prawo łacina

1. Corpus iuris civilis

teksty prawa rzymskiego

2. Ars iudicii oratoria

antyczne korzenie retoryki

3. Fas

prawo boskie, też ‘właściwe postępowanie’; historycznie oznaczało wszelkie reguły, które łączono z funkcjonowaniem dawnej religii rzymskiej, w późniejszym okresie (od VI w p.n.e. oznaczało prawo sakralne)

4. Ius

prawo świeckie, od VI w p.n.e. oznaczenie prawa świeckiego.

5. Lex

ustwa, prawo pozytywne, prawo ustawowe; najwęższe znaczenie pojęcia prawa, pierwszym znaczeniem tego słowa była ustawa, prawo świeckie przyjęte w formie ustawy.

6. Comitia

zgromadzenie ludowe

7. Contra ius fasque

przeciw prawu boskiemu i ludzkiemu

8. Fas est

jest rzeczą godziwą

9. Per fas et nefas

wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi

10. Ius est ars boni et aequi

Prawo jest sztuką tego, co dobre i słuszne

11. Ius recipsit aequitatem

prawo ma na względzie sprawiedliwość

12. Ius et fraus nonquam cohabitant

Prawo i działanie podstępne nigdy nie współistnieją

13. Male iure nostro uti non debemus

Nie powinniśmy źle korzystać z naszego prawa

14. Summum ius summa iniura

szczyt prawa to szczyt bezprawia

15. Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi

sprawiedliwość jest stałą i niezmienną wolą przyznania każdemu należnego mu prawa

16. Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere

Nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, każdemu oddać co mu się należy

17. Non omne quod licet honestum est

Nie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe

18. Ecclesia vivit lege Romana

kościół żyje według prawa rzymskiego

19. Ius naturale

prawo naturalne, reguły odpowiadające rozumowi

20. Ius gentium

prawo rodów, reguły prawne, które porządkują relacje między suwerennymi państwami, prawo międzynarodowe, prawo rodów

21. Ius civile

prawo obywatelskie, stworzone przez obywateli dla obywateli

22. ius commune

prawo powszechne, reguluje wspólne dla różnych krajów europejskich

23. Ius sanguinis

właściwe jest prawo kraju pochodzenia, prawo krwi

24. Ius soli

właściwym porządkiem prawnym jest porządek kraju, w którym się znajdujemy, prawo ziemi

25. Ius publicum

prawo publiczne

26. Ius privatum

prawo prywatne

27. Publicum ius est quod ad statum rei romanae spectat, privatum quod ad singulorum utilitatem

Prawem publicznym jest to, które dotyczy spraw państwa rzymskiego, prywatnym zaś to, które ma na względzie korzyść jednostek

28. Lex duodecim tabularum

ustawa dwunastu tablic

29. Fons publici privatique juris

źródło całego prawa publicznego i prywatnego

30. Ius publicum privatorum pactis mutari non potest

Prawo publiczne nie może być zmieniane umowami osób prywatnych

31. Privatorum conventio iuri publico non derogat

umowa prywatna nie uchyla prawa publicznego

32. Ius cogens

uprawnienia o charakterze bezwzględnym (czynność prywatna go nie zmienia i nie uchyla)

33. Ius dispositivum

uprawnienia o charakterze fakultatywnym/względnym (prywatna czynność może go zmienić i uchylić)

34. Ignorantia iuris nocet

nieznajomość prawa szkodzi

35. Ignorantia juris non excusat

nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem

36. Ignorantia legis neminem excusat

nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem

37. Error iuris semper nocet?

naruszenie prawa zawsze szkodzi?

