LITOSFERA

STOPIEŃ GEOTERMICZNY

1stopień/33m, w jądrze wewnętrznym jest ok. 5000-6000stopni

GRADIENT GEOTERMICZNY

3.1 stopnia /100m

SKORUPA ZIEMSKA

Dzieli się na: strefę granitową i strefę bazaltową

PŁASZCZ GÓRNY (ZEWNĘTRZNY)

Crofesima - chrom, żelazo, krzem, magnez

Budowa wnętrza ziemi (kolejność od powierzchni)

Skorupa ziemska, płaszcz górny (zewnętrzny), płaszcz dolny (wewnętrzny), jądro zewnętrzne, jądro wewnętrzne

PŁASZCZ DOLNY ZEWNĘTRZNY

PŁASZCZ DOLNY ZEWNĘTRZNY nifesima - nikiel, żeloazo, krzem, magnez

JĄDRO ZEWNĘTRZNE

nife - nikiel, żelazo - prawdopodobnie w stanie ciekłym

JĄDRO WEWNĘTRZNE

nife - nikiel, żelazo

skorupa ziemska - kontynentalna

grubość ś 30-40km, pod młodymi górami do 80km

LITOSFERA

Górna wastwa Ziemi obejmująca skorupę ziemską i górną część płaszcza zewnętrznego. Głębokość do ok. 100km

Geologia historyczna

Zajmuje się odtwarzaniem dziejów Ziemi

Stratygrafia

Dział geologii obejmujący ustalenie kolejności ułożenia warstw skalnych oraz określanie ich wieku.

Metoda radiometryczna (izotopowa)

Ustalenie wieku skały polega na obliczeniu stosunku uranu do ołowu. Do badania stosuje się izotop węgla c14, którego czas połowicznego rozpadu wynosi 5570lat

Metoda dendrochronologiczna

Badanie słojów przyrostu rocznego w pniach drzew.

Metoda pyłkowa

Badanie pyłków roślinnych zawartych w torfie lub osadach na dnie jeziora

Metoda stratygraficzna

Na obszarach o budowie płytowej - im głębiej położona tym starsza skała

Metoda paleontologiczna

Ustalenie wieku za pomocą skamieniałości przewodnich

Metoda tektoniczna

Analiza niezgodności ułożenia warstw - ustalenie czasów ruchów górotwórczych

Ery ziemi

1. kenozoik 2. mezozoik 3. paleozoik 4. ery proterozoiczne 5. ery archaiczne

Kenozoik - podział na okresy

Czwartorzęd, neogen, paleogen

Mezozoik - podział na okresy

kreda, jura, trias

Paleozoik - podział na okresy

perm, karbon, dewon, sylur, ordowik, kambr

Holocen (kenozoik - czwartorzęd)

Epoka trwająca do dziś - powstanie Bałtyku + silna ingerencja człowieka

Plejstocen (Kenozoik - czwartorzęd)

Zlodowacenie na półkuli północnej (zatoka Hudsona, Gór Skandynawskich) + pojawienie się człowieka - wschodnia Afryka

Neogen, Paleogen (kenozoik)

Koniec kredy do miocenu - orogeneza alpejska (największe natężenie ruchów górotwórczych - oligocen/miocen)

Kreda (mezozoik)

Wyginięcie większości gatunków w tym gadów

Jura (mezozoik)

Podział Gondway (oddziela się Ameryka Południowa z Afryką, Dekan z Cejlonem, Australia, Antarktyda)

trias (mezozoik)

Pojawienie się dinozaurów

karbon/perm (paleozoik)

Rozwój paproci, skrzypów, widłaków

Transgresja morza

Wkroczenie morza w ląd (np. w ordowiku, jurze, kredzie)

Regresja morza

Wycofywanie się mórz z obszarów lądowych (np. w permie, triasie, pliocenie)

Fałd

Układ warstw skalnych, w wyniku deformacji ulega powyginaniu, ale bez przerwania ich ciągłości

Uskok

Powstaje w wyniku pęknięcia skorupy ziemskiej i przemieszczania sie skał względem siebie wzdłuż pęknięcia

Płaszczowina

Fałd obalony i przesunięty - zostaje oderwany od podłoża i przesunięty nawet kilkaset kilometrów dalej

Minerały

pierwiastki lub związki chemiczne występujące w przyrodzie. W większości o strukturze kryształu.

