Leki układu cholinergicznego

Metabolizm acetylocholiny - synteza, transport, uwalnianie

- substrat - cholina - transport do komórki - czynny, przez nośniki - w komórce - acetylacja przez acetylotranferazę cholinową do acetylocholiny - miejsce syntezy - zakończenia neuronalne - transport do pęcherzyków - aktywny, przeciwwrotny - uwalnianie - egzocytoza pęcherzyków

Molekularne działanie acetylocholiny na receptory nikotynowe

- połączenie z receptorem nikotynowym w błonie postsynaptycznej -> szybkie zwiększenie przepuszczalności dla jonów sodu -> powstaje EPSP (postsynaptyczny potencjał pobudzający) -> skurcz mięśnia

Molekularne działanie acetylocholiny na receptory muskarynowe

- wolniejsze niż na rec. nikotynowe - połączenie z receptorem M1 -> zamknięcie kanałów dla jonów K -> powstanie wolnego potencjału sEPSP -> skurcz mięśnia

Działanie toksyny Clostridium na rec. cholinergiczne

- toksyna A blokuje przekaźnictwo w płytce motorycznej -> wiotkie porażenie mm. poprzecznie prążkowanych - zastosowanie w leczeniu chorób neurologicznych

Działanie toksyny tężcowej na rec. cholinergiczne

- wybiórczo poraża neurony rdzeniowe przez blokowanie uwalniania glicyny - powoduje porażenie spastyczne

Działanie alfa-latrotoksyny na rec. cholinergiczne

- gwałtowne opróżnianie pęcherzyków synaptycznych - wiąże się z neureksynami błony

Charakterystyka receptorów muskarynowych

- M1 - OUN (kora, hipokamp), zwoje wegetatywne, kom. okładzinowe żołądka; aktywacja PLC, wzrost IP3 i DAG, wzrost stężenia jonów Ca2+, pobudzenie OUN, wydzielanie soku żołądkowego, wzrost kurczliwości mm gładkich przewodu pok.; agonistami są Ach, oksotremoryna, antagonistami pirenzepina i atropina - M2 - serca (przedsionki, układ przewodzący), zakończenia presynaptyczne neuronów i mm gładkich; spadek cAMP, aktywacja kanałów K+, hamowanie kanałów VOC; sIPSP, skrócenie czasu trwania potencjału czy

Charakterystyka receptorów nikotynowych

- N1 - neuronalny - neurony pozazwojowe, niektóre presynaptyczne zakończenia neuronów, cholinergicznych, OUN, rdzeń nadnerczy; otwierają kanał jonowy, agonistami są nikotyna, epiepibatydyna - N2 - mięśniowy - połączenia nerwowo mięśniowe; otwiera kanał jonowy, agonistami są nikotyna, D-tubokuraryna, bungarotoksyna

Wpływ cholinomimetyków na serce

- chronotropowo (-) - dromotropowo (-) - wydłużenie czasu refrakcji - inotropowo (-) - wydłużenie czasu refrakcji - niewielkie zmniejszenie siły skurczu (mięśnie komór) - zmniejszenie wolnego prądu wapniowego w kardiomiocytach (hiperpolaryzacja, spadek kurczliwości, komórek przedsionkowych), może prowadzić do cześciowego lub całkowitego bloku - pobudzenie receptorów cholinergicznych w zatoce szyjnej - kontrola częstoskurczu nadkomorowego

Wpływ cholinomimetyków na naczynia krwionośne

- rozkurcz tętnic (NO) - rozkurcz żył (NO) - pobudzenie cyklazy i wzrost cGMP - rozkurcz mięśni gładkich

Wpływ cholinomimetyków na oko

- skurcz zwieracza źrenicy - skurcz mięśnia rzęskowego - akomodacja na widzenie z bliska, zmniejszenie ciśnienia śródgałkowego

Wpływ cholinomimetyków na gruczoły

- potowe, ślinowe, łzowe - wzrost wydzielania

Wpływ cholinomimetyków na układ oddechowy

- wzrost wydzielania gruczołów oskrzelowych - skurcz mięśni oskrzeli - zwężenie oskrzeli

Wpływ cholinomimetyków na przewód pokarmowy

- rozkurcz zwieraczy - przyspieszenie przemieszczania się pokarmu - skurcz mięśni gładkich jelit - nasilenie perystaltyki - wzrost wydzielania gruczołów (gł. żołądka i ślinowych, mniej jelit i trzustki) - depolaryzacja mięśni gładkich i napływ jonów Ca

Wpływ cholinomimetyków na układ moczowo-płciowy

- rozkurcz zwieracza, skurcz rozwieracza pęcherza moczowego - ułatwienie oddawania moczu - BRAK wpływu na macicę

Bezpośrednie leki cholinomimetyczne

Karbachol i Pilokarpina

Karbachol

- bezpośredni lek cholinomimetyczny - duże powinowactwo do receptorów nikotynowych i muskarynowych - stosowany dospojówkowo w JASKRZE

