Genetyka (1-4)

DNA

kwas deoksyrybonukleinowy, nośnik informacji genetycznej

genetyka

badanie dziedziczenia cech i zmienności organizmów

inżynieria genetyczna

pozwala na ingerowanie w materiał genetyczny w taki sposób, że ulegają zmianie cechy dziedziczne

biotechnologia nowoczesna

projektowanie organizmów o właściwościach przydatnych człowiekowi

nukleotyd

składa się z: cukru-deoksyrybozy, zasady azotowej, reszty kwasu fosforowego (V)

zasady azotowe

DNA: guanina, cytozyna, adenina, tymina RNA: adenina, uracyl, cytozyna, guanina

sekwencja DNA

kolejność występowania poszczególnych nukleotydów w nici DNA

podwójna helisa

model budowy DNA

zasada komplementarności

wyznacza sekwencję nukleotydów drugiej nici

replikacja DNA

podwojenie DNA, dokładne kopiowanie cząsteczek w stosunkowo krótkim czasie

polimeraza DNA

enzym, dobudowuje do matrycy komplementarne nukleotydy i łączy je w nową nić

nić DNA jest semikonserwatywna

każda nową nić DNA zawiera jedną stara nić

RNA

kwas rybonukleinowy,

ryboza

cukier wchodzący w skład RNA

mRNA

matrycowy, przenosi informację o sekwencji aminokwasów w białku cząsteczki DNA na rybosomy

rRNA

rybosomowy, wchodzi w skład rybosomów

tRNA

transportowe, dostarcza aminokwasy na rybosomy

białka enzymatyczne

przyspieszają przebieg reakcji w organizmie; lipaza, pepsyna

białka budulcowe

wchodzą w skład struktur w organizmie; kolagen, keratyna

białka motoryczne

umożliwiają ruch w komórkach i tkankach; aktyna, miozyna

białka transportujące

odpowiadaja za przenoszenie wielu związków; hemoglobina

białka regulacyjne

regulują procesy przebiegające w komórkach; insulina

białka obronne

ochraniają organizm m.in. przed infekcjami; przeciwciała

białka magazynujące

umożliwiają gromadzenie ważnych związków; ferrytyna (magazynuje żelazo)

gen

odcinek DNA dotyczący budowy jednego białka (łańcucha polipeptydowego) lub jednej cząsteczki RNA

geny bakterii (organizmów prokariotycznych)

leżą obok siebie, nie są oddzielone odcinkami niekodującymi

geny organizmów eukariotycznych

między genami występuje dużo odcinków nie kodujących

pozagenowe DNA

nie kodujące ani białka ani RNA, przypuszcza się, że biorą udział w regulowaniu procesów

eksony

odcinki kodujące, zazwyczaj krótsze

introny

niekodujące

genom

kompletny zapis informacji genetycznej danego organizmu; określa się tez tak materiał genetyczny wirusów

genom bakterii

stanowi go duża cząsteczka DNA nazywana chromosomem bakteryjnym oraz małe cząsteczki-plazmidy

nukleoid

miejsce występowania genomu bakterii

plazmidy

geny w plazmidach nie zawsze kodują informacje niezbędne do życia ale przydatne

komórki eukariotyczne

posiadające jądro

komórki prokariotyczne

mają substancje jądrową

cząsteczki DNA

występują: w mitochondriach, chloroplastach i jądrze komórkowym

Wszystkie komórki organizmu mają identyczny genom

różnice powoduje to, że aktywna jest tylko część genów

chromatyna

tworzy ją: kwas deoksyrybonukleinowy związany z białkami; ma ona postać długich cienkich nici które podczas podziału staja się zwarte tak, że mozna wyodrębnić poszczególne cząsteczki DNA

chromosom

część chromatyny która podczas podziału ma dwie identyczne cząsteczki DNA

nukleosom

fragment nici nawinięty na białka, podstawowa jednostka chromatyny

centromer

zwężenie w chromosomie wyznaczające ramiona, umozliwia on rozdzielenie materiału genetycznego podczas podziału komórki

chromosom mitotyczny

zawiera dwie identyczne cząsteczki DNA

kariotyp

zestaw chromosomów charakterystyczny dla komórki somatycznej danego organizmu

chromosomy homologiczne

chromosomy podobne do siebie

diploidalne

organizmy i komórki o podwójnym zestawie chromosomów

haploidalne

mające pojedynczy zestaw chromosomów

poliploidalne

zawierają więcej niż po dwa chromosomy każdej pary

kod genetyczny

sposób zapisu informacji genetycznej o budowie białek w sekwencji DNA

kodon

trzy kolejne nukleotydy kodujące jeden aminokwas

trójkowy

trzy kolejne nukleotydy kodują jeden aminokwas

jednoznaczny

każdy kodon koduje jeden i ten sam aminokwas

bezprzecinkowy

między kodonami nie ma przerw

zdegenerowany

kilka kodonów może kodować ten sam aminokwas

niezachodzący

każdy nukleotyd wchodzi w skład tylko jednego kodonu

uniwersalny

prwaie wszystkie organizmy te same kodony oznaczają te same aminokwasy

cechy kodu genetycznego

trójkowy, jednoznaczny, bezprzecinkowy, zdegenerowany, niezachodzący, uniwersalny

kodon STOP

informuje o zakończeniu odczytywaniu informacji o sekwencji aminokwasów o danym białku (trzy kodony)

ekspresja genu

proces odczytywania informacji genetycznej

transkrypcja

odczytywanie genów następuje w nim od DNA do rRNA lub tRNA

translacja

na podstawie nukleotydów w mRNA przy udziale tRNA zachodzi synteza białka

antykodon

sekwencja trzech nukleotydów komplementarna do danego kodonu tRNA

modyfikacje białka

odcięcie fragmentu białka z jego końców i ze środka, czy przyłączeniu aminokwasów różnych grup chemicznych