rzeczypospolita w XVI stuleciu

przywilej koszycki

niskie podatki; 1374

przywilej czerwiński

nietykalność majątku szlachty; 1422

przywileje jedleńsko-krakowskie

nietykalność osobista dla szlachty; 1430-33

pierwszy sejm walny

1468 w Piotrowie; sejm dwuizbowy - senat oraz izba poselska

konstytucja nihil novi (łac. nic nowego)

nic nie może być przedstawione w dziedzinie ogólnopańtwowych uprawnień oraz uprawnień stanu szlacheckiego bez zgody króla, senatu i posłów ziemskich (koniec formowania się systemu demokracji szlacheckiej)

ruch egzekucyjny

ruch naprawy państwa, krystalizujący się w konsekwencji polityki prowadzonej przez dwór (nierespektowanie praw szlachty przez Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta)

postanowienia ruchu egzekucyjnego

rewizji nadań oraz lustracji królewszczyzn; na czele: Hieronim Ossoliński, Mikołaj Sienicki oraz Rafał Leszczyński

wojna trzynastoletnia

1454-1466

hołd lenny Alberta Hohenzollerna

w 1525 r. pierwszy hołd lenny królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu

traktat wileński

1561; zakon kawalerów mieczowych uznali zwierzchnictwo polskiego władcy

I wojna północna

1558-1570

flota kaperska

prywatne okręty zaciągnietę na służbe króla (pierwszy raz zostosował Kazimierza Jagiellończyka w czasie wojny trzynastoletniej)

królewszczyzna

ziemia należąca do króla, który nadał ją dostojnikom szlacheckim w zamian za poparcie

unia realna

związek państw mających wspólne niektóre organy władzy, wspólny system monetarny i wspólną politykę zagraniczną

przyczyna przekształcenia unii

umocnienie polskich wpływów na ziemiach Wielkiego Księstwa; wzrost pozycji międzybarodowej obu państw; dążenie do uzyskania przywilejów polskiej szlachty przez litewską,; niepowodzenke litewskie na froncie inflanckim; zagrożenie ze strony Iwana Groźnego

unia lubelska

1569 w Lublinie; wspólny sejm i wspólnie wybierany monarcha

sejm konwokacyjny

sejm w okresie bezkrólewia

postanowienia konwokacja (1573)

elekcja viritim (każdy szlachcic może brać w niej udział); powołanie interreksa - prymasa Polski; ustalenie konfederacji warszawskiej (pokón religijny)

postanowienia artykułów henrykowskich

zobowiązanie władcy do: uznania wolnej elekcji, postaniwień konfederacji warszawskiej, ustalania z szlachtą pospolitego ruszenia, nakładania podatków i rozpoczynania wojny

1496 r.

zwolnienie szlachty z płacenia cła

koniec XVI w.

zakazywanie mieszczanom nabywania i posiadania dóbr ziemskich

obszar i zaludnienie RON

11 mln ludzi, 800 tys. km²; szlachta 5-6%

od 1496

ograniczenie prawa chłopów do opuszczania wsi

pozycja kościoła katolickiego

arcybiskup gnieźnieńki z tytułem prymasa; po królu największy posiadacz ziemski

annaty

opłaty wnoszone na rzecz papiestwa

1544 r.

założenie luterańskiego uniwersytetu w Królewcu, które fundowało stypendia (takim stypendystą był np. Jan Kochanowski)

kalwinizm w Koronie

szlachta nie akceptowała niektórych założeń kalwinizmu (oszczędzanie, ciężka pracya, brak uczt)

arianizm

najbardziej radykalny odłam reformacji w Polsce, odrzucający dogmat o Trójcy Świętej i zaprzeczający boskość Chrystusa

szkolnictwo protestanckie

ariańska Akademia Rakowska; polskie nauczanie; tłumaczenie Biblii

niekatolicy

dysydenci=różnowiercy=innowiercy

unia brzeska

1596 r.; Kościoł prawosławny w Rzeczypospolitej miał podporządkować się zwierzchności papieża

grekokatolicy

zwolennicy uni brzeskiej