Prawo feudalne zachodniej Europy - prawo prywatne

Dlaczego zwołano trydencki sobór powszechny?

Trydencki sobór powszechny (1545-63) został nzwołany w związku z nasilająca się reformacją.

Co sobór trydencki postanowił w sprawie małżeństwa?

Sprawy małżeństw zostały uregulowane w dekrecie Tametsi. Ustalono, że małżeństwo, aby było ważne musi być zawarte przed odpowiednim kapłanem i w obecności dwu świadków. Zaznaczono przy tym, że sakramentu nie udziela kapłan, ale udzielają go sobie nupturienci. Narzucona forma nie była wg kanonistów sprzeczna z zasadą consensus facit nuptias. Podkreślono sakramentalny charakter małżeństwa.

Jak poradził sobie Kościół z małżeństwami tajnymi?

Aby zawarcie małżeństwa było ważne musiało być poprzedzone trzykrotnymi zapowiedziami (możliwa była dyspensa). Przeciwdziałano w ten sposób małżeństwom tajnym (matrimonia clandestina).

Jak Tametsi traktowało sponsalia de futuro-zaręczyny połączone z copula carnalis?

Wg Tametsi sponsalia de futuro i copula carnalis nie były równoznaczne z zawarciem małżeństwa. Dopiero sponsalia de preasenti tworzyło stan związku małzeńskiego.

Jak protestanci odnosili się do kwestii małżeństwa?

Protestanci w XVI w. zakwestionowali postanowienia soboru trydenckiego w kwestii małżeństwa. Uważali, że nie jest to sakrament i ma charakter świecki. Pewne zmiany nastapiły w XVIII w. kiedy to protestanci wprowadzili zasadę, że momentem konstytutywnym przy zawieraniu mażeństwa nie jest oświadczenie woli nupturientów, ale udzielenie slubu przez kapłana,

Jak powstała instytucja małżeństwa cywilnego?

Instytucja małżeństwa cywilnego powstała na skutek ataku protestantów na sakramentalny charakter małżeństwa. MAłżeństwo można było zawrzec przed urzędnikiem już w XVI i XVII w. w młodych państwach kapitalistycznych tj. Anglia czy Holandia.

Jak problem protestantyzmu wpłynął na prawo małżeńskie we Francji?

Hugenoci, prześladowani od XVII w., nie mogli zawierać ważnych z punktu widzenia prawa cywilnego, małżeństw przed pastorem protestanckim. Doznawali też innych ograniczeń, np. dziecko zrodzone z ich małżeństwa uznawane było za nieślubne. Niezadowolenie z powodu takiego prawa zmusiło Ludwika XVI do wydania w 1787r. aktu stwierdzającego, że protestanci mogą zawrzeć ważne małżeństwo przed księdzem katolickim (występującym w tym przypadku w roli urzędnika) lub sędzią. Doszło więc do laicyzacji instyt

Jak prawo francuskie odnosiło się do ustawodawstwa Kościoła?

We Francji panował gallikanizm. Prawo ustanowione przez kościół obowiązywało jeśli zostało zaakceptowane przez państwo. NA tej zasadzie przyjęto postanowienia Tridentinum w zakresie zawierania małżeństwa. Przyjęto je z drobnymi wyjątkami (wymagana była obecność czterech świadków).

Jak kwestię małżeństwa uregulował Józef II?

Józef II jako pierwszy uznał dwojakie rozumienie pojęcia małżeństwa. Małżeństwo miało być sakramentem, ale również umową cywilną. Józef II w patencie małżeńskim z 1783 r. ustanawiał, że kwestie ważności zawartego małżeństwa, jego unieważnienia i rozwodow reguluje prawo cywilne. Zawarcie małżeństwa miało nadal charkter wyznaniowy, odbywało się przed kapłanem wyznania nupturientów. Rozwiązania patentu małżeńskiego prowadziły do kolizji z prawem kanonicznym, np. patent wymagał zgody na malżeństwo r

Jak prawo małżeńskie było uregulowane w Landrechcie pruskim?