38. Ius civile vigilantibus scriptum est

Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych

39. Nec stultis solere succurri

Nie należy przyzwyczajać głupich, że będzie im się zawsze przychodziło z pomocą

40. Iura vigilantibus, non dormientibus prosunt

prawa służą osobom starannym, a nie drzemiącym

41. Ius in personam

prawo względem osoby (służy nazwaniu sytuacji, w której określone uprawnienie, w chwili kiedy już powstaje, jest skuteczne tylko przeciwko jednej, ściśle określonej osobie)

42. Ius in rem

prawo względem rzeczy (służy nazwaniu sytuacji, w której określone uprawnienie, w chwili kiedy już powstaje, przysługuje przeciwko nieokreślonemu kręgowi przedmiotów)

43. Ius generale

uprawnienia o charakterze ogólnym

44. Ius speciale

uprawnienia o charakterze szczególnym

45. Ius apellationis

uprawnienia do wniesienia apelacji

46. Ius avocandi

prawo odwołania się

47. Ius provocationis

możliwość wniesienia zaskarżenia od wyroku karnego

48. Ius cavendi

uprawnienia do strzeżenia/chronienia, uprawnienia do podjęcia działań w celu ochrony obywateli i interesów państwa

49. Ius coercendi

uprawnienia do karcenia, państwo jest uprawnione do wymierzania kar

50. Ius gladii

uprawnienie do użycia siły zbrojnej (prawo miecza)

51. Ius disponendi

uprawnienia do rozporządzania

52. Ius possidendi

uprawnienia do posiadania/do faktycznego władania/korzystania z rzeczy

53. Ius fruendi

uprawnienia do czerpania korzyści

54. Ius acquisitum = Ius quaesitum

uprawnienia do nabycia czegoś

55. Dominus/ proprietarius

właściciel

56. Ius utendi et fruendi

prawo do korzystania i pobierania korzyści z obiektu do którego mamy uprawnienia

57. iura quasita

prawa nabyte

58. iura cognata

prawa przyrodzone

59. Lex posterior derogat priori

ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą

60. Lex posterior generalis non derogat legi priori speciali

ogólna ustawa późniejsza nie uchyla wcześniejszej ustawy szczegółowej

61. Lex specialis derogat legi generali

ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną

62. Lex superior derogat legi inferiori

ustawa wyższa uchyla ustawę niższą

63. Lex retro non agit

ustawa patrzy w przyszłość, a nie w przeszłość, prawo nie działa wstecz = lex prospicit, non respicit

64. Cum lex in praeteritum quid indulget, in futurum vetat

jeśli ustawa pobłaża czemuś co zdarzyło się w przeszłości, tego na przyszłość zakazuje

65. Civilista sine canonista parum valet, canonista sine civilista nihil

cywilista bez kanonisty znaczy niewiele, kanonista bez cywilisty nic nie znaczy

66. Natura legis est disponere de futuro, no de praeterito

naturą ustaw jest ustalanie odnośnie przyszłości, a nie przeszłości

67. Non omni consisteret peccatum, si interdictio non fuisset

nie ma grzechu tam, gdzie nie było zakazu

68. Cessante ratione legis cessat ipsa lex

Gdy ustaje przyczyna obowiązywania ustawy, traci moc sama ustawa

69. Lex iniusta non est lex

ustawa niesłuszna nie jest ustawą

70. Inter arma silent leges

wśród szczęku oręża milczą prawa

71. Nullum crimen sine lege

nie ma przestępstwa bez ustawy

72. Nulla poena sine lege

nie ma kary bez ustawy (formalna definicja przestępstwa)

73. Nullum crimen sine poena

nie ma przestępstwa bez kary (publiczny charakter przestępstwa)

74. Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur

ustawy są właściwiej interpretowane, gdy zachowuje się ich ducha

75. Scire leges non hoc est verba larum tenere, sed vim ac potestatem

Znać prawa to nie znaczy trzymać się słów ustawy, ale jej treści i mocy działania

76. In legibus magis simplicitas quam difficultas placet

W prawie podoba się bardziej prostota niż zawiłość

77. Consuetudo est optima legum interpres

Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa

78. Ubi lex non distinquit, nec nos distinguere debemus = lege non distinguente nec nostrum

tam, gdzie ustawa nie wprowadza rozróżnień nie powinniśmy my takich rozróżnień wprowadzać

79. Lex imperfecta

ustawa niedoskonała (brak sankcji)

80. Lex minus quam perfecta

ustawa mniej niż doskonała (opatrzona sankcją ale nie pozbawiająca ważności czynności)

81. Lex perfecta

ustawa doskonała (sankcja nieważności)

82. Lex plus quam perfecta

ustawa bardziej niż doskonała (sankcja nieważności i kara)

83. Minus quam perfecta lex est, quae vetat aliquid fieri, et si factum sit, non rescindit, sed poenam iniungit ei, qui contra legem fecit

Ustawa mądra jest to ustawa, która zakazuje czegoś, ale jeśli zostało dokonane, nie czyni nieważnym ale nakłada karę.

