biologia definicje 12

macierz pozakomórkowa, MP

włókniste białka i żelowe węglowodany otaczajace komórki zwierzęce.

macierzysta komórka

komórka niezróżnicowana zdolna do podziału, w którego wyniku jedna z komórek potomnych zostaje komórka macierzysta, a druga różnicuje się w określony typ

magnoliowe

jeden z kladów wyższych okrytozalażkowych, obejmujacy kilka rodzin tradycyjnie zaliczanych do dwuliściennych; badania molekularne wykazały, że magnoliowe nie należa ani do dwuliściennych, ani do jednoliściennych.

makroczasteczka

bardzo duża czasteczka zwiazku organicznego, np białka lub kwasu nukleinowego.

makroelement

pierwiastek chemiczny niezbędny organizmowi w stosunkowo dużej ilości do prawidłowego funkcjonowania.

makroewolucja

zachodzace na duża skalę w populacjach zmiany fenotypowe, uzasadniajace zliczenie tych populacji do taksonówna poziomie gatunku lub wyższym, a więc rodzajów, rodzin, rzędów, a nawet typów i królestw.

makrofag

duża, fagocytujaca komórka zdolna do wchłaniania i trawienia bakterii lub szczatków zniszczonych komórek. M. sa również komórkami prezentujacymi antygen.

makrofil

Liść skrzypów, paproci, nago- i okrytozalażkowych; zawiera rozgałęziony układ tkanek przewodzacych w postaci nerwów (unerwienie złożone).

makronukleus

duże jadro komórkowe występujace u orzęsków wraz z jednym lub większa liczba mikrocukleusów. Makronukleus reguluje metabolizm i wzrost orzęska.

maksymalny transport kanalikowy

maksymalna szybkość, z jaka dana substancja jest resorbowana z kanalików nerkowych w nerce.

Malpighiego cewki

narzady wydalnicze wielu stawonogów.

mały interferencyjny RNA

dwuniciowe czasteczki RNA o długości ok. 23 nukleotydów, wyciszajace geny na etapie posttranskrypcyjnym przez wybiórcze przecinanie czasteczek mRNA o sekwencji nukleotydowej komplementarnej do czasteczki siRNa.

mapa restrykcyjna DNA

mapa miejsc DNA rozpoznawanych przez specyficzne enzymy restrykcyjne.

masa czasteczkowa

suma mas atomowych atomów tworzacych czasteczke zwiazku chemicznego; wyrażana w atomowych jednostkach masy lub daltonach.

materia

wszystko, co ma masę i zajmuje przestrzeń

mechanoreceptor

komórka czuciowa lub narzad reagujace na bodźce mechaniczne, np. dotyk, nacisk, siłę grawitacji, rozciaganie i ruch.

meduza

wolno pływajaca parasolowata dojrzała postać niektórych parzydełkowców.

megaspora, makrospora

haploidalny zarodnik roślin różnozarodnikowych, dajacy poczatek gameofitowi żeńskiemu.

mejoza

proces, w wyniku którego diploidanlna (2n) komórka, przechodzac dwa kolejne podziały jadra (mejozę I i mejozę II), daje cztery jadra haploidalne (n), cytokineza prowadzi ostatecznie do powstania gamet (u zwierzat) i zarodników (u roślin).

melanina

barwnik ciemnobrazowy lub czarny, nadajacy barwę skórze zwierzat.

melanokortyny

peptydy, które przypuszczalnie zmniejszaja łaknienie (apetyt) w odpowiedzi na zwiększenie zapasu tłuszczów.

melatonina

hormon wydzielany przez szyszynkę, uczestniczacy m.in. w regulacji rytmów okołodobowych.

menopauza

okres w życiu kobiety (między 45. a 55. rokiem), kiedy ustaja cykle menstruacyjne.

menstruacja, miesiaczka

występujace u kobiet comiesięczne wydalanie z dróg rodnych krwi i złuszczonej błony śluzowej macicy, będace sygnałem rozpoczęcia cyklu menstruacyjnego.

menstruacyjny cykl, c. miesiaczkowy

Zachodzacy co miesiac u kobiet i samic innych naczelnych zespół procesów, które przygotowuja organizm do zajścia w ciażę.

merystem, tkanka twórcza

tkanka roślinna której komórki sa zdolne do podziałów mitotycznych.

merystem boczny

tkanka twórcza zbudowana z intensywnie dzialacych się komórek; m.b. wytwarza tkanki wtórne i powoduje wzrost rośliny na grubość; przykładem m.b. jest miazga łykodrzewna i miazga korkotwórcza.

merystem wierzchołkowy, m. apikalny

strefa dzielacej się tkanki, zlokalizowana na szczycie pędu lub korzenia wytwarzajaca tkanki pierwotne; merystemy wierzchołkowe powoduja przyrost pędu lub korzenia na długość.

