Rzym historia sprawdzian

klimat Italii

tereny dogodne pod uprawę zbóż zbocza gór uprawa winorośli oliwek i owoców pasterstwo brak bogactw naturalnych duże złoża marmurów i glinek klimat śródziemnomorski

Etruskowie historia

nie byli indoeuropejczykami stolicą było Vulci, nie stworzyli jednolitego państwa stworzyli związek 12 miast zwany lukomonią o charakterze religijnym państwem rządzili królowie zastąpieni później przez dygnitarów

dalszy ciąg historii Etrusków

7 i 6 wieku p.n. e Etruskowie osiągnęli najwyższą potęgę władza ich rozszerzyła się na znaczną część talii północnej jej koniec to porażka nad jeziorem wady mońskim w 283 roku p.n. e dostali się wtedy pod władzę Rzymian byli ich sojusznikami

kultura Etrusków

stworzyli system religijny którego bardzo ważnym elementem była wiara w życie pozagrobowe budowali bogate grobowce czcili bogów zarówno podziemnych jak i niebiańskich zaadoptowali również bóstwa greckie ważne były wróżby byli mistrzami rzeźbiarstwa

Etruskowie wpływ

kultura i cywilizacja Etrusków wywarła wielki wpływ na Rzymian cywilizacja rzymska jest kontynuacją etruskiej przykłady to mity rytuały sztuka wróżenia ubiór struktury państwowe odznaki Triumf

prawoczątki Rzymu

miasto zostało założone przez eneasza osiadł się w lacium gdzie poślubił lawinę założył miasto Lavinum potomkowie panowali w alba longa jeden z potomków został usunięty przez swojego brata a reum Sylwię oddał bogini Weście, urodziła romulusa i Remusa

dalsza część pra początku Rzymu

Rea Sylwia urodziła romulusa i Remusa w których ojcem był bóg Mars król kazałek wrzucić do Tybru fala wrzuciła je na brzeg a wykarmiła je wilczyca przywrócili tron swojemu dziadkowi postanowili założyć nowe miasto romulus zabił Remusa i tak powstał Rzym

początki Rzymu

powstanie miasta 753 rok przed naszą erą rozbudowana siedmiu wzgórzach

schemat ustroju Rzymu

rządy w rękach badających despotyczny królów od założenia do 509 roku pne, rządy sprawują urzędnicy wybierani przez ogół obywateli do 27 rpne, pryncypat i dominat do upadku Rzymu w 475

epoka królewska

pierwszym byl romulus rządziło kolejne siedmiu królów 3 oststnich pochodzenie etruskim najsławniejsze to serwiusz tulius podzieli społeczeństwa na pięć klas majątkowych ustalił struktury wojska stworzył mury miejskie. Ostatni Tarkwiniusz Pyszny - tyran

podział społeczeństwa miasta

patrycjusze czyli arystokracja początkowa skupili władzę w swoim ręku sprawowali patronat i plebejusze wolni biedniejsi początkowo bez wpływu na sprawy państwo

organizacja społeczeństwa

patrycjusze trzy tribusy 30 kurii 300 rodów

charakterystyka ustroju republiki rzymskiej

509 PNE Rzymianie obalili monarchię Tarkwinisza Pysznego i ustanowili republikę republikę czyli Rzeczpospolita prawa mają obywatele rzymscy którzy mają obowiązek płacić podatki i służyć w wojsku rządy sprawują urzędnicy wybierani przez patrycjuszy

ludność państwa

obywatele wolni mieszkańcy Rzymu o pełnych prawach obowiązek służby wojskowej. latynowie pra założyciele Rzymu po pewnym czasie mogli otrzymać obywatelstwo. sprzymierzeńcy podbici dostarczali daniny i wojsko pomocnicze. ludność prowincji brak praw, pod

edykt karakali na czym polega

w 2012 roku nadałoby obywatelstwo rzymskie wszystkim wolnym mieszkańcom imperium

ubiorę a podział

strój Rzymian składał się z tłumiki i togi tłumika obywatela miała zazwyczaj kolor biały i naturalnej wełny senatorzy zakładali tuniki zdobione pasami lub w purpurowe

