STAROŻYTNOŚĆ; Grecja-pojęcia

Kabotaż

Grecka żegluga przybrzeżna

Metojkowie

W Atenach obcy przybysze; kupcy lub rzemieśnicy

Agora

Miejsce spotkań Zgromadzenia Ludowego

polis

miasto-państwo

Amfiktionia

Związek polis w celach ochrony wspólnego miejsca kultu

Symmahia

Związek polis o charakterze militarnym

Apoikia

Nowo założona kolonia

Metropolia

Polis zakładające kolonię

Archontowie

Najwyżsi urzędnicy ateńscy okresu arystokracji, wybierani na rok w liczbie 9. Wyznaczali strategów.

Areopag

Najwyższa rada ateńska, złożona z byłych archontów, wybierana dożywotnio. Najwyższa władza sądownicza i polityczna; sąd w sprawach o zabójstwo i kontrola nad archontami.

Drakon

Pierwszy prawodawca Aten, twórca kodeksu karnego.

Solon

Archont, przeprowadził reformę ustrojową; podział społ. na 4 klasy majątkowe, reforma miar i wag, stworzenie Rady 400 i sądu przysięgłych. Ograniczył rolę areopagu do czuwania nad moralnością i obyczajami.

Klejstenes

Archont, zapoczątkował demokrację ateńską; podział Attyki na 3 okręgi, wpr. demów i fyli oraz sądu skorupkowego, stw. Rady 500, reforma nazwiska.

Perykles

Ateński polityk i reformator; wpr. zasadę odpłatności urzędów, podział Rady 500, budowa Partenonu, prawo o obywatelstwie.

Zgromadzenie Ludowe

Zgromadzenie obywateli powyżej 20. roku życia, ok. 40 razy do roku, głosowanie przez podniesienie ręki.

Rada 500

Stworzona przez Klejstenesa i rozwinięta przez Peryklesa, podzielona na 10 wydziałów. Zwoływała Zgr. Ludowe, opracowywała wnioski.

Hoplici

Ciężkozbrojni piechurowie spartańscy.

Heloci

Pozbawiona praw ludność zależna, uprawiająca ziemię.

Periojkowie

Wolna ludność Sparty bez praw politycznych.

Krypteje

Pacyfikacje wiosek helockich, przeprowadzane przez młodych wojowników spartańskich.

Geruzja

28-osobowa spartańska rada starszych+dwóch królów, w wieku ponad 60 lat, wybierana dożywotnio. Kontrolowała królów i sądziła w sprawach karnych. Prawo weta wobec apelli

Apella

Zgromadzenie ludowe spartiatów powyżej 30-tego roku życia. Przyjmowała lub odrzucała wnioski poprzez okrzyk, bez dyskusji.

Eforowie

5 urzędników spartańskich, równorzędni wobec królów, wybierani na rok. Kompetencje w zakresie finansów, sądownictwa, kontroli królów i urzędników.

Satrapie

Perskie jednostki administracyjne, podległe satrapom.

Milet

Miejsce powstania Greków małoazjatyckich przeciw uciskowi perskiemu. Przyczyna wojen grecko-perskich.

Datys i Artafernes

Dowódcy perscy w bitwie pod Maratonem.

Maraton

Miejsce bitwy grecko-perskiej z 490r p.n.e. Zakończona zwycięstwem Greków, dowodzonych przez Miltiadesa.

Miltiades

Dowódca grecki spod Maratonu, mistrzowsko wykorzystał szyk falangi.

Termopile

Wąwóz, miejsce biwy grecko-perskiej z 480r p.n.e. Po zdradzie Efialtesa zakończona klęską Greków, dowodzonych przez Leonidasa.

Kserkses

Król perski, dowódca pod Termopilami.

Efialtes

Zdrajca Greków. Doprowadził do klęski Spartan pod Termopilami.

Leonidas

Król spartański, dowódca spod Termopil, tam poległy.

Dariusz I Wielki

Król perski, stłumił bunt w Babilonii, wpr. podział na satrapie.