Pilokarpina

- bezpośredni lek cholinomimetyczny - zastosowanie - jaskra (w szerokokątowej spadek ciśnienia śródgałkowego już po kilku minutach), stany zapalne tęczówki (obkurczenie naczyń), wzrost wydzielania potu, śliny i łez po podaniu podskórnym, zespół Sjögrena i kserostomia - działanie nieporządane - nadmierne pocenie się, ślinotok, skurcze jelit, oskrzeli, nudności, wymioty, biegunka - p/wskazania - podawanie systemowe w ChNS, nadczynność tarczycy (możliwe zab. przedsionkowe), choroba wrzodowa żołądka

Inhibitory AChE - przedstawiciele, działanie

- odwracalne - edrofonium, fizostygmina, neostygmina, pirydostygmina, ambenonium, distigmina - nieodwracalne - estry kwasu fosforowego - działanie AchE - specyficznie działający enzym hydrolizujący Ach, występuje w błonie postsynaptycznej oraz jako rozpuszczalne formy w zak. neuronów cholinergicznych

Edrofonium

- odwracalny, bardzo krótko działający inhibitor AchE - zastosowanie gł. w celach diagnostycznych - powoduje charakt. wzrost siły skurczu mięśni w miastenii - leczenie napadowego częstoskurczu nadkomorowego (potęgowanie działania endogennej Ach z NC X)

Fizostygmina

- odwracalny, krótko działający inhibitor AchE - alkaloid pochodzenia naturalnego - dobrze wchłaniany z przew. pokarmowego, wnika do OUN - zastosowanie - miejscowe leczenie jaskry, zatrucie lekami cholinolitycznymi, poch. fenotiazyny lub trójpierścieniowymi lekami antydepresyjnymi

Neostygmina

- odwracalny, krótko działający inhibitor AchE, najczęściej w formie bromku - bardzo słabo wchłaniany p.o., nie penetruje do OUN - zastosowanie - leczenie miastenii, odwrócenie działania leków zwiotczających mięśnie, leczenie atonii jelit i pęcherza moczowego

Pirydostygmina

- odwracalny, krótko działający inhibitor AchE, najczęściej w formie bromku - zastosowanie - leczenie miastenii - podawanie - podskórne, domięśniowe, p.o.

Ambenonium

- odwracalny, krótko działający inhibitor AchE - działanie silniejsze i dłuższe od neostygminy - zastosowanie - miastenia, atonia jelit i pęcherza moczowego

Inhibitory AchE w chorobie Alzheimera

- deficyty funkcji podkorowych neuronów cholinergicznych z jądra Meynerta - wykorzystuje się inhibitory AchE by spotęgować działanie Ach - Takryna (leczenie otępienia typu Alzh. o lekkim i średnim przebiegu, działa hepatotoksycznie) - Donepezil, Riwastygmina, Galantamina, Metrifonat (leki bezpieczniejsze, lecz niewykluczone są reakcje z nadwrazliwości - nudności, wymioty, biegunka, bezsenność)

Nieodwracalne inhibitory AchE

- organiczne estry kwasu fosforowego - wykorzystanie głównie militarne (kliniczne - fluostygmina i ekotiopat w leczeniu jaskry) - tworzą bardzo trwały kompleks z częścią estrową AchE, przywrócenie aktywności tylko przez syntezę nowych cząsteczek (nawet kilka tygodni) - nagromadzenie Ach i pobudzenie układu cholinergicznego - większe ekspozycja może najpierw pobudzać a potem blokować zwoje wegetatywne - łatwo przechodzą przez barierę krew mózg

Postępowanie w ostrym zatruciu nieodwracalnymi inhibitorami AchE

- objawy ośrodkowe można zniwelować podając ATROPINĘ - zmyć skórę i błony śl. mydłem - kontrolować drożność dróg oddechowych - zrobić płukanie żołądka wodą z węglem aktywowanym, jeżeli wcześniej nie wystąpiły wymioty lub biegunka - ATROPINA - domięśniowo, co 5-10min - OKSYMY - Pralidoksym, Obidoksym - reaktywatory AchE, podajemy zawsze za wyjątkiem zatruć pestycydami karbaminianowymi - ważny jest jak najkrótszy czas od zatrucia do podania leków (starzenie się kompleksu) - reaktywacja AchE najsil

Wskazania do stosowania cholinolityków

- stany spastyczne przew. pokarmowego - kolka jelitowa, żółciowa - choroba refluksowa - kolka nerkowa - bolesne miesiączkowanie - terapia bradykardii zatokowej - periodyka Weckenbacha - wzrost szybkości przewodnictwa między przedsionkami a komorami - dychawica oskrzelowa, częściej przy POChP - przed znieczuleniem ogólnym - choroba Parkinsona

Działania niepożądane cholinolityków

- zaburzenia widzenia - suchość błon śluzowych i skóry - zaczerwienienie skóry - zab. połykania - trudności w oddawaniu moczu - tachykardia - splątanie, pobudzenie psychoruchowe