Rozwiązania przyjęte w Landrechcie pruskim (ALR, 1794) były podobne do tych z patentu malżeńskiego. Wprowadzały przeszkody, którcyh nie było w prawie kanonicznym np. zakaz małżeństwa między osobami o nierównym stanie lub zakaz małżeństwa nieletniego mężczyzny z pełnoletnią kobieta bez zgody ojca. Ważne małżeństwo można jednak było zawrzeć tylko przed kapłanem.

Jaka była najczęstsza przyczyna utania malzeństwa?

Śmierć jednego z małzonków.

Jak w najdawniejszych czasach rozwiązywano małżeństwo?

W czasach najdawniejszych, kiedy Kościół nie podporządkował sobie jeszcze sfery prawa małżeńskiego, mażeństwo mogło ustać na skutek rozwodu. Rozwód mógł mieć formę umowy między mężem, a rodziną zony. Częściej jednak rozwód następował wskutek odtrącenia żony z powodu jej winy. Wina ta nie musiała wiązać się z występkiem. Najczęściej polegała na niepłodności kobiety, a tym samym na niemożności stworzenia rodziny w pełnym tego słowa znaczeniu. Odtrącenie musiało mieć należyte uzasadnienie. Inaczej

Jak Kościół odnosił się do kwestii rozwodów?

Koścciół nie uznawał rozwodów i podjął z nimi skuteczną walkę. Już kapitularze frankońskie z VIII w. wprowadzały, pod wpływem Kościoła, zasadę nierozerwalności małżeństwa. W IX i X w. prawo małżeńskie zostało całkowicie przejęte przez Kościół. W Kościele małżeństwo było uznawane za sakrament. Niemożliwy był rozwód, a jedynie unieważnienie. Małżeństwo unieważniano tylko w wyjątkowych przypadkach, koniecznym było, żeby małżeństwo nie było dopełnione w sensie fizycznym - ratum sed non consumatum pr

Czy istniała w prawie kanonicznym instytucja faktycznie rozdzielająca małżonków?

Tak, po soborze trydenckim uznawano instytucję rozdzielenia od łoża i stołu (separatio quod thorum et mensam) bez możliwości ponownego zawarcia związku przez któregoś z małżonków.

Jak do rozwodów odnosili sie protestanci?

Protestanci zezwalali na rozwody, szczególnie w przypadku cudzołóstwa jednego z małżonków.

Jak prawo świeckie odnosiło się do rozwodów?

Prawo świeckie późnego feudalizmu nie ingerowało w sprawy rozwiązywania małżeństw wśród katolików. Inaczej w stosunku do protestantów. Landrecht pruski zezwalał na ich rozwody. Dopiero w państwach kapitalistycznych, od Wielkiej Rewolucji Francuskiej zaczęto udzielać rozwodów wg prawa świeckiego.

Co to znaczy,że zawarcie małżeństwa wywoływało skutki majątkowe?

W wyniku zawarcia malżeństwa dochodziło do połączenia lub podzielenia majątku męża i majątku wniesionego przez żonę. Podstawą była zzwykle masa majątkowa wniesiona przez męża, który nabył majątek drogą dziedziczenia lub inną drogą. Kobieta również mogła wnieść do majątku małżeńskiego znaczące wartości.

Jakie elementy majątkowe dostawała od rodziny kobieta wychodząca za mąż?

Kobieta wychodzaca za mąż otrzymywała od rodziny przynajmniej wyprawę, na ktorą składały się przedmioty osobistego użytku tj. szaty, pościel, ozdoby. W miarę gdy rosły prawa majątkowe kobiet w skąd wyprawy weszły również ruchomości. Instytucją młodszą, mającą swoje źródło w wyprawie był posag. Na posag składała się przede wszystkim gotówka, ale też nieruchomości. Posag był ważną częścią majątku małżeńskiego, nógł poprawić sytuację finansową męża. Zdarzało się, że kobieta w ogóle nie dostawała po

Co to było wiano?