struktura władzy

zgromadzenie ludowe wybierało urzędników a urzędnicy senat

na czym polegało zgromadzenie ludowe

ogół obywateli Rzymu decydował o sprawach przedstawionych przez urzędników głosowano za lub przeciw

zgromadzenie plebejskie

mogli głosować ale nie mieli dostępu do urzędów wywalczyli dla siebie urząd Trybuna ludowego w 494 roku PNE wybierali edylów czyli pomniejszych urzędników

zgromadzenie patrycjuszowskie

jako jedynie mieli dostęp do urzędów tworzyli pomniejsze zgromadzenia (Komicja) wojskowe czyli wybór konsulów pretorów i cenzorów dzielnicowe uchwalały prawa rodowe zatwierdzały urzędników

urzędnicy wyższego stopnia

konsulowie wybierano zawsze dwóch na rok mieli władzę ustawodawczą dowodzili armię pretorzy przewodniczyli sądom zastępowali konsulów dowodzili pretorium cenzorzy spisy majątkowe nadzorowali finanse strzelili moralności listy senatorów

urzędnicy niższego stopnia

edylowie organizowali igrzyska i rozdawali żywność kwestorzy administrowali finansami państwa i armii liktorowie poprzedzali zawsze konsulów niosąc symbole ich władzy

urzędnicy specjalni

dyktator powoływany w obliczu zagrożenia na pół roku pełnia władzy wzorem był Cyncynstus trybun ludowy powołany do obrony interesów najbiedniejszych miał prawo weta i nietykalność osobistą

senat

pozornie organ doradczy ale żadna decyzja nie zapadła bez jego zgody głosowano przechodząc z jednej strony sali na drugą 300 senatorów kierował polityką zagraniczną decydował o budżecie oraz wojnie i pokoju

symbole republiki

SPQR - Senat i lud rzymski, symbol władzy konsulów rózgi i topór orły rzymskie

nowe grupy społeczne w Rzymie

arystokracja dzieląca sie na nobliwów, ekwitów i publikanów, chłopi wyzwoleńcy i niewolnicy

walka o prawa plebejuszy

od kiedy o podziale społecznym jest nie decyduje urodzenie ale wkład militarny poszczególnych grup większa rola plebejuszy trzon armii żądania większych wpływów efektami było powstanie prawa 12 tablic w 449 pne

prawo 12 tablic

pierwsza kodyfikacja prawa rzymskiego ograniczała siłę patrycjuszy 12 spiżowych tablic wywieszonych na forum romanum miała polityczne znaczenie czyli zwycięstwo plebejuszy wprowadzenie procedury sądowej zapoczątkowanie dynamicznego rozwoju prawa rzyms

kiedy był najazd Galów

w 390 PNE powstrzymanie Galów w 348 pne

wojny z sammitami

trzy wojny Rzymu z sammitami od 290 do 264 roku PNE ostatecznie doprowadziły do podporządkowania całej środkowej i północnej talii

wojny z Grekami

pod koniec trzeciego wieku PNE próby opanowania południa Italii wojna z talentem wspomaganym przez króla epiru pyrrusa pyrrusowe zwycięstwo Auzculum 279 pne, zwycięstwo Rzymian pod beneventem 275 PNE zakończenie podboju Italii w 264 pne

armia republiki

złożona z obywateli oparta na ciężkozbrojnej piechocie obowiązek walki od 17 do 46 roku życia własny ekwipunek sprzymierzeńce dostarczali lekkiej Piechoty kary cielesne

organizacja armii

dwie centurie po 100 trzymanipuły po 200 pięć kohort po 600 i jeden legion 3000

taktyki Rzymu

Rzymianie używali falangi później przeprowadzili reformę stworzyli szyk od najmniej do najbardziej doświadczonych stosowana także żółwika była to taktyka obronna przed łucznikami