84. Lex causae

prawo właściwe w danej sprawie

85. Lex domicilii

prawo miejsca zamieszkania

86. Lex fori

prawo prawo miejsca siedziby sądu

87. Lex loci actus

prawo miejsca dokonania czynności

88. Lex loci celebrationis

prawo miejsca dokonania aktu uroczystego (ceremonii)

89. Lex loci contractus

prawo miejsca, w którym została zawarta umowa

90. Lex patriae

prawo ojczyste

91. Lex rei sitae

prawo położenia rzeczy

92. Hereditas

spadek

93. Bonum / bona

dobra majątkowe (majątek)

94. Res corporales

obiekt materialny

95. Res incorporales

obiekt niematerialny

96. Possessio

posiadanie/władztwo faktyczne

97. Dominium

własność

98. Iura in re aliena

prawo do rzeczy cudzej/ ograniczone prawa rzeczowe

99. Obligatio / obligationes

zobowiąznie

100. (...) hominum causa omne ius constitutum sit

Wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka

101. Nasciturus pro iam nato habetur quitiens de commodis eius agitur

dziecko poczęte uważa się za już narodzone, o ile chodzi o jego korzyści

102. Postumus

pogrobowiec

103. Matrimonium putativum

małżeństwo mniemane, nieważne

104. Matrimonium legitimum

małżeństwo wywołujące skutki prawne, zgodne z prawem, małżeństwo ważne

105. Matrimonium

małżeństwo

106. Ius quod ad personas pertinet

prawo, które dotyczy osób

107. Coniux

małżonek (ogólnie)

108. Maritus / vir/ vir + coniux

mąż

109. Marita / uxor

żona

110. Parentes / genitores

rodzice

111. Ascendentes

wstępni, ascendenci

112. Descendentes

zstępni, descendenci

113. Cognatus

pokrewieństwo krwi (spokrewniony

114. Affinis

powinowactwo (relacja pomiędzy jednym z małżonków, a krewnymi drugiego małżonka)

115. Persona

osoba ludzka

116. Mater

matka

117. Mater semper certa est

matka jest zawsze pewna

118. Pater

ojciec

119. Pater est quem nuptiae demonstrat

ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo

120. Quia semper certa est, etiam si volgo conceperit: pater vero is est, quem nuptiae demonstrant. (...)

ponieważ ta zawsze jest pewna, nawet jeśli pocznie nie z prawego łoża, ojciec jest zaś to ten, na którego wskazuje małżeństwo

121. De in ius vocando

o wezwaniu do sądu

122. Praesumptio iuris

domniemanie prawne

123. Pater semper incertus

Ojciec jest zawsze niepewny

124. Obligatio est vinculum iuris, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iuria

zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do świadczenia czegoś zgodnie z prawami naszego państwa

125. Creditor

wierzyciel

126. Debitor

dłużnik

127. Obligatio ex contractu

zobowiązanie umowne (dwie strony umówiły się na określone świadczenia)

128. Obligatio ex delicto

zobowiązanie z czynu niedozwolonego (zobowiązanie deliktowe)

129. Obligatio quasi ex contractu

zobowiązanie jak gdyby z zobowiązania umownego (np. spłata nadwyżkowej raty kredytu, bezpodstawne wzbogacenie)

130. Obligatio quasi ex delicto

zobowiązanie jak gdyby z czynu niedozwolonego (np. gdy mój pies pogryzł jakąś osobę)

131. Obligatio ex lege

zobowiązanie z mocy samego prawa

132. Obligatio naturalis

zobowiązanie naturalne (zobowiązanie za którym nie stoi przymus porządku prawnego)