Kobieta wychodząca za mąż otrzymywała pewien majątek również od swojego męża. Majątek ten był nazywany wittum (od dawnej nazwy ceny kupna żony) lub, w łacińskiej terminologii dos. Jego wysokość zależała od umowy. W przypadku jej braku prawa średniowieczne stanowiły o dos legitima - wianie ustawowym. Wiano było zabezpieczzeniem majątkowym na wypadek śmierci męża.

Co to był podarek poranny?

Podarek poranny - Morgengabe był darem męża dla żony kładanym rankiem po nocy poślubnej. Traktowany był jako cena dziewictwa. Od morgengabe pochodzi nazwa "małżeństwo morganatyczne" tj. takie, w którym mąz pochodził z wysokiego stanu, żona zaś była plebejką. W takich małżeństwach mąż mógł dać żonie tylko Morgengabe.

Co to było douaire?

Było to zabezpieczenie majątkowe żony stosowane w północnej Francji. Prawo o douaire stanowiło, że po śmierci męża kobieta ma prawo użytkowania na części majątku męża. Wysokość tego majątku zależała od umowy. Jeżeli nie istniała umowa wyznaczano żonie dos legitima - wiano konieczne, które wynosiło zwykle 1/3, rzadziej 1/2 majątku męża.

Co stawało się z majątkiem męża po jego śmierci?

Dzidziczyli go krewni, w pierwszej linii dzieci. Rzadko majątek trafiał do żony, działo się tak w przypadku kiedy małżeństwo było bezdzietne.

Co stawało sie z majątkiem żony po jej śmierci?

JEzeli z małżeństwa były dzieci majątek z matki i ojca był dzielony, jeżeli nie, wiano wracało do męża lub jego krewnych, a posag do rodziny kobiety.

Jak wyglądał system "wspólnego zarządu majątkowego"?

Było to zarządzenie majątku przez męża przy utrzymaniu oddzielności majątku męza i żony. Mąż zarządzał majątkiem, co wynikało z mundium - władzy męża nad żoną. Kobieta zarządzała tylko wyprawą. Każdy małżonek pozostawał jednak właścicielem całego majątku z uprzywilejowaniem męża. W przypadku śmierci jednego z małżonków majątek zmarłego przechodził na dziedziców, małżonek żyjący utrzymywał (w przypadku męża) lub przejomował (żona) swój majątek.

Na czym polegał system ograniczonej wspólności majątkowej?

System ten polegał przede wszystkim na wspólności dorobku. W pierwszym wariancie wspólne mogły być ruchomości i nieruchomości nabyte w czasie trwania małżeństwa. W drugim przypadku wspólne były ruchomości, te wniesione do małżeństwa i te nabyte w trakcie jego trwania. W razie smierci jednego z małżonków wspólna częśc była dzielona między spadkobierców zmarłego a pozostałego przy życiu zmarłego (żona dostawała zwykle tylko 1/3). Zasada wspólności dorobku stanowi podstawę ustawowego ustroju małżeń

Na czym polegała zasada pełnej wspólności majątkowej?

Zasada pełnej wspólności majątkowej, stosowana we francuskich krajach prawa zwyczajowego i w Niemczech, polegała na tym, że majątek wniesiony do małżeństwa i dorobek małżonkow stapiał się w jedną wspólną całość. W przypadku śmierci jednego z małżonków i braku dzieci cały majątek przypadal drugiemu. W niektórych systemach majątek ten był dzielony między małżonka, a dalszych krewnych zmarłego.

Co to był rzymski system posagowy?

System ten polegał na rozdzielności majątkowej, ale posag żony stawał się częścią majątku męża i miał służyć pokryciu "ciężarów małżeństwa" (onera matrimonii). Mąż nie mógł go jednak alienować (sprzedać, darować). W przypadku jego śmierci posag wracał do żony. System ten rozprzestrzenił się we francuskich krajach prawa pisanego i w Niemczech po recepcji prawa rzymskiego.

