Prawo rodzinne - opieka i kuratela

Co to jest opieka?

Opieka (tutela) była ustanawiana wobec osób sui iuris, które nie miały zdolności do czynności prawnych lub zdolność ta była ograniczona.

Wobec kogo ustanawiano opiekę?

Opieke ustanawiano wobec niedojrzałych (tutela impuberum) i wobec kobiet (tutela mulierum).

Kiedy osoby stawały się podmiotem opieki?

Osoby te stawały się podmiotem opieki z chwilą śmierci pater familias, pod którego władzą się znajdowały.

Na podstawie czego powoływano opiekuna?

Opiekuna powowływano na trzy sposoby: na podstawie testamentu (tutela testamentaria), ustawy (tutela legitima) lub zarzadzenia władzy (tutela dativa).

Co to jest tutela testamentaria?

Tutela testamentaria to ustanowienie opieki za pomocą testamentu. Znane było już w Ustawie XII Tablic. Opiekun musiał być powołany w testamencie w trybie imperatywnym.

Co to jest tutela legitima?

Tutela legitima to ustawowe powołanie opiekuna. Miało miejsce w przypadku braku opiekuna ustawowego. Do opieki powoływani byli najbliżsi krewni agnacyjni pupila lub w przypadku ich braku członkowie rodu. Stawali się oni dziedzicami ustawowymi pupila. W prawie justyniańskim do opieki powoływano już najbliższych krewnych kognacyjnych.

Co to jest tutela dativa?

Tutela dativa to ustanowienie opiekuna przez władzę. Zostało wprowadzone przez lex Atilia w 210r.p. Chr. Miało miejsce kiedy brakowało opiekuna testamentowego i ustawowego. Ustalał go pretor, a na prowincji namiestnik.

Kiedy była ustanawiana opieka tutela impuberum? W jakim celu?

Tutela impuberum była ustanawiana w przypadku, gdy osoby niedojrzałe na skutek śmierci ojca rodziny stawały się osobami sui iuris. Początkowo opieka nad nimi miała służyć zabezpieczeniu ich interesow majątkowych, później także trosce o wychowanie i zarządowi majątkiem.

Kto mógł sprawować opiekę?

Przede wszystkim należy podkreślić, że opieka w starożytnym Rzymie była obowiązkiem publicznym. Odmowa opieki mogła nastąpić tylko w określonych przypadkach. Opiekunem nie mogła zostać osoba chora umysłowo, glucha, nieba, objęta infamia. Początkowo opieki nie mogły sprawować także kobiety, ale za czasow Justyniana umożliwiono im sprawowanie opieki nad własnymi dziećmi, ale tylko do momentu zawarcia kolejnego małżeństwa.

Co należało do zadań opiekuna?

Do zadań opiekuna należało wychowanie, wykształcenie i utrzymanie pupila. Mógł on wykorzystać na te cele część środków z majątku pupila. Opiekun wyrażał również godę na zawieranie czynności prawnych - interpositio auctoritatis tutoris. Jeżeli pupil ukończył 7 lat mógł zawierać jedynie czynności prawne, które polepszały jego sytuacje prawno-majątkową. Opiekun miał przede wszystkim zarządzać majątkiem pupila czyli pilnować, aby majątek był utrzymany i nie pomniejszył się. Po zakończeniu opieki zwr

Jakie znasz środki ochrony interesów pupila?

Actio tutelae directa, actio rationibus distrahendis, accusatio suspecti tutoris.

Co to była actio tutelae directa?

Actio tutelae directa była główną i zwykła skargą z opieki. Miała charakter skargi dobre wiary (actio bonae fidei) i pociągala za sobą infamię. Za jej pomoca pupil mógł domagać się sprawozdania, zwrotu majątku i odszkodowania z tytułu poniesionych szkód. Za pomocą tej skargi swoich praw mógł też dochodzić opiekun.

Co to było actio rationibus distrahendis?

Actio rationibus distrahendis (powództwo w sprawie rzdzielenia rachunków) - skarga przeciw opiekunowi ustawowemu, który dopuścil się sprzeniewierzenia majątku pupila. Pupil mógł domagać się wydania podwójnej wartości sprzeniewierzenia.

Co to było actio suspecti tutoris?

Actio suspecti tutoris to skarga przeciwko nieuczciwemu opiekunowi, który dopuścił sie rażącego naruszenia swoich obowiązków. Actio miała charakter popularny (actio populares), mógł ją wnieść każdy obywatel. Pociągała za sobą infamię.