machiny wojenne Rzymu

onager katapulta skorpion balista taran wieża oblężnicza tunele

Kartagina

Kartagina założona przez Fenicjan szybko stała się potęgą na morzu śródziemnym podbiła północną Afrykę z czasem zajęła Sycylię i Hiszpanię

i wojna z Kartaginą

od 264 do 241 PNE rywalizacja pomiędzy Kartaginą a Rzymem o kontrolę nad Sycylią budowa rzymskiej floty walki o Sycylię zwycięstwo Rzymu Kartagina traci Sycylię ogranicza flotę i płaci wielką kontrybucję

II wojna z kartaginu

od 218 do 202 pne przyczyną działalności Hannibala wybitnego wodza kartagińskiego planem wojny była przeprawa przez Alpy A tak naszym od północy

najważniejsze bitwy

szereg zwycięzców Hannibala to bitwa nad trebią 218 bitwa nad jeziorem trasymeńskim 217 bitwa pod kannami 216

klęska Kartaginy

a także ja w Afryce Hiszpanii na Sycylii bitwa pod zamą 202 PNE klęska Kartaginy Kartagina traci posiadłości w Hiszpanii i flotę

III wojna z Kartaginą

od 149 do 146 PNE Rzymianie prowadzą coraz bardziej brutalną politykę likwidują wiele państw własnych dlatego rozpoczynają wojnę z Kartaginą początkowo bez sukcesów dopiero Scypian Emilian zdobywa miasto, senat rzymski nakazał je zburzyć teren zaorac

zmiany administracyjne w republice

dominacja Rzymu przy coraz mniejszym znaczeniu mieszkańców odległych terytoriów słabość republiki urzędy dla nielicznych zbyt mała ilość urzędników nieodpłatność urzędów

zmiany społeczne

napływ niewolników tania siła robocza coraz większe zróżnicowania majątkowe bo gacie odbierają ziemię biedniejszym biedni tracą ziemię przenoszą się do miasta gdzie są biedatom miejską groźby zamieszek wśród biedoty rozdatnictwo zboża

walki optymatów i popularów

potrzeba przeprowadzania reformy rolnej podzieliła społeczeństwo na dwie frakcje optymatów zwolenników senatu popularów przeciwnicy senatu zwolennicy reform walki na ulicach przerodziły się po wojnę domową

reformy braci grakchów

Tyberiusz i Gajusz byli przedstawicielami popularów obaj sprawowali urząd Trybuna ludowego dbając o sprawę na uboższych w 133 Tyberiusz chce odebrać ziemię właścicielom i rozdać bez rolnym skończyło się zamordowaniem Tyberiusza Gajusz dopiero rozdawnictwo

reforma wojskowa Mariusza

od 104 do setnego PNE utworzył stałą zawodową armię złożoną z ochotników wpłacono rząd weterani mogli otrzymać ziemię trzon zaczęli stanowić proletariusze ekwipunek i uzbrojenie od państwa zła strona lojalność wobec wodzów a nie państwa

powstanie Spartakusa

powstanie Spartakusa z 2 na pierwszy wiek wzrost liczby niewolników spadek ich cen pogorszenie losu liczne zamieszki powstania największe powstanie wybuchło w szkole gladiatorów kapui na jego czele stał Spartakus mimo skukcesow rozbito ich pod Bryndyzjum

wojna domowa

powstanie armii zawodowej spowodowało wzrost znaczenia dowódców wojskowych z czasem zaczęli wspierać ugrupowania polityczne i włączać się do walk między nimi ważnym kryzysem była wojna ze sprzymierzeńcami w Italii rozgrywki optymatów z popularnymi

dyktatura sulli

sulla po zwycięstwie wymusił ogłoszenie się dyktatorem zaczął przekształcać państwo w imperium optymatów wzmocnił rolę Senatu z większą ilość urzędników jego działania zaszkodziły republice

