biologia definicje 7

fotoautrof

organizm, który do syntezy zwiazków organicznych z prostych zwiazków nieorganicznych czerpie energię ze światła słonecznego, fotoautrofami sa rośliny, glony i niektóre bakterie.

fotofosforylacja

wytwarzanie ATP podczas fotosyntezy.

fotoheterotrof

organizm zdolny do fotosyntezy, lecz nieasymilujacy CO2, więc jako źródło węgla wykorzystujacy zwiazki organiczne; należa tu niektóre bakterie i archeony.

foton

porcja promieniowania elektromagnetycznego; kwant energii promieniowania.

fotooddychanie, fotorespiracja

proces zmniejszajacy natężenie fotosyntezy u roślin C3 w goracych okresach lata; zużywa tlen i wytwarza CO2 w wyniku degradacji metabolitów pośrednich cyklu Calvina.

fotoperiodycznie obojętna roślina

roślina, której kwitinienie zależy nie od długości dnia i nocy, lecz od innych czynników.

fotoperiodyzm

reakcja fizjologiczna roślin (np. kwitnienie) i zwierzat na zmiany długości dnia i nocy.

fotoreceptor

(1) narzad zmysłowy wrażliwy na bodźce świetlne. (2) Barwnik, który po zaabsorbowaniu kwantów światła wyzwala reakcję fizjologiczna.

fotosynteza

proces biologiczny polegajacy na pochłanianiu energii światła słonecznego i przekształcaniu jej w energię chemiczna czasteczek organicznych (np. węglowodanów) syntetyzowanycn z dwutlenku węgla i wody.

fotosystem, fotoukład

jedna z dwóch jednostek fotosyntetycznych odpowiedzialnych za pochłanianie energii świetlnej i przenoszenie wzbudzonych elektronów; fotosystem I silnie absorbuje światło o długości fali ok. 700 nm, a fotosystem II- ok. 680nm.

fototrof

organizm wykorzystujacy światło jako źródło energii.

fototropizm

reakcja ruchowa rośliny polegajaca na kierunkowym wzroście zależnym od położenia źródła światła.

frakcjonowanie komórek

technika służaca do oddzielania składników komórek przez poddanie ich działaniu siły odśrodkowej (odwirowaniu)

fukoksantyna

brazowy barwnik karotenoidowy występujacy w komórkach brunatnic, chryzofitów, okrzemek i bruzdnic.

funkcyjna grupa

grupanatomów nadajaca specyficzne właściwości zwiazkom organicznym, z którymi jest zwiazana; np. grupy: hydroksylowa, karbonylowa, karboksylowa, aminowa, fosforanowa, sulfhydrylowa.

furażowanie optymalne

sposób pozyskiwania pokarmu pozwalajacy minimalizować koszty i maksymalizować zyski energetyczne.

fuzja trzech genów

połaczenie trzech osobnych genów w jeden na wczesnym etapie ewolucji eukariontów, charakteryzuje przedstawicieli Unikonta.

G1 faza

pierwsza część interfazy w cyklu komórkowym; poprzedza fazę S, w której zachodzi synteza DNA.

G2 faza

część interfazy w cyklu komórkowym; następuje po fazie S (synteza DNA) i poprzedza mitozę.

gady

gromada kręgowców odznaczajacych się sucha skóra pokryta rogowymi łuskami i przystosowanych do rozmnażania na làdzie; do g. należa m.in. węże, żółwie, krokodyle, jaszczurki. G. nie sa grupa monofiletyczna.

galaretowata otoczka

jedna z bezkomórkowych osłonek jaj niektórych zwierzat, np. szkarłupni.

gameta I

dojrzała komórka płciowa; u roślin i zwierzat jest nia komórka jajowa i plemnikowa (plemnik). W rozmnażaniu płciowym plemnik łaczy się z komórka jajowa, tworzac zygotę.

gameta II

Liczbę chromosomów w gamecie oznacza się symbolem n. Gatunki, które nie sa poliploidami, maja haploidalne (n) gamety i diploidalne (2n) zygoty.

gametangium

jedno- lub wielokomórkowy organ roślin, protistów i grzybów, gdzie powstaja gamety.

gametofit, pokolenie gametofitu

pokolenie haploidalne (n) w cyklu życiowym roślin, wytwarzajace gamety.

gametogeneza

proces prowadzacy do powstania gamet.

gametyczna izolacja

mechanizm prezygotycznej izolacji rozrodczej uniemożliwiajacy kojarzenie osobników dwóch blisko spokrewnionych gatunków z powodu chemicznych różnic między ich gametami.

gamma-aminomasłowy kwas

neuroprzekaźnik hamujacy neurony w mózgu i rdzeniu kręgowym.

gardziel

część przewodu pokarmowego. U wyższych kręgowców połaczona zewnętrznie z jamami ustna i nosowa, a wewnętrznie z przełykiem i krtania, u ludzi gardło.

