Łacina cz. 1

rzymskie prawo powszechne

ius commune

w całości

in complexu

recypowane prawo rzymskie

usus modernus pandectarum

Jak trafnie stwierdził Celsus, prawo jest sztuką stosowania tego, co dobre i słuszne.

Ut eleganter Celsus definit, ius est ars boni et aequi.

dobro

bonum

słuszność

aequitas

sprawiedliwość

iustitia

Sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą oddania każdemu tego, co mu się należy.

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum quique tribuendi.

Zasady prawa są następujące: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, oddać każdemu co mu się należy.

Iuris praecepta sun haec: honeste vivere, alterum no laedere, suum quique tribuere.

Najwyższe prawo najwyższym bezprawiem.

Summum ius summa iunira.

Tytus Liwiusz o Ustawie XII Tablic (była źródłem całego prawa, tak publicznego jak prywatnego)

fons omnis publici privatique iuris

Prawem publicznym są te normy, które odnoszą się do ustroju państwa rzymskiego, prywatnym zaś te, które dotyczą interesu poszczególnych jednostek; niektóre normy są bowiem stanowione w interesie ogółu, inne zaś w interesie jednostek.

Publicum ius est quod ad staum rei Romanae spectat, privatum quod ad singulorum utiliatem; sunt enim quaedam publice utilia, quaedam privatim.

Prawo publiczne nie może być zmieniane umowami osób prywatnych.

Ius publicum privatorum pactis mutari non potest.

norma bezwzględnie wiążąca

ius cogens

norma względnie wiążąca

ius dispositivum

zwyczaj

mos

ustawy zgromadzeń ludowych

leges

uchwały zgromadzeń plebejskich

plebiscita

uchwały senatu

senatus consulta

rozporządzenia cesarskie

decreta principum

prawo zawierania małżeństw z obywatelami Rzymu

conubium

prawo zawierania aktów prawa cywilnego w zakresie obrotu gospodarczego

commercium

prawo wspólne wszystkim narodom

ius gentium

władza ojcowska

patria potestas

dobra wiara

bona fides

prawo słuszne

ius aequum

uzupełnianie

supplere

wspomaganie

adiuvare

poprawianie

corrigere

zdrowy rozsądek

naturalis ratio

skargi prawa ścisłego

actiones stricti iuris

skargi oparte na dobrej wierze

actiones bonae fidei

Wszelkie prawo, kótyrm się posługujemy odnosi się albo do osób, albo do rzeczy, albo do powództw.

Omne ius quo utimur vel ad personas pertinet, vel ad res, vel ad actiones.

rzeczy

res

osoba

personae

powództwa

actiones

zgromadzenia centurialne

comitia curiata

pomoc dla króla w sprawach sądowych

quaestores parricidi

zgromadzenia kurialne

comitia curiata

zgromadzenia centurialne

comitia centuriata

zgromadzenia trybusowe

comitia tributa

prawo sprzeciwu urzędnika wobec decyzji innego urzędnika w tym samym kolegium

ius intercessionis

określony zakres władzy urzędnika

potestas

urzędy wyższe

maiores

urzędy niższe

minores

lista senatu

lectio senatus

pretor miejski

praetor urbanus

pretor dla cudzoziemców

praetor perigrinus

nietykalny

sacrosancti

przebieg kariery urzędniczej

cursus honorum

przysposobienie

arrogatio

ustawa o wypowiedzeniu wojny

lex de bello indicendo

odwołania ludu od wyroków zasądzających na najwyższe kary

provocatio ad populum

statuty wydawane dla prowincji

leges provinciae

najwyższy kapłan

pontifex maximus

propozycje ustawodawcze cesarza

oratio principis

prefekt pretorianów

praefectus praetorio

prefekt miejski

praefectus urbi

prefekt aprowizacji

praefectus annonae

prefekt straży miejskiej

praefectus vigilum

prefekt ds. organizacji poczty cesarskiej

praefectus vehiculorum

skarb cesarski

fiskus

pan i bóg

dominus

Święty Konsystorz

Sacrum Consistorium

najwyższy urzędnik w państwie kierujący organami centralnymi (święty konsystorz)

magister officiorum

minister sprawiedliwości (święty konsystorz)

questor sacri palatii

minister skarbu (święty konsystorz)

comes sacrarum largitionum

zarządca skarbu cesarskiego

comes rerum privatarum

zarządca wojsk cesarskim (święty konsystorz)

magister militum

źródła powstania prawa

fontes iuris oriundi

źródła poznania prawa

fontes iuris cognoscendi

zwyczaj przodków

mos maiorum

ustawy z czasów królewskich

leges regiae

Ustawa XII Tablic

Lex Duodecim Tabularum

prawo spisane

ius scriptum

prawo niespisane

ius non scriptum

dni, w których można się procesować

dies fasti

dni, w których przedsiębrane czynności prawne są nieważne

dies nefasti

Ustawą jest to, co lud nakazuje i ustanawia.

Lex est, quod populus iubet atque constituit.

ustawy uchwalane na wniosek

leges rogatae

wniosek ustawodawczy magistratury

rogatio

ogłoszenie

promulgatio

wiece

contiones

doradzanie

suassio

odradzanie

disuassio

Ustawą zgromadzenia plebejskiego jest to, co plebs nakazuje i ustanawia.