Skała

Naturalne skupisko materiałów

skały GŁĘBINOWE = jawnokrystaliczne

Pod powierzchnią ziemi, gdzie magma powoli zastyga, duże kryształy

skały WYLEWNE = skrytokrystaliczne

Magma wydostaje się na powierzchnie Ziemi, a jej stygnięcie następuje szybko

Skały osadowe - okruchowe

Powstają przez osadzenie się w innym miejscu drobin skalnych, postać luźna lub zwięzła

skały osadowe - pochodzenia organicznego

Z szczątków organizmów żywych.

Skały osadowe - chemiczne

Przemiana chemiczna

Skał przeobrażone = metamorficzne

Kontakt skały z gorącą magmą lub lawą.

SEDYMENTACJA

Osadzanie się na lądzie lub w morzu okruchów skalnych pochodzących z wietrzenia skał. Również osadzanie się związków chemicznych na dnach oceanów wytrąconych z szczątków organizmów żywych.

DIAGENEZA

Przekształcanie się pod wpływem nacisku lub cementowania luźnych skał w zwięzłe.

RYFT

Miejsce pęknięcia litosfery. Wąski, długi i bardzo głeboki do 300km rów tektoniczny.

Strefa subdukcji

Podsuwanie płyty oceanicznej pod kontynentalną lub oceanicznej pod inną oceaniczną.

Procesy geologiczne - WEWNĘTRZNE (endogeniczne)

Zachodzą wskutek działania sił wewnętrznych.

Procesy geologiczne - ZEWNĘTRZNE (egzogeniczne)

Zachodzą wskutek działania sił zewnętrznych - wiatru, temperatury, morze, rzek lodowców i lądolodów.

PLUTONIZM

Ogół zjawisk związanych z działaniem magmy w obrębie skorupy ziemskiej.

INTRUZJE MAGMOWE

Obszary wtargnięcia magmy pomiędzy inne skały.

Jaka to intruzja magmowa?

batolit

Jaka to intruzja magmowa?

lakkolit

Jaka to intruzja magmowa?

lopolit

Jaka to intruzja magmowa?

sille = żyła pokładowa

Jaka to intruzja magmowa?

Dajka

Wulkanizm

ogół zjawisk geologicznych związanych z wydobywaniem lawy oraz towarzyszących jej substancji na powierzchnię Ziemi.

Lawa

Wydostająca się na powierzchnię magma.

Wulkan

Lawa gromadzi się wokół miejsca z którego wypływa i tworzy stożek.

Lawa (skład)

temp ok 1000, tlenki krzemu, gliny, krzemianów, glinkokrzemianów i gazów.

Wulkan typu wezuwiańskiego

lawa kwaśna=bogata w krzemionkę - gęsta, lepka, płynie powoli, tworzy jasne skały

Wulkan typu hawajskiego

lawa zasadowa=uboga w krzemionkę - rzadka, płynna, łatwo się rozlewa > niski stożek wulkaniczny

Objawy wybuchu wulkanu

najczęściej brak, ale bliskość ogniska magmy może spowodować: wysychanie źródeł w okolicy, topnienie śniegu na wulkanie, ożywienie gejzerów

Gazy wydobywające się przy wybuchu wulkanu

para wodna, dwutlenek węgla w znacznych ilościach, chlor, wodór, azot, metan, siarkowodór, amoniak

Utwory piroklastyczne

Fragmenty lawy rozrzucane w powietrzu, różnej wielkości odłamki skalne wyrwane z krateru

Bomby wulkaniczne

Bryły lawy wyrzucone i zastygłe w powietrzu

Lapille

Fragmenty lawy wielkości orzecha.

Pumeks

Wyrzucone w powietrze fragmenty gorącej lawy bogatej w gazy.

Wulkany lawowe (efuzywne)

Wyrzucają głównie lawę (gwałtowność zależy od rodzaju lawy)

Wulkany eksplozywne

Wyrzucają tylko utwory piroklastyczne i gazy; gwałtownie wybuchają

Stratowulkany

Wyrzucają na przemian lawę i materiał piroklastyczny

Skutki wybuchów wulkanów

potoki lawy, duszące gazy, zapylenie atmosfery, potoki błotne, rozwój rolnictwa

Rozmieszczenie wulkanów na ziemi

W strefach subdukcji - ognisty pierścień pacyfiku -> 60% czynnych wulkanów na ziemi

Ważniejsze czynne wulkany

Gualtiri - Chile, Cotopaxi - Ekwador, Orizaba- Meksyk

Kaldera

Zagłębienie powstające w wyniku: rozerwania stożka wulkanicznego przy gwałtownej erupcji lub zapadnięcia się obszaru nad opróżnionym ogniskiem

Nek wulkaniczny

Wzniesienie o bardzo stromych stokach zbudowane z lawy zakrzepłej w kominie wulkanicznym

Trzęsienia ziemi

Drgania skorupy ziemskiej, których przyczyną jest rozchodzenie się fal sejsmicznych.

