Słowniczek 1

Alegoria

Element świata przedstawionego utworu, np. motyw lub postać, mający poza dosłownym znaczeniem ściśle określony sens przenośny (jest jednoznaczna)

anafora

Powtórzenie tych samych słów na początku kolejnych wersów lub zdań

Antonim

każdy z pary wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu

Apostrofa

Uroczysty, bezpośredni zwrot do adresata, najczęściej fikcyjnego np. do osoby zmarłej, bóstwa, abstrakcyjnego pojęcia lub zjawiska

Epika

jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich, obejmujący utwory, w których świat przedstawiony ma charakter fabularny, podmiot literacki występuje jako narrator i podstawową formę wypowiedzi stanowi narracja

Epitet

określenie rzeczownika wyrażone przymiotnikiem, imiesłowem lub rzeczownikiem

Hiperbola

Środek stylistyczny polegający na ukazaniu opisywanego zjawiska w sposób przesadny, wyolbrzymiony. Stosowanie hiperboli wskazuje na silne emocje mówiącego i ma wywołać podobną reakcję u odbiorcy

Liryka

Jeden z trzech rodzajów literackich, pisany wierszem, mówi o odczuciach i przeżyciach podmiotu lirycznego. Jego myśli uczucia – przekazywanie w formie monologu – stanowią centralny element dzieła.

Liryka bezpośrednia

rodzaj liryki, w której osoba mówiąca występuje w pierwszej osobie liczby pojedynczej i wyraża swoje uczucia, przeżycia oraz myśli

Liryka pośrednia

Rodzaj liryki, W której podmiot liryczny nie wyznaje swoich uczuć wprost, lecz poprzez sytuację, zdarzenia czy ich opisy

Metafora (przenośnia)

nietypowe zestawienie wyrazów, w którym zyskują one nowe, niedosłowne znaczenie

Onomatopeja

Wyraz naśladujący swoim brzmieniem różne dźwięki naturalne

Paradoks

Rozumowanie, którego wniosek jest zaskakująco sprzeczny z oczekiwanym

Peryfraza (omówienie)

zastąpienie nazwy określonego zjawiska przez jego opis. Wzbogaca i rozwija temat, ozdabia styl, zastępuje wyrażenia pospolite

porównanie

zestawienie jednego zjawiska z innym, pod pewnym względem podobnym za pomocą spójników: jak (jako), jakby, niby

porównanie homeryckie

Obszerne porównanie, w którym człon porównujący jest rozbudowany do samodzielnego obrazu

Puenta (Pointa)

Krótkie i dowcipne podsumowanie wypowiedzi lub utworu literackiego

Symbol

znak, który poza znaczeniem dosłownym wyraża głębokie treści (jest wieloznaczny)

Synonim

Wyraz o takim samym lub bardzo podobnym znaczeniu

sytuacja liryczna

sytuacja, która określa sposób mówienia podmiotu w utworze

Środki stylistyczne

słowa i wyrażenia mające na celu wywołanie u czytelnika określonych emocji i pobudzenie jego wyobraźni

animizacja (ożywienie)

przypisanie przedmiotom, pojęciom lub zjawiskom cech istot żywych

personifikacja (uosobienie)

nadawanie przedmiotom, pojęciom, roślinom lub zwierzętom cech ludzkich

Zdrobnienie

wyraz pomniejszający wielkość lub znaczenie wyrazu pierwotnego

Zgrubienie

wyraz wyolbrzymiający i wzmacniający znaczenie wyrazu pierwotnego

Eufemizm

wyraz lub sformułowanie użyte zamiast słów niegrzecznych, dosadnych, niestosownych

neologizm

nowy wyraz, który do tej pory nie istniał w języku, utworzony zgodnie z regułami słowotwórstwa

Archaizm

Wyraz przestarzały, który wyszedł już z użycia

inwokacja

rozbudowana apostrofa na początku utworu, w której autor zwraca się do muzy, bóstwa z próśbą o natchnienie

pytanie retoryczne

pytanie, na które nie oczekuję się odpowiedzi

powtórzenie

powtórzenie tych samych słów w całym utworze lub jego fragmencie

Epifora

Powtórzenie tych samych słów na końcu kolejnych wersów lub zdań

Wykrzyknienie

Wykrzyknikowe zdanie lub równoważnik zdania

rym

powtórzenie jednakowych lub podobnych zakończeń wyrazów

rytm

powtarzalność tych samych elementów w utworze

tytuł

słowo lub sformułowanie będące nazwą dzieła; zwykle sygnalizuje temat utworu, wyraża jego ogólny sens lub wskazuje jeden z elementów świata przedstawionego (np. bohaterów, czas lub miejsce akcji)

podtytuł

tekst podany tuż po tytule; uzupełnia tytuł o dodatkowe informacje związane z treścią dzieła

motto

cytat (z innego utworu) umieszczony na początku dzieła; pomaga zrozumieć treść utworu; podkreśla jego główną myśl, sygnalizuje przesłanie

dedykacja

krótki, osobisty tekst poprzedzający utwór; informuje, komu autor poświęca swoje dzieło

punkt kulminacyjny

w utworze literackim to moment, w którym zbiegają się wątki utworu i akcja osiąga najwyższe napięcie. Chwila ta zazwyczaj poprzedza rozwiązanie akcji.