Plebiscitum est, quod plebs iubet atque constituit.

program działania pretora w zakresie władzy sądowniczej

edictum perpetuum

zarzuty procesowe

exeptiones

Ustawa nie działa wstecz.

Lex retro non agit.

Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą.

Lex posterior derogat legi priori.

Opinie senatu to to, co senat nakazuje i postanawia.

Senatus consultum est, quod senatus iubet atque constituit.

wniosek ustawodawczy cesarza przyjęty przez senat

oratio principis in senatu habita

ojciec rodziny

pater familias

Odpowiedzi uczonych prawników są to zdania i poglądy tych, którym pozwolono tworzyć prawa.

Responsa prudentium sunt sententiae et opiniones eorum, quibus permissum est iura condere.

prawo udzielania odpowiedzi prawnych z autorytetu cesarza

ius respondendi ex auctoritate principis

Konstytucją cesarską jest to, co cesarz ustanowił w dekrecie lub edykcie albo w liście, i nigdy nie wątpiono, że ma to moc ustawy.

Constitutio principis est, quod imperator decreto vel edicto, vel epistula constituit, nec umquam debitatum est, quin id legis vicem optineat.

Cesarz nie jest związany prawem.

Princeps legibus solutus est.

kodeksy

codices

Czego nie uznaje glosa, nie jest uznane przez sąd.

Quidquid non agnoscit Glossa, non agnoscit curia.

galijski sposób wykładu

gallicus mos docendi

Legiści bez kanonów znaczą niewiele, kanoniści bez ustaw nic.

Sine canonibus legistae parum valent, canonistae sine lege nihil.

Kościół żyje prawem rzymskim.

Ecclesia vivit lege Romanae.

źródło pomocnicze i uzupełniające

fons subsidiarius et suppletorius

Co się spodoba władcy ma moc ustawy.

Quod principi placuit, legibus habit vigorem.

prawo, które dotyczy skarg

ius quod ad actiones pertinet

Siłę można odeprzeć siłą.

Vim vi repellere licet.

Siłę siłą odpierać pozwalają wszystkie ustawy i prawa.

Vim vi defendere omnes leges omniaque iura permittunt.

postępowanie zwyczajne

iudicium privatum

postępowanie nadzwyczajne

cognitio extra ordinem

prawo powództw

ius actionum

Actio jest niczym innym jak prawem sądowego dochodzenia tego, co się komu należy.

Nihil aliud est actio quam ius quod sibi debeatur, iudicio parsequendi.

sędzia

iudex

rada prawników służąca pomocą sędziemu

consilium

krzesło kurulne

sella curulis

sędzia pojedynczy i prywatny

iudex unus et privatus

zniewaga

iunira

rabunek

rapina

sądownictwo sporne

iurisdictio contentiosa

postępowanie niesporne

iurisdictio voluntaria

wyzwolenie niewolnikaw sposob formalny

vindicatio in libertatem

Powód idzie za miejscem sądu pozwanego.

Actor forum sequitor rei.

kompetencje ze względu na miejsce popełnienia deliktu

forum delicti comissi

kompetencje ze względu na miejsce położenia przedmiotu sporu

forum rei sitae

kompetencje ze względu na miejsce zawarcia kontraktu

forum contractus

kompetencje ze względu na miejsce wykonania kontraktu

forum solutionis

prorogacja sądu

prorogatio fori

Niech będzie wysłuchana i druga strona.

Audiatur et altera pars.

Na powodzie spoczywa ciężar dowodu.

Actori incubit probatio.

Powstrzymywanie się od działania także jest działaniem.

Et non facere, facere est.

Wątpliwości na korzyść oskarżonego.

In dubio, pro res.

Ustawa szczegółowa uchyla normę ogólną.

Lex specialis derogat legi generali,

Ustawa wyższa rangą uchyla ustawę niższą rangą.

Lex superior derogat legi inferiori.

Nie można karać dwa razy za to samo.

Non bis in idem.

Zaniedbanie jest winą.

Neglegentia culpa est.

Argumenty nalezy ważyć, nie liczyć.

Non numeranda, sed ponderanda sunt argumenta.

Umów należy dotrzymywać.

PActa sunt servanda.

Gniew jest zakazany w sądzeniu.

Prohibenda est ira in puniendo.

Dobro publiczne powinno być najwyższym prawem.

Salus rei publicae suprema lex esto.

Milczą prawa w szczęku broni.

Silent leges inter arma.

To, co na powierzchni przypada gruntowi.

Superficies solo cedit.

Gdzie społeczeństwo tam prawo.

Ubi societas, ibi ius.

Chcącemu nie dzieje się krzywda.

Volenti non fit iunira.

część

pars, partis

powód

actor, actoris

dowód

probatio probationis

czynić

facio, facere

oskarżony

reus, rei

wątpliwy

dubius, dubia, dubium

zmieniać

muto, mutare

siła, moc

potestas, potestatis

stały

perpetuus, perpetua, perpetuum

stan natury upadłej

status naturae lapsae