Powody trzęsień ziemi

Przemieszczanie się mas skalnych w obrębie skorupy ziemskiej: na granicach płyt, w rejonie młodych gór, w uskokach

Trzęsienia zapadliskowe

Przemieszczanie się małych mas skalnych związane z zapadaniem się stropów jaskiń lub wyrobisk górniczych.

Trzęsienia tektoniczne

najsilniejsze, najczęstsze 90% trzęsień

Trzęsienia wulkaniczne

Towarzyszą erupcjom wulkanicznym

H- HIPOCENTRUM

Ognisko trzęsienia ziemi, miejsce tworzenia się fal sejsmicznych

E - EPICENTRUM

Na powierzchni ziemi, pionowo nad hipocentrum, gdzie trzęsienie dociera najszybciej i jest najsielniejsze

Skala Mercallego

12-stopniowa skala zamknięta. Intensywność wstrząsu określa się na podstawie zniszczeń, wywołanych przez drgania.

OBSZARY SEJSMICZNE

Duża częstotliwość silnych trzęsień

OBSZARY PANSEJSMICZNE

Sporadyczne trzęsienia ziemi

OBSZARY ASEJSMICZNE

Pozbawione trzęsień ziemi

RUCHY IZOSTATYCZNE

Powolne, długotrwałe, pionowe ruchy skorupy ziemskiej. Powód: zaburzenie równowagi izostatycznej między litosferą i astenosferą.

RUCHY EPEJROGENICZNE = lądotwórcze

Bardzo powolne, obniżające lub wynoszące ruchy skorupy ziemskiej.

Regresja morska

Powolne podnoszenie się skorupy ziemskiej powoduje wycofywanie się morza, odsłanianie nowego lądu.

Ruchy górotwórcze (fałdowanie, orogeneza)

Proces prowadzący do powstawania gór fałdowych.

Orogenezy najstarsze

Półwysep Kolski, Labrador, Północna część Walii, Anglia, Góry Stanowe

Orogeneza kaledońska

Góry świętokrzyskie, część Sudetów, Góry Skandynawskie, część Appalachów

Orogeneza Hercyńska

odmłodzenie gór Świętokrzyskich, Sudety, Harz, Masyw Czeski

Orogeneza Alpejska

Karpaty, Alpy, Pireneje, Andy

Góry Zrębowe

Pionowy ruch przemieszczania się mas skalnych wzdłuż uskoków

Góry wulkaniczne

Tworzą się w wyniku obfitych erupcji wulkanicznych. NIE tworzą pasm górskich.

WIETRZENIE TERMICZNE (insolacyjne)

Spowodowane dużymi dobowymi amplitudami temperatur.

WIETRZENIE MROZOWE (zamróz)

Zamarzanie wody w szczelinach skał

WIETRZENIE SOLNE

Sól krystalizująca się w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość i prowadzi do rozpadu.

WIETRZENIE ILASTE

Pod wpływem wody. Pęcznienie i kurczenie skał ilastych.

ZJAWISKA KRASOWE

Powolne rozpuszczenie skał węglowych lub gipsowych przez wody podziemne i powierzchniowe.

PROCESY EOLICZNE

rzeźbotwórcza działalność wiatru: pustynie, plaże, góry.

SUSPENSJA

Transport materiału skalnego: porywanie materiału i unoszenie w powietrzu.

TOCZENIE

Przesuwanie wiatrem po podłożu drobnych ziaren.

SALTACJA

Skakanie dużych ziaren.

DEFLACJA

Wywiewanie drobnego materiału.

NIECKI DEFLACYJNE

NIECKI DEFLACYJNE

KORAZJA

Mechaniczne niszczenie skał - ziarenka piasku niesione przez wiatr uderzają w skałę.