gardzielowe szpary I

otwory łaczace jamę gardzieli ze środowiskiem zewnętrznym, wyewoluowały u przodków strunowców jako przystosowanie do odfiltrowywania pokarmu z wody;

gardzielowe szpary II

w toku dalszej ewolucji przekształciły się w narzady oddechowe (skrzela), obecnie u wielu wodnych kręgowców

gastrula

wczesny zarodek powstały z blastuli w wyniku gastrulacji, zbudowany z trzech listków zarodkowych.

gastrulacja

etap rozwoju zarodkowego, kiedy wyodrębniaja się trzy listki zarodkowe (ektoderma, mezoderma i endoderma).

gastryna

hormon uwalniany przez błonę sśluzowa żoładka; stymuluje komórki główne gruczołów żoładkowych do wydzielania pepsynogenu

gatunek

-w ujęciu biologicznym- jedna lub więcej populacji, których członkowie moga kojarzyć się i wydawać płodne potomstwo, podczas gdy nie moga krzyżować się z przedstawicielami innego gatunku.

gatunek zagrożony

gatunek, którego populacja jest mała i grozi mu wymarcie w całym zasięgu lub jego części, chodź wymarcie to nie jest bliskie.

gatunek zagrożony wymarciem

gatunek o tak małej liczebności, że nie zapewnia mu ona przetrwania w części lub na całym obszarze swojego zasięgu.

gatunkowa różnorodność, bogactwo gatunkowe

miara względnego znaczenia każdego gatunku w danym zespole.

gazy cieplarniane

obecne w atmosferze ziemskiej gazy zatrzymujace część ciepła oddawanego przez Ziemię w postaci promieniowania podczerwonego.

gen

odcinek DNA będacy jednostka informacji genetycznej; zawiera ulegajaca transkrypcji sekwencję zasad (oraz sekwencje regulujace transkrypcję), która determinuje powstanie określonego białka lub RNA o specyficznej funkcji.

gen konstytutywny

gen ulegajacy ciagłej transkrypcji.

gen regulatorowy

gen który hamuje lub aktywuje transkrypcję innych genów.

genetyczne badanie przesiewowe

systematyczna analiza genomu osobników z jednej populacji w poszukiwaniu genotypów i kariotypów mogacych wywołać chorobę genetyczna u nich samych lub u potomstwa.

genetyka

nauka o dziedziczeniu, bada genetyczne podobieństwa i różnice między rodzicami i potomstwem lub między osobnikami w populacji.

genetyka populacji

dział genetyki badajacy zmienność genetyczna w populacji i siły, które na nia oddziałuja.

genom I

pierwotnie cały materiał genetyczny w komórce lub organizmie.

genom II

G. można definiować w różny sposób, w zależności od kontekstu, np. g. organizmu haploidalnego- całość DNA w jednym haploidalnym zespole chromosomów, a g. mitochondrialny- całkowity DNA w mitochondrium.

genom człowieka

całkowita informacja genetyczna w komórkach człowieka, zapisana w DNA jadra komórkowego i mitochondriów.

genomika

nowa dziedzina biologii badajaca całe genomy poszczególnych organizmów w celu poznania wszystkich zawartych w nich genów, zidentyfikowania produktów ich ekspresji- RNA i białek oraz poznania mechanizmów regulacji genetycznej.

genomika funkcjonalna

badanie ekspresjii genów w komórkach.

genotyp

całkowita informacja genetyczna organizmu.

gibereliny

hormony roślinne uczestniczace w wielu aspektach wzrostu i rozwoju roślin (np. wzroście łodygi, kwitnieniu, kiełkowaniu nasion).

glewiki

typ roślin zarodnikowych o ciele plechowatym bez naczyń, i o cyklu życiowym podobnym do cyklu życiowego mchów.

glicerol

alkohol trójwęglowy z trzema grupami wodorotlenowymi; jest składnikiem triacylogliceroli, fosfolipidów oraz monoacylogliceroli i diacylogliceroli.

glikogen

polisacharyd zbudowany z czasteczek glukozy, główny materiał zapasowy w komórkach zwierzęcych, gromadzony głównie w watrobie i w mniejszym stopniu w komórkach mięśniowych.

glikokaliks

warstwa pokrywajaca powierzchnię komórki zwierzęcej utworzona z polisacharydowych łańcuchów glikoprotein i glikolipidów błony komórkowej.

glikolipid

lipid połaczony wiazaniami kowalencyjnymi z resztami cukrowymi.

glikoliza

pierwszy etap oddychania komórkowego, w dosłownym znaczeniu "rozkład cukru". Proces przekształcenia glukozy w pirogronian, czemu towarzyszy wytworzenie ATP.

glikoproteina

białko polaczone z reszta (ami) curkowa (ymi) wiazaniem (ami) kowalencyjnym (i).

glioksysomy

organelle w komórkach nasion niektórych roślin, zawieraja zespół enzymów uczestniczacych w przemianie tłuszczów zapasowych w cukry.

globuliny

grupa białek występujacych m.in. w osoczu krwi; część g. osocza krwi, zwana gammaglobulinami, pełni funkcję przeciwciał.