Triumph rzymski

wyróżnienie dla zwycięskich wodzów jeszcze z czasów etruskich dwa rodzaje triumfów tak zwane wielki podczas którego triumfator jechał na rydwanie i owacja gdy wódz jechał konno

triumf rzymski druga część

oznaki triumfu zwycięzca na specjalnym rydwanie zaprzyżonym w cztery konie na głowie wieniec laurowy uroczysty pochód do świątyni Jowisza na Kapitolu

niespokojny Rzym

w sumie nadal było niespokojnie a wodzowie zdobywali przychylność niektórych grup społecznych próbując przejąć władzę aby nie doszło do kolejnej wojny domowej kilku z nich zawarło porozumienie

pierwszy triumwirat

60 PNE pompejusz popierany przez armię dysponował flotą Marek krasus najbogatszy w Rzymie wsparcie w bogatych rodów Juliusz Cezar popierany przez lód popularny w armii

przejęcie władzy

krezusy ginie w walkach na wschodzie senat pod wpływem pompejusza zakazuje Cezarowi powrotu do Italii Cezar przejmuje władzę w Rzymie wkrótce przyjmuje kontrolę nad Egiptem

rządy Cezara

dożywotnia dyktatura Cezara w 44 PNE reformy reforma kalendarza rok przestępny szybka ścieżka awansu dla mieszkańców prowincji kontrola namiestników prowincji poprawa bytu proletariatu

idę marcowe

ty zarobił wielu wrogów dożywotnia dyktatura sprawiła że lód czuł jeszcze większą niechęć 15 marca 44 PNE Juliusz został zasztyletowany spiskowcy nie mieli żadnego planu działania powstaje nowy triumwirat

drugi triumwirat

Marek Antoniusz współpracownik Cezara Oktawian August adoptowany przez Cezara wnuk siostrę Marek lepiejdus wpływowy wódz rzymski

drugi triumwirat wojny

bo śmierci Cezara wybucha wojna domowa rozbicie republikanów pod flippi 42 PNE usunięcie lepiej dusa wojna między oktawianem a antoniuszem który związał się z kleopatrą klęska antoniusza pod akcjum 31 PNE niepodzielne że d Oktawiana Augusta

formy władzy

pryncypat zapoczątkowany przez Oktawiana Augusta dominat zapoczątkowany przez Dioklecjana

pryncypat

władza skupiona w rękach jednostki przy zachowaniu pozorów instytucji republikańskich cesarz był princepsem pierwszym obywatelem republiki był imperatorem przywódcą senatu proconsolem pryncypat nie był dziedziczny ale władca wyznaczał następców

nowi urzędnicy

tradycyjne urzędy nadal funkcjonowali ale ich znaczenie było coraz mniejsze coraz większą rolę odgrywali urzędnicy cesarscy prefekci prokuratury dowódcy pretorianów czyli gwardii przybocznej

panowanie Augusta

podział prowincji na senatorskie dawno podbite zintegrowane pozbawione wojska pod zarządem pro konsulów lub propetorow zapewnienie ładu i porządku powołanie pretorii powołanie policji czyli kohort

podboje Augusta

zakończono podbój Hiszpanii działania nad Renem i Dunajem próby opanowania germanów z Arenę powstanie rzymskie arminiusza klęska Rzymian w lesie Teutoburskim wycofanie wojska za Ren opanowanie nowych terenów w Azji mniejszej oraz Egiptu

dynastia julijsko-klaudyjska

Oktawian nie miał męskich potomków więc na tronie w latach 14 ne 68. ne zasiadali cesarzy wywodzący się z rodziną Oktawiana Tyberiusz Kaligula Klaudiusz Neron

rok 4 cesarzy

69, upadek Nerona wywołał walkę o władzę przystąpili do niej wodzowie dowódcy legionów galba Otton witeliusz i wespazjan każdy z nich ogłosił się cesarzem rozpoczęła się wojna domowa

flawiusze

wojnie domowej zwyciężył wespazjan i dał początek dynastii flawiu synowie Tytus i Domicjan