metabolizm

wszystkie procesy chemiczne zachodzace w komórce lub organiźmie, przemiany dzięki którym organizm może wykorzystać energię i materię.

metafaza

stadium mitozy, wsytępujace między profaza i anafaza, podczas m. chromosomy układaja się w płaszczyźnie równikowej komórki.

metamorfoza, przeobrażenie

przekształcenie z jednego stadium rozwojowego w drugie, np. przemiana larwy w postać dorosła.

metanefrydia

narzady wydalnicze pierścienic i mięczaków, m. stanowi przewód otwarty na obu końcach, jeden, w postaci orzęsionego lejka, otwiera się do celomy, a drugi na zewnatrz ciała.

metapopulacja

populacja złożona z kilku lokalnych populacji, między którymi osobniki sporadycznie migruja (emigruja i imigruja).

metastaza, przerzut

przedostanie się komórek rakowych z jednego narzadu lub części ciała w inne miejsce.

metylacja DNA

inaktywacja genów przez przyłaczanie do DNA grup metylowych za pośrednictwem specyficznych enzymów (metylaz).

metylowa grupa

niepolarna grupa funkcyjna o wzorze- CH3.

mezenchyma

tkanka łaczna luźna, czésto galaretowata, zbudowana z niezróżnicowanych komórek; występuje w zarodkach kręgowców i u niektórych dorosłych bezkręgowców.

mezoderma

środkowa warstwa komórek (listek zarodkowy) wczesnego zarodka; powstaja z niej tkanka łaczna, naczynia krwionośne, serce, nerki i inne struktury.

mezofil, miękisz

tkanka wypełniajaca wnętrze liścia, zdolna do fotosyntezy; niekiedy zróżnicowana na m. palisadowy i gabczasty.

mezozoiczna era, mezozoik

era w dziejach Ziemi trwajaca od 251 do 66 mln lat temu.

miazga korkotwórcza

merystem boczny wytwarzajacy komórki korka i miękisz korkowy, które łacznie tworza korkowicę roślin drzewiastych.

miazga łykodrzewna

merystem boczny odpowiedzialny za powstawanie wtórnych tkanek przewodzacych: drewna (ksylemu) wtórnego i łyka (floemu) wtórnego.

miażdżyca, arterioskleroza

postępujaca choroba polegajaca na odkładaniu się lipidów na wewnętrznej ścianie tętnic, co prowadzi do zaburzeń w krażeniu i chorób serca.

miedniczka nerkowa

część nerki pełniaca rolę zbiornika, do którego mocz spływa z kanalików zbiorczych i z którego następnie wypływa do moczowodów.

miejsce inicjacji replikacji

specyficzne miejsce w czasteczce DNA, gdzie rozpoczyna się jej replikacja.

miejsce łamliwe

specyficznie położone, niebarwiace się nitkowate przewężenie, zwykle na obydwu chromatydach chromosomu.

mielinowa osłonka

białkowo- lipidowa biała osłonka otaczajaca aksony niektórych komórek nerwowych, aksony takie zwa się włóknami mielinowymi.

mieszaniec, hybryda

osobnik będacy potomkiem rodziców różnych genetycznie.

mieszańcowa strefa, s. hybrydyzacji

obszar zachodzenia na siebie siedlisk dwóch blisko spokrewnionych ze soba populacji, podgatunków, lub gatunków które w tym obszarze krzyżuja się ze soba.

mieszek

owoc pojedyńczy suchy pękajacy, otwierajacy się wzdłuż szwu, aby uwolnić nasiona.

mieszek włosowy

kieszonka w skórze, z której wyrasta włos.

mięczaki

typ bezkręgowców należacych do pierwogębych (Protostomia) o wtórnej jamie ciała; ich ciało dzieli się na worek trzewiowy, płaszcz i nogę.

międzygatunkowa konkurencja

Rywalizacja między osobnikami różnych gatunków o wspólne, ograniczone ilościowo zasoby w ekosystemie (np. pokarm, przestrzeń życiowa).

międzywęźle

część łodygi między dwoma węzłami.

miękisz, parenchyma

tkanka roślinna zbudowana z cienkościennych komórek, uczestniczy w fotosyntezie, magazynowaniu substancji pokarmowych i (lub) wydzielaniu.

miękisz gabczasty, mezofil gabczasty

miękisz zbudowany z luźno ułożonych komórek, przylegajacy do skórki dolnej powierzchni liścia.

miękisz korkowy

jedna lub więcej warstw komórek miękiszowych odkładanych do wewnatrz przez dzielaca się miazgę korkotwórcza.

miękisz palisadowy, mezofil palisadowy

miękisz zbudowany z wydłużonych komórek pod skórka górnej powierzchni liścia, ustawionych do niej prostopadle.