133. Obligatio civilis

zobowiązanie cywilne (jest to takie zobowiązanie, którego spełnienia można domagać się na drodze sądowej)

134. Obligatio in solidum

solidarność niewłaściwa (po stronie zobowiązanej występuje kilku dłużników, z których każdy może spełnić świadczenie co uwalnia pozostałych)

135. Obligatio pro rata

zobowiązanie podzielone na części

136. Causa

przyczyna prawna (to cel społecznogospodarczy, od którego istnienia określony porządek prawny uzależnia skuteczność oświadczenia woli)

137. Causa obligandi vel acquirendi

celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia

138. Causa solvendi

składający oświadczenie zmierza do rozwiązania węzła obligacyjnego (zwrot pożyczki)

139. Causa donandi

składający oświadczenie woli zmierza do bezpłatnego dokonania przysporzenia majątkowego na rzecz kontrahenta (darowizna)

140. Iusta causa traditionis

słuszna podstawa przeniesienia posiadania (dotychczasowy posiadacz przekazuje własność nowemu posiadaczowi przeniesienie odbywa się w oparciu o akceptowalną przez prawo podstawę)

141. Iusta causa possidendi

słuszna/godziwa przyczyna objęcia w posiadanie (podstawa do wejścia w posiadanie przez zasiedzenie)

142. Causa criminalis

sprawa kryminalna

143. Causa civilis

sprawa cywilna

144. Culpa

wina

145. Culpa in custodiendo

wina w nadzorze (możliwość przypisania odpowiedzialności za czyny innych osób odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta, dzieci)

146. Culpa in eligendo

wina w wyborze (np. odpowiedzialność za winy podwykonawców)

147. Neglegentia

sytuacja w której sprawca, wyraził szkodę, chociaż tej szkody nie chciał wyrządzić; wina nieumyślna

148. Dolus

zły zamiar, podstęp (sprawca który chce wyrządzić szkodę

149. Culpa lata

grube niedbalstwo (niezrozumienie tego, co wszyscy rozumieją)

150. Culpa levis

lżejsze niedbalstwo

151. Culpa in concreto

niedołożenie staranności takiej, jak w swoich własnych sprawach

152. Culpa in abstracto

porównanie staranności sprawcy szkody, z jakąś hipotetyczną starannością jakiej należałoby dołożyć

153. Culpa in contrahendo

niestaranność w fazie zawierania/negocjowania umowy (np. rozpoczęcie negocjacji bez zamiaru zawarcia umowy)

154. Dolus premeditatus

popełnienie czynu w sposób zaplanowany

155. Dolus repentinus

popełnienie czynu w sposób raptowny (nie planował, ale uczynił)

156. Dolus subsequens

zamiar następczy (podjęcie działania w celu osiągnięcia rezultatu i w czasie jego realizacji dokonanie rzeczy, które nie były planowane)

157. Dolus directus

zamiar bezpośredni (ktoś podjął działanie, zmierzające bezpośrednio do wywołania określonego nagannego lub przestępnego skutku)

158. Dolus coloratus

zły zamiar zabarwiony (używany, żeby wskazać, iż nagannemu działaniu sprawcy towarzyszyło jakieś szczególne zabarwienie emocjonalne)

159. Dolus evetualis

zamiar ewentualny (sprawca wie, że jego działanie może wywołać określony skutek i on się z nim godzi podpala dom wiedząc, że są w nim osoby, które nie mogę go samodzielnie opuścić)

160. Volenti non fit iniuria

Chcącemu nie dzieje się krzywda

161. Casus

przypadek

162. Casus fortuitus

przypadek nadzwyczajny (czysto losowy)

163. Casus mixtus

przypadek mieszany (kiedy szkoda jest następstwem zdarzenia losowego, ale jest ona następstwem niedbalstwa)

164. Casus a nullo praestantur

za zdarzenie z powodu przypadku nikt nie jest zobowiązany do świadczenia (od nikogo nie można domagać się odszkodowania)