RIPPLEMARKI (zmarszczki eoliczne)

Szerek małych grzbiecików na piasku.

ERG

Pustynia piaszczysta. Różnorodne wydmy

SERIR

Pustynia żwirowa.

HAMADA

Pustynia kamienista, skalista.

TAKYR

Pustynia ilasta. Pokryta twardym spękanym iłem,

Wybrzeże fiordowe

Powstałe przez zalanie dolin polodowcowych, długie, wąskie i głębokie zatoki morskie

Wybrzeże szkierowe (szerowe)

Ogromna ilość skalistych wysepek(szkierów), zalane mutony(barańce) wystające ponad powierzchnie wody

Wybrzeże dalmatyńskie

zalanie obniżeń między pasmami górskimi(równoległymi do brzegu), długie, wąskie wyspy, półwyspy równoległe do brzegu

Wybrzeże riasowe

wysokie, strome, urozmaicona linia brzegowa, powstało w miejscu gdzie morze graniczy z zalanym obszarem górskim, półwyspy, zatoki

Wybrzeże limanowe=jarowe

Tworzy się w wyniku zalania ujściowego odcinka jarów

Wybrzeże klifowe

wysokie, strome, utworzone w wyniku abrazji (niszczenie brzegu)

Wybrzeże mierzejowe

z płaskimi, piaszczystymi mierzejami odcinającymi dawne zatoki, z jeziorami przybrzeżnymi

Wybrzeże lagunowe

podobne do mierzejowego, na obszarach o dużym wahaniu pływów

Wybrzeże deltowe

wybrzeże niskie, w dolinie rzek tworzących deltę

Wybrzeże mangrowe = mamorzynowe

płaskie, porośniete lasami namorzynowymi (wodolubnymi, w strefie pływów)

Nizina

Obszar położony do 300m.n.p. m, płaska, falista, pagórkowata

Depresja

Część niziny, leżąca poniżej poziomu morza

Kryptodepresja

Zagłębienie terenu wypełnione przez wodę jeziora, którego dno leży poniżej poziomu morza

Wyżyna

Powyżej 300m.n.p. m, często obok kotliny

Szelf

Płytkie dno morskie, do głębokości ok. 200m, znajdujące się w pobliżu kontynentów

Stok Kontynentalny

przedłużenie szelfu, z większym spadkiem

Morena czołowa (formy polodowcowe)

wysokie pagórki, o dość stromych stokach

Morena denna (formy polodowcowe)

prawie płaski teren, lekko falisty, liczne zagłębienia po wytopieniu się brył martwego lodu (ten, który oddzielił się od lądolodu)

Morena boczna (formy polodowcowe)

Wąskie wały ciągnące się wzdłuż brzegów lądolodu lub lodowca

Kemy (formy polodowcowe)

Skoncentrowane w jednym miejscu pagórki zbudowane z piasków i żwirów, płaska powierzchnia szczytowa

Ozy (formy polodowcowe)

długie, wąskie wały zbudowane z piasków i żwirów powstałe w szczelinach lądolodu

Drumliny (formy polodowcowe)

W dużych skupiskach, podłużne wzgórza o opływowych kształtach

Sandry (formy polodowcowe)

rozległe, płaskie stożki napływowe

Oczka wytopiskowe (formy polodowcowe)

małe jeziorka powstałe w zagłębieniach po wytopieniu się brył martwego lodu (odpadniętego)

Jeziora morenowe (formy polodowcowe)

Powstałe na skutek zatarasowania odpływu wód przez osady morenowe

Pradoliny (formy polodowcowe)

Wielkie doliny rzeczne utworzone przez wody wypływające spod lądolodu, równoległe do czoła lądolodu

Rynny polodowcowe (formy polodowcowe)

Podłużne zagłębienia utworzone w morenie denneju

Mutony (barańce) (formy polodowcowe)

pagórki skalne wygładzone przez nasuwający się lądolód/lodowiec

Doliny U-kształtne (formy polodowcowe)

Doliny rzeczne poszerzone i wyrównane przez spływający lodowiec

Co to za skamieniałość przewodnia?

AMONIT

Co to za skamieniałość przewodnia?

BELEMNIT

Co to za skamieniałość przewodnia?

liliowiec

Co to za skamieniałość przewodnia?

ramienionóg

Co to za skamieniałość przewodnia?

TRYBOLIT

Co to za skała?

gnejs