matura polski

styl biblijny

podniosły, uroczysty ton wypowiedzi; metafory i porównania; symbole i alegorie; apostrofy i tryb rozkazujący

symbole w biblii

baranek - jezus; niewiasta - kościół; 666 - zło; róg - moc, potęga

epikureizm

filozofia wegłóg której celem człowieka jest osiągnięcie szczęścia, brak cierpienia to przyjemność, carpe diem

stoicyzm

filozofia według której człowiek nie ma wpływu na bieg wydarzeń, należy wszystko przyjmować ze spokojem i kierować się rozumem, stoicki spokój - dystans wobec dobra i zła

sceptyzm

filozofia która głosi że skoro nie wiemy jaka naprawdę jest rzeczywistość to powinniśmy powstrzymać się od sądów, należy postępować z rozsądkiem

mimesis

naśladowanie rzeczywistości w dziełach artystycznych

katharsis

pewien rodzaj oczyszczenia z trudnych emocji podczas oglądania sztuki w teatrze

sacrum

strefa świętości, strefa bóstw

profanum

strefa świecka, związana z człowiekiem

archetyp

dawny wzór, wzorzec postępowania

topos

stały motyw lub temat podejmowany przez artystów różnych epok

patos

sposób mówienia podniosły, poważny, uroczysty

mit kosmogoniczny

o powstaniu świata

mit teogeniczny

o narodzinach bogów, Atena z czaszki Zeusa, Afrodyta z morskiej piany

mit genealogiczny

o poszczególnych rodach

mit antropogeniczny

o powstaniu człowieka

mit heroiczny

o dziejach i czynach słynnych herosów

funkcje mitów

poznawcza, światopoglądowa, sakralna

epos

utwór o dziejach bohaterów narodowych

styl homerycki

hiperbole, rozbudowane opisy, powtórzenia

zasada decorum

jedność czasu miejsca i akcji

starożytność

IV w.p.n.e. (wynalezienie pisma) - 476r. (upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego)

średniowiecze

476r (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego) - 1492r (odkrycie Ameryki przez Kolumba)

scholastyka

rozumne uzasadnienie prawd wiary

augustynizm

św. Augustyn, świat dzieli sie na strefę sacrum i profanum, rozdarcie człowieka między fizycznością a duchowością, szansą dla człowieka była asceza

tomizm

św. Tomasz, bóg decyduje o miejscu człowieka na ziemi, postąpienie wbrew przykazaniom boga to grzech przeciwko prawom boskim

franciszkanizm

św. Franciszek, człowiek jest dobry z natury bo został stworzony na podobieństwo boga, życie w zgodzie z przyrodą

teocentryzm

bóg w centrum świata, bóg najważniejszy, wszystko do niego nawiązuje

dualizm

średniowieczny pogląd, świat podzielony jest na dwie przeciwstawne sfery

umiwersalizm

wszędzie gdzie docierało chrześcijaństwo kultura ulegała ujednoliceniu, w całej europie podobne świątynie, jednolity system szkolnictwa

styl gotycki

wysokie budowle, strzeliste, lekka konstrukcja, sklepienia krzyżowo - żebrowe, duże okna wypełnione barwnymi witrażami, ostre łuki, budynki sakralne/obronne

styl romański

masywna, surowa bryła budowli, sklepienie kolebkowe, małe okna, grube mury, półkoliste łuki w oknach i portalach, kościoły bazylikowe/reduty

cechy literatury średniowiecznej

parenetyczna, anonimowa, uniwersalna, alegoryczna, religijna, dydaktyczna

dance macabre

taniec śmierci, każdy jest równy wobec śmierci

memento mori

pamiętaj o śmierci, śmierć jest nieunikniona

epos rycerski

heroiczne czyny legendarnych bohaterów, akcja na tle przełomowych wydarzeń, etos rycerza, wartości, obyczaje, wzorce postępowania, utwór patenetyczny

ars moriendi

sztuka umierania, sposób w jaki powinien umrzeć prawdziwy chrześcijanin

sabat mater dolorosa

stała matka boleściwa, motyw przedstawiający rozpaczającą pod krzyżem Matkę Boską, ukazanie rozpaczy matki i jej bezradności wobec cierpienia syna

renesans

1492r (odkrycie Ameryki przez Kolumba) - 1548r (sobór trydencki)

antropocentryzm

człowiek w centrum zainteresowania

humanizm

prąd stanowiący człowieka i życie ziemskie w centrum zainteresowania, zaczerpnięte ze starożytności

reformacja

ruch społeczno-religijny, odbudowa życia religijnego, rozbicie jedności kościoła i powstanie nowych odłamów religijnych

barok

1584r (śmierć Jana Kochanowskiego) - 1764r (objęcie tronu przez Stanisława Augusta Poniatowskiego)

racjonalizm

kartezjusz, odrzuca autorytet kościoła, otaczający nas świat może być tylko złudzeniem, rola umysłu w procesie poznawania rzeczywistości

sceptyzm

pascal, wiara jest drogą do prawdy, umysł bywa ułomny

kontrreformacja

odpowiedź kościoła katolickiego na renesansowy ruch reformacji, próba odzyskania wpływów kościoła

sarmatyzm

polski barok, światopogląd szlachty która uważała że pochodzi od starożytnych sarmatów

teatralizacja życia

życie zamożnych warstw było naśladowaniem form teatralnych (wstawne uczty, ozdobne stroje, portrety)

cechy stylu barokowego

zaburzenie proporcji, deformacja, przepych, bogactwo, przerost formy nad treścią, ekspresja uczuć, niepokój, kontrast, asymetria