Gdzie stosowano system podobny do rzymskiego systemu posagowego?

System podobny, ale rozwinięty niezależnie od prawa rzymskiego rozwinął się w Normandii i w Polsce. Tu był stosowany tzw. rząd posagowy.

Czy była możliwośc innego uregulowania stosunków majątkowych między małżonkami niż to przewidywał system?

Tak, zawierano umowy malżeńskie, w których regulowano kwestie rozdzielności majątkowej, użytkowania, zarządzania, odpowiedzialności za długi itp. Umowy takie w Niemczech zawierano już w średniowieczu, we Francji od XVIw.

Czy feudalne prawo rzeczowe było podobne do rzymskiego prawa rzeczowego?

Feudalne prawo rzeczowe pod wieloma względami różniło się od rzymskiego prawa rzeczowego.

Co w prawie feudalnym uznawano za ruchomość?

Zwiercidło saskie za ruchomośc uznawało to co można "podnieść i nosić". Dominujące było jednak stanowisko, że ruchomością jest to, co ulega zniszczeniu od pochodni. Dom drewniany, w niektórych systemach w Niemczech w XVI w. był uznawany za ruchomość.

Co w prawie feudalnym uznawano za nieruchomość?

Za nieruchomość Zwierciadło saskie uznawalo to, czego nie można podnieśc i nosić. W dominującym stanowisku przyjęto stanowisko, że nieruchomością jest to, co nie ulaga zniszczeniu od pochodni. Za nieruchomość mogły być zatem uznane rzeczy ewidentnie ruchome, np. zbroja, kosztowności. Nieruchomościami były też prawa (res incorporales) związane z gruntem, np. prawo własności, użytkjowanie czy ciężary związane z nieruchomością (czynsze, renty). Nierychomością były też prawa o charakterze publicznym

Czy istniały odmienne zasady rządzące ruchomościami i nieruchomościami?

Tak, w przeciwieństwie do prawa rzynskiego, w którym nieruchmości i ruchomości traktowano identycznie, prawo feudalne stosowało inne zasady do tych rzeczy.

Omów kwestię własności i posiadania w prawie feudalnym

W prawach feudalnych nie rozróżniano własności i posiadania(gewere). W Niemczech pojęcie własności rozumiane jako bezwzględne prawo własności nad rzeczą wprowadzono dopiero w XIII w., a więc po recepcji prawa rzymskiego.

Jak prawo feudalne regulowało prawa rzeczowe ograniczone?

Prawo fedalne nie rozróżniało prawa rzeczowego ograniczonego od prawa wlasności. Nie odróżniano władztwa prawnego od władztwa faktycznego. Jeżeli ktoś rzecz posiadał, ale tylko jako użytkownik był traktowany jako właściel choć ograniczony w prawach. Decydowało więc faktyczne władztwo nad rzeczą. Jeżeli ktoś faktycznie władał jakąs rzeczą był nazywany jej włąścicielem.

Które spośród średniowiecznych praw ograniczonych miały największe znaczenie?

Największe znaczenie spośród średniowiecznych praw rzeczowych ograniczonych miały: ciężary realne, służebności i zastaw.

Na czym polegały ciężary realne?

Ciężary realne polegały na tym, że na gruncie spoczywał ciężar, który każdy kolejny właściciel musiał spłacać osobie uprawnionej. Działanie właściciela gruntu obciążonego ciężarem realnym było więc pozytywne. Nie polegało jedynie na znoszeniu cudzych praw jak to było w przypadku rzymskich służebności. Przykładem ciężaru realnego były czynsze chłposkie, dziesięciny, czynsze z miast czy reż renty.

Na czym polegała instytucja kupna renty?