Glomeromycota

grupa symbiotycznych grzybów (w randze typu) wchodzacych w mikoryzę arbuskularna z korzeniami wielu roślin.

glony

nieformalna (sztuczna) grupa zdolnych do fotosyntezy organizmów jednokomórkowych i prostych wielokomórkowych, będacych ważnymi producentami w ekosystemach wodnych.

glukagon

hormon trzustkowy stymulujacy rozkład glikogenu; powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi.

glukoza

cukier należacy do heksoz, odgrywajacy kluczowa rolę w wielu procesach metabolicznych.

glutaminowy kwas

aminokwas działajacy jako główny pobudzajacy neuroprzekaźnik w mózgu kręgowców.

główny układ zgodności tkankowej

grupa genów kodujacych białka błony komórkowej obecne na powierzchni większości komórek i specificzne dla poszczególnych osobników. U człowieka nosi nazwę układu HLA (HLA- human leukocyte antigen).

gniotowe

niewielki typ nagozalażkowych; pod względem niektórych cech sa podobne do okrytozalażkowych.

Golgiego układ, aparat Golgiego, kompleks Golgiego I

Organella w postaci stosu spłaszczonych błoniastych woreczków

Golgiego układ, aparat Golgiego, kompleks Golgiego II

odpowiedzialna głównie za modyfikacje i segregację białek, z których część zostaje uwolniona z komórki, część wbudowana w błonę komórkowa, a pozostałe stanowia enzymy lizosomowe.

gonada

narzad wytwarzajacy gamety; g. sa jajnik i jadro

gonadotropina kosmówkowa ludzka

hormon wydzielany przez komórki otaczajace wczesny zarodek; stymuluje ciałko żółte matki (chroni je przed regresja).

gradient stężeń

różnica w stężeniu substancji między dwoma punktami, np. w poprzek błony komórkowej.

gradualizm

koncepcja głoszaca, że ewolucja zachodzi w wyniku powolnego i stopniowego gromadzenia zmian genetycznych.

granum

stos tylakoidów wewnatrz chloroplastu

grasica

gruczoł dokrewny będacy częścia układu limfatycznego; pełni ważna rolę w odporności komórkowej; w g. dojrzewaja limfocyty T.

grawitropizm, geotropizm

reakcja roślin na kierunek działania siły grawitacji (siły przyciagania ziemskiego).

gromada

takson obejmujacy spokrewnione rzędy.

gruczoł krokowy, prostata

dodatkowy gruczoł płciowy samców niektórych zwierzat wytwarzajacy wydzielinę wchodzaca w skład płynu nasiennego.

grzebienie, kristy

blaszkowate lub palczaste wpuklenia błony wewnętrznej mitochondrium do jego macierzy.

grzebień nerwowy

grupa komórek położonych wzdłuż cewki nerwowej, wędrujacych i różnicujacyxh się w różne części zarodka, m.in. w elementy obwodowego układu nerwowego.

grzyb podstawkowy, podstawczak

grzyb charakteryzujacy się zdolnościa do wytwarzania zarodników podstawkowych (bazydiospor) na podstawce.

grzybnia

ciało wegetatywne większości grzybów i niektórych protistów (lęgniowców) zbudowane z sieci strzępek.

grzybnia pierwotna

grzybnia zbudowana z jednojadrowych haploidalnych komórek; wyrasta z zarodnika workowego (askospory) lub podstawkowego (bazydiospory).

grzybnia wtórna

dikariotyczna grzybnia utworzona w wyniku fuzji dwóch strzępek pierwotnych.

grzyby

heterotroficzne eukarionty o chitynowych ścianach komórkowych, występujace zwykle w postaci rozgałęzionrj grzybni.

guanina

azotowa zasada purynowa wchodzaca w skład kwasów nukleinowych i GTP.

guanozynotrifosforan

czasteczka przenoszaca energię podobnie jak ATP; uwolnienie energii odbywa się dzięki hydrolizie końcowej grupy fosforanowej GTP.

gutacja

okresowe wydzielanie przez liście kropel wody w warunkach niesprzyjajacych transpiracji (np. gdy atmosfera jest nasycona lub przesycona para wodna).

gwiazdy, gwiazdy podziałowe

zespoły mikrotubul rozchodzace sie promieniście z biegunów dzielacych się komórek, w których występuja centriole.

habituacja, przywykanie

sposób uczenia się polegajacy na przyzwyczajeniu do powtarzajacych się lub obojętnych bodźców i zaniechaniu reakcji na nie.

hamowanie na zasadzie sprzężenia zwrotnego

typ regulacji enzymatycznej, w której akumulacja produktu reakcji hamuje wcześniejsza reakcję danego szlaku metabolicznego. Znane również jako hamowanie przez produkt końcowy.