Salamina

Wyspa, miejsce grecko-perskiej bitwy morskiej z 480r p.n.e. Zwycięża dowodzona przez Temistoklesa flota grecka.

Plateje

Miejsce ostatecznej bitwy grecko-perskiej. Grecja, dowodzona przez Peryklesa zwycięża Persję pod wodzą Mardoniusza.

Ateński Związek Morski

Związek greckich polis, pod wodzą Aten. Państwa członkowskie płacą składkę (faros) do skarbca na wyspie Delos.

Polilet

Grecki rzeźbiarz, twórca Doryforosa.

Myron

Grecki rzeźbiarz, twórca Dyskobola.

Fidiasz

Grecki rzeźbiarz, twórca posągu Ateny.

Falanga

Spartański szyk bojowy, stworzony z 8-16 szeregów hoplitów.

Eneasz

Uciekinier spod Troi, protoplasta Rzymian.

Olimpiada

Zawody sportowe na cześć boga Zeusa. Na ich czas zaprzestawano wojen ("święty pokój").

Lwia brama

Brama prowadząca do Myken, pozostałość po potędze króla Agamemnona.

Filipides

Posłaniec, niosący wieści o bitwie pod Maratonem do Aten. Zapoczątkował bieg maratoński.

Cheronea

Miejsce bitwy grecko-macedońskiej z 338r p.n.e. Zjednoczone siły Aten i Teb przegrywają z wojskami Filipa II.

Dorowie

Ludy greckie, parcypujące w upadku kultury mykeńskiej, zasiedlając Peloponez.

Wielka Grecja

Kolonie greckie na terenie Sycylii i południowej Italii.

Związek peloponeski

Związek miast Peloponezu pod wodzą Sparty.

Syntagma

Szyk bojowy, stworzony przez Filipa II na wzór greckiej falangi, skł. się z piechurów, wyposażonych w sarissy.

Filip II

Polityk, strateg, reformator armii macedońskiej. W młodości uprowadzony jako zakładnik do Teb. Zwycięzca w wojnie z Grekami pod Granikiem. Zabity prawdopodobnie na zlecenie żony, Olimpias.

Aleksander Wielki

Twórca potęgi macedońskiej. Mąż Roksany i Statejry. Zwyciężył Persów, podbił Egipt i Fenicję, zorganizował wyprawę do Indii. Zmarł w Babilonie.

Granik

Miejsce bitwy Macedonii przeciwko siłom ateńsko-tebańskim, zakończonej zwycięstwem Filipa II. 338r p.n.e

Issos

Zatoka, miejsce bitwy macedońsko-perskiej z 333r p.n.e. Aleksander Wielki zwycięża wojska Dariusza III.

Edykt w Suzie

324r p.n. e przez Aleksandra Wlk.; masowe śluby i powrót wygnańców.

Demostenes

Słynny mówca Ateński, przeciwnik hegemonii macedońskiej.

Tezeusz

Mityczny bohater, pogromca Minotaura, założyciel Aten.

Pizystrat

Tyran ateński. Popierał rozwój handlu, rzemiosła, wprowadził ulgi podatkowe dla ubogich, był mecenasem kultury.

Cyrus II Wielki

Władca, zjednoczył plemiona perskie w jedno państwo.

Wojna peloponeska

Wojna ateńsko-spartańska o hegemonię w Helladzie. Zakończona zwycięstwem Sparty.

Tales z Miletu

Filozof grecki, uznający wodę za pratworzywo.

Filozofia jońska

Filozofia przyrody, poszukująca praprzyczyny świata.

Anaksymander

Filozof grecki, twórca pojęcia apeironu, jako prasubstancji.

Anaksymenes

Filozof grecki, uznający powietrze za prasubstancję.

Heraklit z Efezu

Filozof grecki, zwolennik teorii o ogniu, jako prasubstancji i podstawy świata, twórca maksymy "panta rei"- "wszystko płynie".

Demokryt

Twórca teorii atomów, filozof grecki.

