Świat po I wojnie światowej

Traktat wersalski (data)

styczeń 1919 r. - 26 czerwca 1919 r.

postanowienia traktatu wersalskiego dla Niemiec

demilitaryzacja Nadrenii, utrata kolonii, Eupen Malmedy do Belgii, Szlezwik i Holsztyn do Danii, Alzacja i Lotaryngia do Fr, Wielkp i Pom. Gd do Pl, Wolne Misto Gd., plebiscyty, Kłajpeda do Litwy, zaglebie saary do fr (15)

Mały traktat wersalski

włączony do traktatu wersalskiego 28 czerwca 1919 r. nakładał obowiązek ochrony praw mniejszości narodowych w nowych państwach Europy Środkowej

plebiscyt

głosowanie ludności za przynależnością określonego terytorium do danego państwa

Liga Narodów

10 stycznia 1920 r., Genewa, przedstawiciele wiekszosci ostniejacych wówczas panstw, itrzymanie pokoju

Nowe państwa

Polska, Czechosłowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia, Królestwo SHS (Jugosławia), Irlandia, Austria, Węgry, ZSRR

Etatyzm gospodarczy

ingerencja państwa w gospodarkę poprzez ochronę rynku wewnętrznego, nakładanie wysokich ceł na import, dążenie do samowystarczalności ekonomicznej, zakładaniu przedsiębiorstw

Pakt Brianda-Kellogga.

podpisany 27 sierpnia 1928 r. o wyrzeczeniu się wojny, miał zapewnić światowy pokój

Wielki Kryzys

1925-1933/35

czarny czwartek

24 października 1929 r, gwałtowny spadek cen na giełdzie nowojorskiej

New Deal

F. D. Roosevelt, 1933 r. interwencjonizm panstwowy, emerytury, roboty publiczne zasiłki, subsydia

Faszyzm

Włochy; głosiła kult wodza, jedna partia, likwidację opozycji; twórcą faszyzmu był Benito Mussolini, który stał na czele NPF, a po zdobyciu Rzymu (czarne koszule) w 1922 r. stał na czele państwa jako duce

nazim

ideologia narodowego socjalizmu w Niemczech, głoszona przez Adolfa Hitlera w książce „Mein Kampf”, głosząca wyższość rasy niemieckiej, dążenie do panowania nad światem

NSDAP

Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników kierowana przez Adolfa Hitlera

ustawy norymberskie

ogłoszone w 1935 r.; ustawodawstwo III Rzeszy ograniczające prawa ludności żydowskiej, zakazujące kontaktów lub małżeństw niemiecko-żydowskich

hitlerjungen

organizacja, mająca na celu indoktrynację dzieci i młodzieży i wychowanie w duchu ideologii niemieckiego faszyzmu

pakt renski

podpisany na konferencji w Locarno w 1925 r. gwarantował nienaruszalność granicy między Francją i Belgią a Niemcami

komunizm wojenny

polityka władz Rosji Radzieckiej polegająca na nacjonalizacji (upaństwowieniu) przemysłu i handlu, obowiązku pracy, nałożeniu na chłopów obowiązkowych kontyngentów (dostaw żywności)

kolektywizacja

przymusowa likwidacja prywatnej własności ziemskiej i tworzenie państwowych gospodarstw rolnych (sowchozów) lub spółdzielczych (kołchozów)

kułacy

pogardliwe określenie bogatych chłopów, których władza radziecka bezwzględnie likwidowała

WKP(b)

Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików); po śmierci Lenina na jej czele stał od 1924 r. Józef Stalin

Komosoł

Komunistyczny Związek Młodzieży w ZSRR; jego bohaterem był Pawlik Morozow, uznany przez propagandę stalinowską za wzór młodego obywatela, posłusznego władzy radzieckiej

Komintern

tak nazywano Międzynarodówkę Komunistyczną utworzoną w Moskwie w 1919 r.