Instytucja kupna renty polegała na tym, że właściciel nieruchomości sprzedawał komuś rentę czyli pewien dochód z gruntu. Początkowo renty obciążały grunt i każdy kolejny właściciel nieruchomości musiał się liczyć z takim ograniczeniem. Z czasem wprowadzono możliwość wykupu renty przez właściciela. Mogł oddać uprawnionemu do pobierania dochodów cenę, jaką ten zapłacił za rente. Rent pobranych nie wliczano w cenę kupna. Wykupu renty można było dokonac tylko wtedy, kiedy chciał tego właściciel nier

Jakie służebności wyrózniamy w prawie feudalnym?

W prawie feudalnym wyróżniamy służebności wodne, leśne i drogowe.

Jak traktowano małżeństwa osób z różnych stanów?

Malżeństwa nierówne (disparagium) były równe, ale wywoływało niekorzystne skutki dla samych stron (żona wyższego stanu spadała do stanu męża), jak i dla dzieci (dzieci spadały do stanu gorszego rodzica).

JAkie znasz inne czynniki ograniczające zdolność prawną?

Wyjęcie spod prawa oznaczało śmierć cywilną. Płeć. Kobieta we wczesnym średniowieczu nie mogła dziedziczyć mienia nieruchomego. Sytuacja kobiet była zależna od systemu prawa i regionu.

Omów: religia jako czynnik ograniczający zdolność prawną.

W średniowieczu społeczeństwo pod względem religijnym było jednolite. Jedynym odstępstwem byli Żydzi i kacerze czyli odstępcy od prawowitej wiary chrześcijańskiej, którzy byli tępieni przez państwo i Kościół. Syttuacja skomplikowała się w dobie reformacji. W Niemczech wprowadzono zasadę cuius regio eius reliogio. Wyznawcy niekrajowej wiary tracili zdolnośc prawną. We Francji, po zniesieniu postanowień edyktu nantejskiego w 1685r. zdolność prawną mieli ograniczeni hugenoci. Ograniczenia zdolności

Co było początkiem zdolności prawnej?

Początkiem zdolności prawnej było urodzenie. Dziecko musiało wykazać żywotność, aby przyznano mu zdolność prawną. W niektórych prawach starogermańskich zdolnośc prawna była przyznawana dopiero kielka dni po urodzeniu, np. w chwili nadania imienia. Czasami było też wymagane uznanie przez ojca wyrażane w gęście podniesienia dziecka czy podania pokarmu. Zdolności prawnej nie przyznawano dzieciom zniekształcony (monstra).

Co było warunkiem uznania dziecka za zywe?

Tworzono różne warunki uznania dziecka za żywe. Musiało ono wydać okrzyk, otworzyć oczy, objąć wzrokiem cztery ściany lub szczyt domu. Były to dowody życia uznawane przez sądy. Stopniowo przyjmowano też inne kryteria, ale jeszcze Landrecht pruski z 1794r. stwierdzał, że za żywe uznaje sie dziecko, które wyda okrzyk, co muszą słyszeć świadkowie.

JAk przedstawiała się sprawa rejestracji urodzin?

Sprawa rejestracji urodzin w epoce feudalnej przedstawiała się źle. Rejestry chrztu prowadziły Kościoły, ale szybko zarzucono tę praktykę. Dopiero po Soborze Trydenckim (1545-63) obowiązkowo rejestrowano w księgach narodziny, zawieranie małżeństw i zgony. Księgi te nie były w pełni miarodajne, bo nie obejmowały osób niezwiązanych z żadnym wyznaniem.

Czy prowadzono państwowe rejestry narodzin?

Państwowych rejestrów nie prowadzono, za wyjątkiem kilku miast włoskich. Rejestry takie pojawiły się w Europie dopiero w epoce kapitalizmu.

Kiedy następował koniec zdolności prawnej?