antonini

dynastia panująca w latach 96 do 192 pierwszy nerwa został wybrany przez senat panowali zwykle w wyniku adopcji przez swojego poprzednika najwybitniejsi to trajan hadrian i Marek Aureliusz na panowanie tej dynastii przypada apogeum potęgi rzymskiej

flawiusze i antonini

obie te dynastię umocniły system pryncypatu cesarz to 1 obywatel biurokratyzacja państwa nowa rozbudowana administracja całkowicie zależna od cesarzy powstanie rady cesarskiej z rozznaczenia prowincji dopuszczanie do urzędów pierwsi cesarzy z prowincji

romanizacja

przyjmowanie wzorców rzymskich mimo to zróżnicowane charakter prowincji grecki wschód i rzymski zachód coraz większy udział mieszkańców prowincji w administracji armii nadawania obywatelstwa rzymskiego edykt cesarza karakali z 212, urbanizacja

nowe podboje

umocnienie dotychczasowych zdobyczy rozszerzenie włości nad Renem i w Brytanii ekspansywna polityka trajana wojny z dakami wyprawy przeciwko partom zakończone podbojem Armenii Mezopotamii i Asyrii

ochrona granic zewnętrznych UE - KTÓRY TO FILAR UE?

pokojowa polityka cesarza Hadriana obrona posiadanych terytoriów budowa limes wał Hadriana i wał antoninusa w Brytanii kolejne nad Renem i Dunajem dalsze na wschodzie aby chronić syrię

kryzys cesarstwa w III wieku

na jazdę germanów walki z Persami tendencje odśrodkowe samozwańcze państwo królowej zenobi królestwo Palmiry cesarstwo galijskie oba zlikwidowane przez cesarza Aurelia

na czym polegał dominat

wprowadził go Dioklecjan zrywał całkowicie z pozorami republiki wprowadzał jasną władzę absolutną cesarz używał tytułu pana i Boga

tetrarchia

Dioklecjan przeprowadził reformę państwa konieczną ze względu na rozległe terytorialną tetriarchia czyli współrządy czterech dwóch Augustów ich zastępców cezarów po 20 latach zmiana reforma nieudana system nie przetrwał

kultura rzymska

wypadkowa w wielu elementów kulturowych wszędzie od podbitych ludów pierwszy etap wpływ kultury truskiej drugiej etap wpływ kultury greckiej i trzeci etap wpływ kultury hellenistycznej

złoty wiek

największy rozkwit literatura przeżywa w czasach Oktawiana Augusta i tuż przed tworzą wówczas wybitni autorzy Cyceron Wergiliusz Horacy owidiusz

prawo rzymskie

początkowo stosowano prawo zwyczajowe około 450 roku PNE opracowano pierwsze kodeks rzymski prawo 12 tablic które z czasem doskonalą funkcjonował na terenie całego imperium

wpływy na architekturę

wpływ mieli Etruskowie i Grecy wpływy etruskie to budowle o kształcie bryłowatym i zastosowaniem kopu wpływy greckie to głównie kolumnady i nadanie budowli lekkości typowa budowla miała układ bazyliki

świątynie

wiele budynków poświęconych było bogom najbardziej znaną była świątynia poświęcona wszystkim bogom czyli Panteon

wierzenia pierwotne

geniusz opiekun osobisty larry opiekunowie domu i penaty duchy spiżarni many duchy przodków Janus mógł wejścia i wyjścia westa opiekunka ogniska domowego terminus strażnik granic

wpływy etruskie na religię

przy wzmożonych kontaktach zatruskami Rzymianie ulegli też ich wpływom religijnym pojawili się Jowisz junona minerwa Mars zaczęto budować świątynie i przedstawiać bogów pod postacią posągów

odpowiedniki bogów greckich

Jowisz Zeus Neptun Posejdon Amor Eros Mars Ares Bachus Dionizos Diana Artemida junona Hera Venus Afrodyta minerwa Atena Pluton Hades Vulcan Hefajstos