Gułag

Główny Zarząd Obozów zarządzający na terytorium ZSRR siecią obozów pracy (łagrami), w których skazani na katorżniczą pracę więźniowie pracowali w nieludzkich warunkach

Józef Stalin

właściwie Josif Dżugaszwili, do 1953 r. stał na czele ZSRR, wprowadził kult swojej osoby, odpowiedzialny za masowe zbrodnie na obywatelach państwa.

kultura masowa

powszechny dostęp do szkół podstawowych > wzrost czytelnictwa prasy i książek, rozwój kina i radia; kultura zaczęła docierać za pośrednictwem nowoczesnej techniki do najdalszych zakątków i szerokiej rzeszy odbiorców

Bauhaus

niemiecka szkoła architektoniczna założona przez Waltera Gropiusa w 1919 r., propagująca funkcjonalizm w budownictwie

Socrealizm

kierunek w architekturze, sztuce i literaturze; rozwinął się w latach 30. XX w. w ZSRR pod wpływem propagandy komunistycznej

wojna domowa w Hiszpanii

w latach 1936-1939; pomiędzy zwolennikami gen. Francisca Franco (popieranymi przez państwa faszystowskie) a lewicowym frontem ludowym (popartym przez Brygady Międzynarodowe)

Legion Condor

niemiecki oddział lotniczy; zbombardował baskijskie miasteczko Guernica w 1937 r.; wydarzenie to upamiętnił malarz Pablo Picasso

układ monachijski

29/30 października 1938 r., WB, Fr, Włochy, Niemcy, włączenie Sudetów do Niemiec

remilitaryzacja Nadrenii

marzec 1936

appeasment

polityka ustępstw wobec żądań Hitlera i łamania traktatu wersalskiego, stosowana przez rządy państw zachodnich, aby zapobiec wybuchowi wojny

11 listopada 1918

w Compiègne pod Paryżem podpisano zawieszenie broni między wojskami państw ententy a Niemcami; był to koniec I wojny światowej czerwiec 1919 r. – pierwszy lot międzykontynentalny z Ameryki Północnej do Europy

28 czerwca 1919 r.

podpisano traktat wersalski z Niemcami

10 września 1919 r.

w Saint-Germain państwa ententy zawarły pokój z Austrią, znacznie ograniczając jej terytorium; ograniczenia dotyczyły armii, zakazu łączenia z Niemcami i wypłaty reparacji wojennych

27 listopada 1919 r.

w Neuilly zawarto pokój z Bułgarią, ograniczając jej terytorium, armię i nałożono reparacje wojenne

4 czerwca 1920

w Trianon podpisano pokój z Węgrami – ograniczenia terytorialne, zmniejszenie armii, wypłata reparacji wojennych na rzecz państw ententy

10 sierpnia 1920 r.

w Sèvres podpisano pokój z Turcją, ale liczne ograniczenia wywołały bunt Turków i ponowną wojnę z państwami ententy pod wodzą Mustafy Kemala Atatürka, zakończoną pokojem w Lozannie w 1923 r.

24 lipca 1923r.

ostateczny pokój z Turcją w Lozannie

październik 1922r.

„marsz na Rzym” faszystów pod wodzą Benito Mussoliniego

21 stycznia 1924

śmierć Lenina, przejęcie władzy przez Stalina

27 sierpnia 1928r.

pakt Brianda-Kellogga

24 października 1929 r.

gwałtowny spadek cen akcji w tzw. „czarny czwartek” na nowojorskiej giełdzie zapoczątkował wielki światowy kryzys gospodarczy

30 stycznia 1933

początek III Rzeszy Niemieckiej; A. Hitler został kanclerzem

1935 r.

początek wojny włosko-abisyńskiej (z Cesarstwem Etiopii)

marzec 1936

remilitaryzacja Nadrenii

1936 Hiszpania

początek wojny domowej w Hiszpanii

1936 Niemcy - Japonia

Pakt Antykominternowski

12 marca 1938r.