165. Casus sentit dominus

zdarzenie przypadkowe dotyka właściciela (konsekwencje zdarzeń przypadkowych ponosi właściciel)

166. Vis maior / vis absoluta / vis

siła wyższa

167. vis cui humana infirmitas resistere non potest

siła, której ludzka słabość nie może się oprzeć

168. Periculum

ryzyko

169. Periculum locatoris

ryzyko wynajmującego

170. Periculum debitoris

ryzyko dłużnika (ryzyko ponosi dłużnik)

171. Periculum in mora

ryzyko w okresie zwłoki (zwłoka nie wykonała swoich obowiązków)

172. Lucrum cessans

utracone korzyści

173. Damnum emergens

rzeczywisty uszczerbek majątkowy

174. Damnum

szkoda

175. Damnum compensare

naprawianie szkody

176. Solutio

prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika

177. Datio in solutum

sytuacja kiedy dłużnik za zgodą wierzyciela świadczy mu coś innego niż wynika z treści zobowiązania

178. Solutio + res

prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika względem rzeczy (czy świadczył to co powinien świadczyć)

179. Solutio + tempus

prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika względem czasu (czy we właściwym czasie wykonał zobowiązanie)

180. Solutio + locum

prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika względem miejsca (czy we właściwym miejscu wykonał zobowiązanie)

181. Obligatio alternativa

zobowiązanie alternatywne/przemienne; zobowiązanie, którego wykonanie polega na tym, że dłużnik może spełnić jedno z kilku alternatywnych świadczeń

182. Solutio

świadczenie

183. Facultas alternativa

upoważnienie przemienne; polega na tym, że dłużnik może zwolnić się od swojego zobowiązania, spełniając inne świadczenie

184. Mora

zwłoka

185. Mora debitoris = mora solvendi

zwłoka dłużnika (określa sytuacje, kiedy dłużnik nie wykonał zobowiązania w prawidłowo ustalonym terminie)

186. Interpellatio

wezwanie

187. Mora ex rei fit

zwłoka wynika z samego stanu rzeczy (z treści umowy wynika, kiedy dane świadczenie ma być wykonane i automatycznie jeśli nie zostanie wykonane to bez wezwania ma miejsce zwłoka)

188. Fur semper moram facere videtur

Złodziej postrzegany jest zawsze jako będący w zwłoce

189. Perpetuatio obligationis

dosł. Uwiecznienie zobowiązania

190. Mora creditoris = mora accipienti

zwłoka wierzyciela = zwłoka przyjmującego

191. Utile per inutile non vitiatur

to, co jest skuteczne, nie doznaje uszczerbku ze strony tego, co jest nieskuteczne (Dotyczy problemu częściowej nieważności czynności prawnej. Częściowa nieważność czynności nie powoduje całkowitej nieważności te czynności)

192. Quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere

To, co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione z upływem czasu

193. Ratihabitio mandato comparatur

potwierdzenie równa się zleceniu

194. Contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis

Zawarcie kontraktu jest dobrowolne, lecz wykonanie przymusowe

195. Contractus bilateralis

umowa dwustronna (wyraźnie rozdzielamy dwie strony o odmiennych interesach)

196. Contractus multilateralis

umowa wielostronna (np. umowa spółki prawa cywilnego)

197. Contractus innominatus

brak zaskarżalności w prawie rzymskim

198. Contractus vitalitus

umowa aż do śmierci jednej ze stron, umowa dożywotnia

199. Essentialia contractus

przedmiotowo istotne składniki treści kontraktu

200. Naturalia contractus

przedmiotowo przedmiotowo nieistotne składniki treści kontraktu, powinny się znaleźć w jej treści, jednakże jeśli strony ich do tej treści nie włączą czynność jest ważna, a brakujące elementy można ustalić na podstawie np. zasad współżycia społecznego

201. Accidentalia contractus

nie wpływają na istotę kontraktu (np. na to, czy daną umowę uznamy za umowę sprzedaży czy najmu), jednakże mocą woli stron zostały podniesione do rangi istotnych (np. termin, warunek, polecenie).