mięsień

narzad wywołujacy ruch dzięki swoim skurczom.

mięsień gładki

mięsień nie wykazujacy poprzecznego prażkowania i kurczacy się niezależnie od woli; m.g. występuja głównie w ścianach takich nażadów jak jelito i naczynia krwionośne.

mięsień sercowy

rodzaj mięśnia prażkowanego występujacy w sercu kręgowców, pracujacy niezależnie od woli.

mięsień szkieletowy

mięsień prażkowany kręgowców zwiazany zwykle, bezpośrednio lub pośrednio, z elementami szkieletu. M.sz. umożliwiaja wykonywanie ruchów zależnych od woli.

migracja 1

okresowe lub sezonowe przemieszczanie się, zwykle na znaczna odległość osobników lub populacji z jednego obszaru do drugiego

migracja 2

W biologii ewolucyjnej- przemieszczanie się osobników, w wyniku czego następuje przenoszenie alleli z jednej populacji do drugiej

mikoryza

mutualistyczny zwiazek korzeni roślin z grzybami, ułatwia roślinie pobieranie z gleby podstawowych składników mineralnych.

mitotoksyny

toksyczne zwiazki chemiczne wytwarzane przez grzyby; np. aflatoksyny uszkadzaja watrobe i sa znanymi czynnikami rakotwórczymi.

mikroelement, pierwiastek śladowy

pierwiastek chemiczny niezbędny organizmowi w śladowej ilości do prawidłowego funkcjonowania.

mikroewolucja

ewolucyjne zmiany na niewielka skalę, wywołane zmianami frekwencji alleli lub genotypów, zachodzace w populacji przez kilka pokoleń.

mikrofil

liść widłaków, zawierajacy tkankę przewodzaca w postaci pojedyńczego nerwu (unerwienie proste).

mikrofilamenty

cieńkie włókienka zbudowane z podjednostek białka aktyny, wchodza w skład cytoszkieletu.

mikroglej

zdolne do fagocytozy komórki glejowe występujace w ośrodkowym układzie nerwowym.

mikroklimat

warunki klimatyczne panujace nanniewielkim obszarze, zwiazane z wysokościa nad poziomem morza, kierunkiem i katem nachylenia stoków i ekspozycja na wiatry.

mikrokosmki

drobne wypustki cytoplazmy zwiększajace powierzchnię komórki; występuja głównie w komórkach uczestniczacych w absorpcji lub sekrecji, np. w komórkach nabłonka jelita i kanalików nerkowych.

mikromacierze DNA

test diagnostyczny polegajacy na unieszczeniu tysięcy różnych czasteczek cDNa na nylonowych membranach lub szklanych płytkach w ściśle określonej kolejności.

mikronukleus

jedno zmkilku mniejszych jader komórkowych występujacych u orzęsków, uczestniczy w rozmnażaniu.

mikroRNA

jednoniciowe czasteczki RNA długości ok. 22 nukleotydów, wstrzymujace translację mRNA uczestniczacego we wzroście i rozwoju.

mikrosfera

protobiont powstały w wyniku przyłaczenia wody do abiotycznie utworzonych polipeptydów.

mikroskamieniałości

kopalne szczatki mikroorganizmów

mikrospora

haploidalny zarodnik roślin różnozarodnikowych dajacy poczatek gametofitowi męskiemu.

mikrosporydia

małe jednokomórkowe pasożyty komórek eukariotycznych, zaliczane do grzybów sprzężniowych.

mikrotubule

długie rurkowate struktury zbudowane z podjednostek białka tubuliny; sa głównym składnikiem cytoszkieletu i wrzeciona podziałowego, wsytępuja także w rzęskach, wiciach, centriolach i ciałkach podstawowych.

miłorzab dwuklapowy

jedyny żyjacy przedstawiciel wymarłej grupy nagozalażkowych; drzewo strefy umiarkowanej, o wachlarzowatych liściach i mięsistych nasionach (na osobnikach żeńskich).

mimikra müllerowska

mimikra polegajaca na wzajemnym upodobnieniu się dwóch lub większej liczby różnych gatunków niebezpiecznych, niesmacznych lub trujacych dla potencjalnego drapieżnika.

mineralokortykoidy

hormony wytwarzane przez korę nadnerczy, regulujace gospodarke wodna i mineralna organizmu. Głównym m. jest aldosteron.

miofibryle, włókienka mięśniowe

cieńkie włókniste struktury występujace w cytoplazmie włókien mięsniowych szkieletowych i włókien mięśnia sercowego; sa odpowiedzialne za ich skurcze, w skład m. wchodza miofilamenty.

miofilament

jeden z filamentów tworzacych miofibrylę.