Kiedy wygasał opieka?

Opieka wygasała z różnych powodów: osiągnięcia dojrzałości przez pupila, śmierci, usunięcia nieuczciwego opiekuna lub capitis deminutio.

Co to była tutela mulierum?

W starożytnym Rzymie kobieta nawet jeśli nie podlegala patria potestas ani manus swojego męża i była osobą sui iuris musiała mieć opiekuna. Ten rodzaj opieki miał na celu utrzymanie majątku w rękach krewnych agnacyjnych. Opiekunem zostawał zazwyczaj najbliższy spadkobierca kobiety choć możliwe było też ustanowienie opiekuna testamentowego i z zarządzenia władzy.

Kiedy kobieta sui iuris potrzebowała współdziałania opiekuna?

Dojrzała własnowolna kobieta samodzielnie prowadziła swoje sprawy majątkowe. Współdziałania opiekuna potrzebowała jedynie przy dokonywaniu ważnych czynności prawnych tj. zbycie res mancipii, zaciągnięcie zobowiązań o dużej wartości, sporządzenie testamentu czy ustanowienie posagu.

Jak ewoluowała instytucja tutela mulierum?

Instytucja tutela mulierum stopniowo zanikała i traciła na znaczeniu. Na mocy lex Iulia et Pappia Poppea kobieta wolno urodzona będąca matką trójki dzieci (w przypadku wyzwolenic czwórki) nie potrzebowała opiekuna. W okresie pryncypatu pretor mógł przymusić opiekuna do zgody na to, o co prosi kobieta. Pod koniec pryncypatu instytucja tutela mulierum zanikła całkowicie.

Co to jest kuratela?

Kuratela (cura) to opieka nad majątkiem osoby sui iuris, która z jakichś względów miała ograniczoną lub nie miała wcale zdolności do czynności prawnych. Różniła się od opieki tym, że nie dotyczyła samej osoby, ale tylko jej majątku.

Jakie znasz rodzaje kurateli?

Cura furiosi (kuratela nad osobami chorymi psychicznie), cura prodigi (kuratela nad majątkiem marnotrawcy), cura minoris (kuratela nad małoletnim).

Co to była cura furiosi?

Cura furiosi to kuratela nad osobami chorymi umysłowo. Była przyznawana najbliższym agnatom, a w przypadku ich braku członkom rodu - gentylom. Byli oni jednocześnie najbliższymi spadkobiercami chorego umysłowo. Kuratela ustawowa (cura legitima) wyszła z użycia w okresie pryncypatu. Drugim rodzajem kurateli była ta nadana przez władzę państwową (cura dativa). Kurator miał troszczyć się o majątek podopiecznego niemającego zdolności do czynności prawnych.

Co to była cura prodigi?

Cura prodigi to kuratela nad majątkiem marnotrawcy. Przyznawano ją agnatom, gentylom lub, w przypadku ich braku, kuratorowi nadanemu przez magustraturę. Kurator miał zarządzać majątkiem marnotrawcy. Jego zgoda była konieczna przy zawieraniu aktów prawnych pogarszających sytuację prawno-majątkową marnotrawcy.

Co to była cura minoris?

Cura minoris to kuratela, której podlegały osoby małoletnie sui iuris pomiędzy 14. a 25 rokiem życia. Kuratelę przyznawała magistratura na wniosek samego małoletniego lub rodziny. W prawie justyniańskim kuratela obejmowała wszystkich małoletnich w tym przedziale wiekowym. Małoletni nie mógł sam zawierać aktów prawnych zobowiązujących. Kurator zarządzał całym majątkiem małoletniego.

Jakie znasz inne rodzaje kuratorów?

Curator hereditatis iacentis (kurator spadku leżącego), curator ventris (kurator do ochrony spraw dziecka poczętego, a nienarodzonego), curator debilium (kurator osób chorych i ułomnych), curator absentis (kurator do załatwiania spraw osób niebecnych), curator bonorum (kurator majątku niewypłacalnego dłużnika).

Czym zajmował się curator hereditatis iacentis?

Curator hereditatis iacentis strzegł nieobjętej masy majątkowej.

Czym zajmował się curator bonorum?

Curator bonorum zarządzał masą konkursowa po niewypłacalnym dłużniku.