202. Pacta sunt servanda

umów należy dotrzymywać

203. Rebus sic stantibus [omnis contractus intellegitur]

dosł. ‘ponieważ sprawy przybrały taki obrót’ każda umowa jest pojmowana jako obowiązująca tylko w danych oznaczonych warunkach; wszelkie umowy są rozumiane w określonym stanie rzeczy

204. Impossibilium nulla obligatio est

Nie ma zobowiązania, gdy [świadczenie] jest niemożliwe

205. Ex maleficio non oritur contractus

Kontrakt nie rodzi się z czynu bezprawnego

206. Contractus stricti iuris

umowa ścisłego prawa (przy której wykonaniu rygorystycznie trzymamy się treści umowy ustalonej przez strony umowy)

207. Contractus bonae fidei

umowa dobrej wiary (charakteryzuje się tym, że przy ustalaniu ich treści sąd ma pole swobodnej oceny)

208. Bona fides

dobra wiara (zasady współżycia społecznego)

209. Mala fides

zła wiara

210. Venire contra factum proprium nemini licet

nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z własnych czynów

211. Tu patere legem quam fecisti

powinieneś przestrzegać prawa, które uczyniłeś

212. Turpitudinem suam allegans nemo audiatur

Powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany

213. Dolo facit qui petit quod redditurus est

Działa podstępnie ten, kto żąda tego, co będzie musiał zwrócić

214. In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt

W umowach bardziej uwzględnia się zamiar stron, niż dosłowne brzmienie

215. In ambiguitas contra stipulatorem

wątpliwości tłumaczy się na niekorzyść tego, kto złożył oświadczenie w sposób niejasny

216. In contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis

w umowach zawierają się milcząco także wymagania wynikające z obyczajów i zwyczaju

217. Actio negatoria

uprawnienie właściciela do tego aby inne osoby zaniechały takich zachowań, które stanowią zakłócenie spokojnego korzystania z jego własności

218. Rei vindicatio

skarga wydobywcza (uprawnienie właściciela do odebrania jego rzeczy od każdego kto nią faktycznie włada bez uzasadnienia prawnego do wydobycia)

219. Superficies solo cedit

to, co znajduje się na powierzchni, przypada gruntowi

220. Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet

Nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw, niż sam posiada

221. Accomodatio

dostosowanie

222. Venditio

sprzedaż

223. Proprietas

własność

224. Animus

zamiar polegający na traktowaniu rzeczy jako swojej

225. Corpus

materialne władanie rzeczą

226. Bonae fidei possessor

posiadacz w dobrej wierze (ten, który wszedł w faktyczne władanie w usprawiedliwionym przekonaniu, że nie narusza niczyich uprawnień)

227. Malae fidei possesor

posiadacz w złej wierze (ten, który wszedł w faktyczne władanie wiedział, że narusza czyjeś uprawnienia)

228. Melior est condicio possidentis

w jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja posiadacza

229. Mala fides supervieniens non nocet

późniejsza zła wiara nie szkodzi (jeżeli ktoś jest posiadaczem w dobrej wierze, a później dowiedział się, że narusza cudze uprawnienia, to nadal jest posiadaczem danej rzeczy sytuacja charakterystyczna dla nieruchomości, w szczególności dla zasiedzenia)

230. Mala fides superveniens nocet

późniejsza zła wiara szkodzi (charakterystyczne dla ruchomości)

231. Servitus in faciendo consistere nequit

służebność nie może polegać na działaniu

232. Servitutes

służebności

233. Servitutibus civiliter utendum est

służebności należy wykonywać oględnie

234. Nulli res sua servit

nie można mieć służebności na własnej rzeczy

235. Ex testamento

powołanie do dziedziczenia oparte na testamencie

236. Ab intestato

dziedziczenie beztestamentowe (dziedziczenie ustawowe)

237. Contra tabulas

dziedziczenie przeciwtestamentowe (dziedziczenie przez osoby najbliższe spadkodawcy, które zostały pominięte w testamencie zachowek)

238. Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius quod defunctus habuerit

spadkobranie to nic innego niż sukcesja w całość praw zmarłego

239. Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest

Nikt nie może umrzeć pozostawiając dziedzica do części spadku, część zaś beztestamentowo

240. Testamentum

testament

241. Testamentum allographum

testament alograficzny (testament sporządzony ustnie w obecności świadków)

242. Testamentum holographum

testament holograficzny (testament pisemny sporządzony w całości własnoręcznie)

243. Testamentum ruptum

testament, który utracił prawną skuteczność (testament nieważny)

244. Testamentum militum

testament wojskowy

245. Ambulatoria (enim) est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum

zmienna jest (zatem) wola zmarłego aż do samego kresu życia

246. Falsa demonstratio non nocet

fałszywe oznaczenie nie szkodzi

247. Imperium

uprawnienia władcze (magistratury rzymskie, wojskowość), ale też struktura polityczna, władająca na wielkim obszarze terytorialnym

248. Regnum

władza, rządy

249. Iudicium

sąd, ale też wyrok, proces

250. Administratio

administracja (pomoc; służebny charakter)

251. Actor

powód/oskarżyciel

252. Reus

pozwany/oskarżony

253. Actor sequitur forum rei

powód idzie za sądem pozwanego

254. Forum est ubi domicilium est

miejscem sporu jest sąd miejsca zamieszkania (pozwanego)

255. Cognitio extra ordinem

proces rzymskokanoniczny, proces cywilny, proces inkwizycyjny, proces mieszany

256. Nemo iudex sine actore

nie ma sędziego bez powoda (nie prowadzi się postępowania jeśli nie została złożona skarga)

257. Actiones semel inclusae judicio salvae permanent /lis pendens

skargi raz wytoczone powodują stan sprawy zawisłej

258. Actio quaelibet in via sua

każda skarga ma właściwą sobie drogę (jest rozpatrywana samodzielnie)

259. Actio personalis moritur cum persona

roszczenie o charakterze ściśle osobistym wygasa ze śmiercią osoby której dotyczy

260. Delicta perentium liberis non nocent

przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom (karne tez)

261. Actio semel extincta non reviviscit

roszczenie raz wygasłe nie odżywa

262. Res iudicata

rzecz osądzona

263. Ne bis in idem

nie dwa razy za to samo (zakaz powtórnego karania)

264. Res iudicata pro veritate accipitur

prawomocny wyrok przyjmuje się jako prawdę (wiążące)

265. Actor non condemnatur

powód nie może być zasądzony

266. Nemo tenetur seipsum accusare

nikt nie jest zobowiązany do oskarżenia samego siebie

267. Actori incumbit probatio

Na powodzie spoczywa ciężar dowodu

268. Actori incumbit onus probandi

ciężar dowodu spoczywa na powodzie

269. Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat

ciężar dowodu spoczywa na tym kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza

270. Reus exceptiendo fit actor

podniesienie przez pozwanego zarzutu czyni go powodem

271. Reus in exceptione actor est

pozwany w zakresie podniesionego zarzutu jest powodem (tj. na nim spoczywa ciężar dowodu)

272. Non debet actori licere, quod reo non permittur

Powodowi nie wolno tego, na co nie pozwala się pozwanemu

273. Audiatur et altera pars

należy wysłuchać także drugiej strony

274. Iura novit curia

sąd zna prawo

275. Ubi ius ibi remedium

gdzie prawo, tam i środek (do jego realizacji)

276. Iudicis est ius dicere, non dare

zadaniem sędziego jego stosowanie a nie tworzenie prawa

277. Iudex non calculat

sędzia nie kalkuluje

278. Iudex suspectus

sędzia podejrzany

279. Iudicium non debet esse illusorium

wyrok nie powinien być pozorny

280. Nemo est iudex in propria causa

Nikt nie jest sędzią we własnej sprawie

281. Nemo iudex sine actore

Nie ma sędziego bez powoda

282. Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat

Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza

283. In dubio pro reo

w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego

284. In dubio semper id, quod minus est, debetur

w wypadku wątpliwości, wymagane jest to co mniejsze

285. Iudex non dedit plus, quam quod petens ipse requirit / ne ultra petita

sędzia nie może zasądzić ponad żądanie powoda

286. Reformatio in peius iudici apellatio non licet

Sądowi apelacyjnemu nie wolno zmienić wyroku na niekorzyść zasądzonego

287. Reformationis in peius

pogorszenie sytuacji skazanego w wyniku wyroku zapadłego w postępowaniu odwoławczym