Anschluss (wcielenie) Austrii do III Rzeszy

30 wrzesnia 1938

konferencja w Monachium z udziałem przywódców państw: Niemiec, Włoch, Wielkiej Brytanii i Francji; oddanie obszaru Sudetów Niemcom

15 marca 1938

utworzenie przez Hitlera Protektoratu Czech i Moraw (z prezydentem Emilem Háchą) i Państwa Słowackiego (z księdzem Josefem Tiso)

przemiany gospodarcze

emancypacja kobiet, 9 mln smietelnych, kalectwo, ppwszechne prawa wyborcze, hiszpanka

gospodarka

liberalizm gosp zastąpiony etatyzmem gosp, inflacja, zadluzenie panstw, bezrobocie, wysokie cła

przyczyny Wielkiego Kryzysu

spadek cen, nadprodukcja, gieldowe machinacje, depozyty, czarny czwartek

Zwiazek Kombatantów (data)

1919

Narodowa Partia Faszystowska (data, ideologia, działania)

1921, kuld wodza, panstwa, monopartyjnosc, likwidacja opozycji, społeczeństwo ma współdziałać w ramach korporacji, brutalna walka z komunistami i socjalistami

listopad 1923

pucz monachijski

Paul von Hindenburg

prezydent Niemiec

Gustav Stresemann

premier i minister spraw zagranicznych Niemiec, mowil o rewizji traktatu wersalskiego i wspieral dyplomatyczne podejście

DAP

1919-1921, Niemiecka Partia Pracy

czerwiec 1934 r.

noc dlugich noży - Hitler krwawo rozprawił się ze sprzeciwiającym się kierownictwem SA

Heinrich Himmler

po nocy długich noży, główną organizacją zbrojną NSDAP stało się SS z Himmlerem na czele

rzady nazistów

kontrola zycia społeczeństwa, likwidacja opozycji, obowiazek nalezenia do organizacji podporządkowanej NSDAP, Hitlerjungen, przymusowa emigracja, Ministerstwo Propagandy, łamanie traktatu wersalskiego

Joseph Geobbels

stal na czele ministerstwa propagandy

eugenika

część ideologii nazistów, działania, mające na celu udoskonalenie rasy nordyckiej. Aby wyeliminować najsłabszych, chorych ludzi poddawano eutanazji

obozy koncentracyjne (data)

1933 r

kleska glodu

1920-1921

rządy Lenina

od czasów rewolucji w 1917 do śmierci w 1924; komunizm wojenny --> założył przymus pracy, reglamentacja żywności, brak własności prywatnej

NEP

1921 r, nowa polityka ekonomiczna, proba powrotu do stanu sprzed wojny (przywrócenie własności prywatnej, zniesienie reglamentacji żywności, możliwość bogacenia się

społeczeństwo radzieckie

zwalczanie Kościoła prawosławnego przez bolszewików, zakaz nauczania religii w szkole, wprowadzenie ślubów cywilnych i rozwodów, slabsze tradycje więzi rodzinnych, Komosoł, przymusowa migracja ludności do miast, terror, likwidacja opozycji

wielka czystka

1936 - 1939, fala terroru przeciwko wrogom komunizmu, dawni przywódcy bolszewików skazani na śmierć, wymordowano większą część korpusu oficerskiego Armii Czerwonej i funkcjonariuszy, którzy wykonali wyrok

propaganda - "źli" i "dobrzy"

"źli" - kułag, kapitaliści, imperialiści. "dobrzy" - stachanowcy, Pawlik Morozow

Grigorij Zinowiew

1 przewodniczący Międzynarodówki komunistycznej

emancypacja kobiet

przejecie części męskich obowiązków i przyznanie praw wyborczych

kryzys tradycyjnego modelu rodziny

rozwody z pomocą sądów cywilnych