Efekty atropinizacji

- zaparcia - suchość bł. śluzowych - rozszerzenie źrenic

Cholinolityki - przedstawiciele

Atropina, Hioscyna, Pirenzepina, Telenzepina, Tripitramina, Darifenacyna, Oksyfenonium, Isopropamide, Metylobromek hioscyny, Butylobromek hioscyny, Homatropina, Propantelina, Metantelina

Działanie atropiny

- nieselektywne blokowanie wszystkich receptorów muskarynowych w mięśniach gładkich, mięśniu sercowym, zwojach i neuronach śródściennych i OUN - dobrze wchłaniania p.o. - brak aktywności wewnętrznej - skutecznie blokuje skutki działania krążących leków cholinomimetycznych - w zwojach wegetatywnych i złączach nerwowo-mięśniowych słabsze działanie - syntetyczne czwartorzędowe analogi atropiny - silniejsze blokowanie receptorów nikotynowych, wymagają mniejszych dawek

Wpływ atropiny na OUN

- w dawkach terapeutycznych - brak wpływu - w dawkach toksycznych - niepokój, wzrost pobudliwości, zaburzenia orientacji, omamy, stany majaczeniowe, objawy psychotyczne - zmniejszenie objawów akinezji, sztywności, drżenia w ch, Parkinsona - hamowanie procesów uczenia się

Wpływ atropiny na układ oddechowy

- leczenie POChP i astmy - czasami stosowana w premedykacji, aby zapobiec bradykardii wywołanej środkami znieczulenia ogólnego

Wpływ atropiny na serce

- małe dawki - zwolnienie akcji serca o 4-8/min, brak wpływu na pojemność wyrzutową i ciśnienie tętnicze krwi (blok M1 -> potęgowanie działania endogennej Ach) - większe dawki - wzrost RR o 30-40/min (blok M2 w węźle SA - częstoskurcz, tachykardia) - zablokowanie innych reakcji - odruchowego zwolnienia akcji serca, arytmii wywołanej uciskiem zatoki szyjnej lub gałki ocznej, leków podwyższających ciśnienie, reakcji podczas wstrzyknięcia środków kontrastowych przy cewnikowaniu serca, reakcji na in

Wpływ atropiny na krążenie

- toksyczne dawki - rozkurcz naczyń krwionośnych w skórze i zaczerwienienie (kompensacja bloku wydzielania potu) - czwartorzędowe analogi atropiny - obniżenie ciśnienia

Wpływ atropiny na gruczoły egzokrynowe

- już małe dawki powodują spadek wydzielania w gruczołach potowych, ślinowych, oskrzelowych - mały wpływ na gruczoły żołądkowe (dopiero w bardzo dużych dawkach spadek wydzielania kwasu solnego i pepsyny) - BRAK wpływu na wydzielanie trzustkowe i jelitowe (reg. hormonalna)

Wpływ atropiny na mięśnie gładkie

- zwolnienie opróżniania żołądka, zmniejszenie kurczliwości mięśni jelita cienkiego i okrężnicy - zwolnienie perystaltyki - atropina blokuje tylko zwiększoną perystaltykę wywołaną nadmiernym pobudzeniem ukł. cholinergicznego (np. zatrucie inhibitorami AchE), normalna aktywność pozostaje - bardzo słabo rozkurcza pęcherzyk żółciowy, drogi żółciowe - rozkurcz mięśni gładkich moczowodów i pęcherza mocz. - zwolnione opróżnianie pęcherza - BRAK wpływu na macicę

Wpływ atropiny na oko

- blokowanie receptorów muskarynowych zwieracza - rozszerzenie źrenicy i fotofobia - osoby zdrowe - brak wzrostu ciśnienia śródgałkowego; osoby z jaskrą zapalną - jest wzrost

Działania niepożądane cholinolityków

- suchość w jamie ustnej (często w leczeniu choroby wrzodowej, choroby Parkinsona) - zaburzenia akomodacji oka + zaburzenia widzenia z bliska - światłowstręt - trudności w oddawaniu moczu

Hioscyjamina

-lek pochodzenia naturalnego, alkaloid tropanowy - słabsze działanie cholinolityczne na obwodzie niż atropina - nawet dawki terapeutyczne wpływają na OUN - uspokojenie, senność, amnezja, tylko u niektórych pobudzenie, euforia; u chorych z silnym bólem - niepokój, omamy, stany deliryczne - stosowana w prewencji choroby lokomocyjnej (p.o. lub plastry transdermalne w okolicy zausznej)

Leki przeciwmuskarynowe działające selektywnie

- Pirenzepina i Terenzepina - zbliżone działanie do atropiny, słaby antagonista receptorów M1; podawanie i. v i p.o., mniej działań niepożądanych niż atropina (nie ma suchości jamy ustnej ani zaburzeń widzenia), stosowana w leczeniu POChP - Tripitramina i darifenacyna - badania laboratoryjne, Trip. blokuje selektywnie M2 a Darif. M3