Koniec zdolności prawnej zazwyczaj następował w chwili śmierci. Znane są jednak z najstarszych źródeł przypadki przedłużania życia prawnego. Wyrażało się to w przyznawaniu części majątku po zmarłym jemu samemy. Była to tzw. "część zmarłego", głównie ruchomości potrzebne w życiu pozagrobowym. W Anglii death's part wynosiła 1/3 majątku. Kościół starał się, aby część zmarłego zamienić na część zaduszną. Przedłużenie zdolności prawnej wyrażało się tez w utrzymaniu władzy męża nad żoną. Po jego śmier

Czy możliwa była utrata zdolności prawnej przed śmiercią?

Tak. Przez wyjęcie spod prawa (niem. Friedlosigkeit). śmierć cywilną (fran. mort civil. ang. civil death), śmierć klasztorną, utratę wolności.

Co to bylo Friedlosigkeit?

Tak. W Niemczech istniała instytucja wyjęcia spod prawa - Friedlosigkeit. Skazywano na to przestępców naruszających mir i porządek publiczny. Sytuacja osoby wyjętej spod prawa była niezwykle ciężka. Mogła byc ona bezkarnie zabita, żona jego była uznawana za wdowę, dzieci za sieroty. Stopniowo łagodzono Friedlosigkeit, najdłużej utrzymała się w postni banicji (wywołania z kraju).

Co to była śmierć cywilna?

Śmierć cywilna polegała na tym, że człowiek żywy był usuwany w sensie prawnym ze społeczeństwa i tracił zdolność prawną. Na śmierć cywilną skazywano za ciężkie przestępstwa. Instytucja mort civil była stosowana jeszcze w czasach burżuazyjnych.

Co to jest śmierć klasztorna?

W średniowieczu, osoba, która wstępowała do klasztoru traciła zdolnosc prawną. Podlegała od tej chwili wewnętrznym prawom społeczności zakonnej.

Jakie znano rodzaje osób prawnych w średniowieczu?

W średniowieczu osoba prawna występowała pod postacią zrzeszenia osób (korporacja, stowarzyszenie) lub zakładu (fundacja).

Co przyczyniało się do tworzenia osób prawnych?

Słabość państwa, podział na stany, trudne warunki naturalne, istnienie różnych grup zawodowych, konieczność dokonywania trudnych prac etc.

Jak pojmowano osobę prawną?

Prawo rzymskie recypowane w śrendiowieczu nie przyniosło pełnej definicji osoby prawnej. Badania nad osobą prawną popchnęli naprzód kanoniści i komentatorzy. Bartolus odróżniał związek (uniwersitas) od jednostki (singuli). Korporacja jest jednostką posiadającą zdolność prawną, ale realnie nieistniejącą i pozostającą w śmiecie fikcji. Legiści skupili sie przede wszystkim na osobie prawnej jako związku osób (korporacji). KAnoniści natomiast wskazywali na Kościół i jego instytucje jako zakład. Punk

Jakich określeń używano w odniesieniu do osoby prawnej?

Osobę prawna nazywano w śrendiowieczu osobą mistyczną (persona mystica) lub osobą fikcyjną (persona ficta), później także osobą moralną. Pojęcie osoby prawnej pojawiło sie dopiero w XIXw.

Jakie korporacje występowały w średniowieczu?

W średniowieczu korporacją było przede wszystkim państwo, na drugim miejscu organizacje o charakterze gospodarczo-społecznym. Korporacją były wspólnoty terytorialne np. gminy dysponujące własną ziemią, później wspólne były tylko wody, lasy, łąki. Powstawały tez specjalistyczne korporacje: łowieckie, karczunkowe czy górskie (o charakterze pasterskim). W miastach powstawały cechy i gildie.

Jakie nowe formy korporacji powstawały u schyłku epoki feudalnej?

U schyłku epoki feudalnej powstawały korporacje o charakterze apitalistycznym. Były to spółki z dużym kapitałem. Najbardziej znane to angielskie kompanie handlowo-okrętowe.

Jakie osoby prawne były tworzone przez Kościół?

Kościół tworzył osoby prawne w postaci zakładów: biskupstw, klasztorów, szpitali. W końcowej fazie feudalizmu powstawały tez zaklady świeckie o charakterze dobroczynnym.