288. Ubi societas, ibi ius

gdzie społeczeństwo, tak i prawo (różne źródła antyczne)

289. Auctoritas, non veritas facit legem

władza a nie prawda jest źródłem prawa

290. Lex facit regem

prawo czyni króla

291. Fortior est custodia legis quam hominis

silniejsza jest ochrona prawna niż ludzka

292. De minimis non curat praetor

pretor (władza) nie zajmuje się błahostkami

293. De minimis non curat lex

prawo nie zajmuje się błahostkami (forma anglosaska)

294. Iustitia nemini neganda

nikomu nie należy odmawiać sprawiedliwości

295. Nulla taxatio sine representatione

nie ma opodatkowania bez demokratycznego umocowania

296. Fiscus sepmer locuples solvendo

skarb państwa jest zawsze wypłacalny

297. In tributis non admittur compensatio

w przypadkach długów podatkowych nie dopuszcza się potrącenia

298. Quod semel sumpsit, fiscus numquam reddit

skarb państwa nigdy nie oddaje tego, co raz przyjął

299. Ius canonicum

prawo kanoniczne

300. Ratio legis

cel konkretnej sprawy

301. Ratio iuris

cel prawa, porządku prawnego

302. Ratio legis est anima legis

sens ustawy jest jej duszą

303. Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet

nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw, aniżeli sam posiada

304. Accessio cedit principali

rzecz przyłączona dzieli los rzeczy głównej

305. Ambiguitas contra stipulatorem

sformułowania dwuznaczne rozumieć należy przeciw składającemu oświadczenie

306. Ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum

Wola spadkodawcy może być zmieniona aż do ostatniego tchnienia

307. Dies interpelat pro homine

termin wzywa za człowieka

308. Dolus omnimodo puniatur

podstęp jest karany w każdym przypadku

309. Emptio tollit locatum

kupno przekreśla najem

310. In contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis

w umowach jest milcząco zawarte to, co stanowi zwyczaj i obyczaj

311. Male iure nostro uti non debemus

nie powinniścmy źle używać naszego prawa

312. Melior est condicio posidentis

lepsza jest pozycja posiadacza

313. Qui tacet, consentire videtur ubi loqui potuit et debuit

Kto milczy, ten zdaje się zgadzać gdy ktoś mógł i powinien był mówić

314. Semel heres semper heres

kto raz zostanie dziedzicem pozostaje nim na zawsze

315. Tutor rem pupili emere non potest

opiekun nie może nabyć rzeczy osoby poddanej jego opiece

316. Vim vi repellere licet

siłę wolno odeprzeć siłą

317. Accessio

akcesja

318. Actus

akta

319. Adoptio

adopcja, przysposobienie

320. Apellatio

apelacja

321. Cautio

kaucja, zabezpieczenie

322. Cessio

cesja, przeniesienie wierzytelności

323. Clausula

klauzula

324. Compensatio

kompensacja, potrącenie

325. Contractus

kontrakt

326. Donatio

darowizna

327. Exceptio

wyjątek

328. Depositum

depozyt, przechowanie

329. Delictum

delikt, czyn niedozwolony

330. Vindicatio

windykacja

331. Inventarium

inwentarz

332. Legalis

legalny, prawny

333. Legtum

legat, zapis

334. Mandatum

mandat, zlecenie

335. Novatio

nowacja, odnowienie

336. Occupatio

zawłaszczenie, okupacja

337. Pactum

pakt, umowa

338. Poena

kara

339. Precarium

prekarium

340. Prohibitio

zakaz

341. Promulgatio

promulgacja

342. Provincia

prowincja

343. Privatus

prywatny

346. Sanctio

sankcja

347. Successio

sukcesja