femme fatale

kobieta fatalna, doprowadza mężczyznę do zguby wykorzystując go do własnych celów

theatrum mundi

los ludzki jako teatr, człowiek ma w życiu rolę do odegrania, życie to przedstawienie pozbawione sensu

oświecenie

ok. 1680r (teoria grawitacji Newtona) - 1789r (rewolucja francuska)

empiryzm

nacisk na obserwację i eksperymenty, człowiek rodzi się jako czysta karta, fundamentem poznania jest doświadczenie, ludzie podlegają prawom naturalnym

liberalizm

prawo naturalne jest podstawą moralności, nietolerancja religijna jest sprzeczna z wiarą chrześcijańską, celem życia powinno być naprawienie świata

sensualizm

wszelka wiedza pochodzi z bezpośredniego kontaktu z otaczającym nas światem poprzez zmysły

rokoko

motywy dworskie, jasna pastelowa kolorystyka, inspiracje Dalekim Wschodem, ozdobne detale, rozluźnienie obyczajów

klasycyzm

symetria i harmonia, sceny mitologiczne lub historyczne, realizm i idealizm, w rzeźbie naśladowanie wzorów antycznych, delikatny światłocień

cechy literatury oświeceniowej

nastawienie dydaktyczne, wskazywanie nowych idei/postaw godnych naśladowania, propagowanie reform

romantyzm

1789/99r (Wielka Rewolucja Francuska) - 1848/49r (Wiosna Ludów)

cechy sztuki romantyzmu

pochwała różnorodności/indywidualizmu, wyraża charakter narodu, ludowość i natura, wolność, elementy grozy i tajemniczości

irracjonalizm

rzeczywistości nie da się poznać wyłącznie rozumowo bo ważniejsze są środki poznawcze

indywidualizm

poczucie niezależności i odrębności, często jednostka była samotna i niezrozumiana przez otoczenie

bunt romantyczny

sprzeciwianie się złu i obłudzie świata, niezgoda na sprawiedliwość społeczną i moralną, ważna była wolność w każdej dziedzinie życia

orientalizm

fascynacja kulturą wschodu

martyrologia

ukazywanie męczeństwa narodu lub grupy społecznej

mesjanizm

cierpienie aby w przyszłości odrodzić się i zbawić innych

widzenie księdza piotra

kibitki wiozące więźniów na północ, uwięziony naród polski, kraje europejskie żądające kary dla polaków, francja odwracająca się od polski, naród w cierniowej koronie

towarzystwo przy drzwiach

młodzi studenci i kilki starszych ludzi, patrioci, dyskutują o sytuacji w kraju, używają języka polskiego

towarzystwo stolikowe

elita, piękne damy, carscy urzędnicy, arystokraci, rozmawiają o balach Nowosiclowa, nie chcą poznać historii polski, mówią po francusku

pozytywizm

1848/49r (Wiosna Ludów) - lata 90 XIXw.

ewolucjonizm

terioria Darwina, wszystkie byty podlegają ewolucji

praca organiczna

społeczeństwo to jeden organizm, aby całe społeczeństwo działało sprawnie każdy musi pracować na wspólne dobro

praca u podstaw

starania o podniesienie jakości życia warstwa najniższych aby udoskonalić społeczny organizm, tworzenie miejsc pracy

emancypacja kobiet

uniezależnienie kobiet, dążenie do równouprawnienia

asymilacja żydów

dążenie do równości w prawach mniejszości żydowskiej

cechy sztuki pozytywizmu

odrzucenie racjonalności i subiektywności, realizm i naturalizm, sceny obyczajowe, pejzaże, martwa natura, ukazywanie brzydoty

realizm

wierne oddawanie obrazu rzeczywistego w dziele literackim, przedstawianie świata realnego

naturalizm

wierne naśladowanie rzeczywistości bez zbędnej oceny

modernizm

okres w którym młodzi artyści manifestowali swoją odrębność, nowoczesność i krytycyzm wobec pozytywizmu

neoromantyzm

powiązanie młodej polski z romantyzmem

młoda polska

lata 90 XIXw. - 1918 (zakończenie I wojny światowej)

dekadent

osoba o poczuciu bezsensu istnienia i niemocy, nie umie odnaleźć szczęścia

sztuka dla sztuki

sztuka nie miała pełnić formy dydaktycznej tylko estetyczną

cyganeria

grupa społeczna buntująca się wobec norm społecznych

chłopomania

fascynacja kulturą chłopów

dekandentyzm

pesymistyczny charakter sztuki i literatury, schyłek wieku, chylenie się ku upadkowi

impresjonizm

pastelowe, świetliste kolory, zacieranie konturów

ekspresjonizm

kontrasty barw, deformacja i przerysowanie

cechy literatury modernistycznej

dekadentyzm, pesymizm, sztuka dla sztuki, oddziaływanie na różne zmysły, krytyka mieszczaństwa

wesele - bohaterowie

pan młody - lucjan rydel, gospodarz - włodzimierz tetmajer, dziennikarz - rudolf starzewski, poeta - kazimierz przerwa-tetmajer, panna młoda - jadwiga mikołajczykówna

symbole w weselu

złoty róg(symbol walki), złota podkowa(szczęście), czapka z piórami(prywata), sznur(brak nadzieji), kosy(gotowość do walki), chocholi taniec(brak działania), bronowicka chata(polska)

20lecie międzywojenne

I wojna światowa - II wojna światowa

grupy literackie w 20leciu międzywojennym

skamandryci, awangarda krakowska, futuryści, druga awangarda