Hezjod

Grecki epik.

Ajschylos, Sofokles Eurypides

Tragicy greccy.

Herodot

Grecki historyk, autor "Dziejów", zawierających opis wojen grecko-perskich.

Gimnazjon

Kompleks greckich budynków, przeznaczonych do ćwiczeń fizycznych.

Tyrania

Zdobyta niezgodnie z prawem władza jednostki.

Tukidydes

Historyk grecki z czasów wojny peloponeskiej ("Wojna peloponeska")

Eupatrydzi

Ateńska arystokracja rodowa, spośród której wybierano archontów. Właściciele ziemscy.

Związek Koryncki

Porozumienie państw greckich i Macedonii, pod dowództwem Filipa II.

Pauzaniasz

Wódz spartański w bitwie pod Platejami.

Dariusz III

Władca perki, rozgromiony pod Issos i Gaugamelą. Zamordowany przez satrapę Bessosa.

Gaugamela

Miejsce bitwy persko-macedońskiej z 331r p.n.e. Aleksander Wielki ostatecznie rozgramia wojska Dariusza III.

Epigoni

Potomkowie następców Aleksandra Wielkiego.

Ksenofont

Pisarz i historyk, autor "Anabazy".

Korkyra

Polis skłócone z Koryntem. Spór o Epidamnos doprowadził do wojny peloponeskiej.

Alkibiades

Strateg ateński. Proklamował walki na lądzie podczas wojen grecko-perskich. Wygnany z Aten na drodze ostracyzmu.

Filipiki

Mowy Demostenesa przeciwko polityce Filipa II.

Telassokracja

Władztwo morskie.

Arystofanes

Grecki komediopisarz, twórca "Ptaków".

Isegoria

Równość głosu.

Isonomia

Równość wobec prawa.

Gorgiasz

Filozof, twórca pluralizmu moralnego.

Politeja

Ustrój polityczny z rozbudowaną klasą średnia, stanowiący połączenie oligarchii i demokracji. Jego zwolennikiem był m.in. Arystoteles.

Sejsachteja

Umorzenie długów. Pierwszy raz przeprowadzona przez Solona.

Eklezja

Zgromadzenie Ludowe w Atenach.

Isokrates

Przeciwnik polityczny Demostenesa, zwolennik Filipa II.

Diadochowie

Dziedzice władzy po Aleksandrze Wielkim.

Pella

Stolica Macedonii

Epidamnos

Wspólna kolonia Korkyry i Koryntu. Po obaleniu oligarchów zwróciła się o pomoc do Korkyry, pozostającej w sojuszu z Atenami, zwracając się przeciw Koryntowi, powiązanemu ze Spartą.

Antypater

Diadoch, regent Macedonii po śmierci Aleksandra Wielkiego.

Ptolemeusz I Soter

Diadoch, po śmierci Aleksandra Wielkiego król Egiptu.

Antygon I Jednooki

Diadoch, po śmierci Aleksandra Wielkiego satrapa Azji Mniejszej.

Archelaos

Król Macedonii. Zasłynął z uwłaszczenia chłopów.

Ajgospotamoj

Miejsce bitwy w ostatniej fazie wojny peloponeskiej. Spartański dowódca Lizander pokonuje Ateny.

Nikias

Młody polityk ateński. Zaproponował tymczasowy pokój z 421r p.n. e, przerywający wojnę peloponeską.

Leuktry

Miejsce bitwy spartańsko-tebańskiej. Konflikt wywołany w obawie o wzrost potęgi Teb, przegrany przez Spartę w 371r p.n.e.

Perdikkas

Pierwszy historyczny król Macedonii, zasłynął z walk z Ilirami i Trakami.

Ezop

Grecki bajkopisarz.

Erechtejon

Świątynia wzniesiona w Atenach na cześć patronki miasta i Posejdona.

Długie Mury

Połączenie Aten z portem w Pireusie. Zburzone przez Spartan po wojnie peloponeskiej.

Timokracja

"Rządy najdzielniejszych".