RENESANS

Stoicyzm w Pieśni IX

Człowiek powinien zachować równowagę i spokój, niezależnie od tego, co przynosi los („A jeśli się będziesz frasował, kto cię poratuje?”). Los jest zmienny – raz dobre, raz złe – trzeba to mężnie znosić. Podkreślenie cnoty jako wartości najtrwalszej.

Epikureizm w Pieśni IX

Zachęta do korzystania z dobrych chwil, cieszenia się tym, co daje Bóg i natura. Przekonanie, że warto żyć pogodnie: „A człowiek skłonny na złe, ledwie co żywie w nędzy”.

Tren IX – zwątpienie w wartość mądrości

Kochanowski widzi, że cała jego renesansowa wiedza, erudycja, filozofia nie uratowały go przed cierpieniem po stracie Urszulki. Pojawia się pytanie: po co mi była mądrość, skoro nic nie pomogła?

Tren X – zwątpienie religijne

Poeta szuka córki w różnych wizjach zaświatów (chrześcijaństwo, mitologia, filozofia). Nie wie, gdzie jest jej dusza — to kryzys wiary, niepewność co do istnienia życia po śmierci.

Tren XI – zwątpienie moralne i w sens świata

Atak na porządek moralny: „Fraszka cnota!” Poeta uważa, że cnota nie daje nagrody, a los jest ślepy. To największy kryzys — załamanie całej renesansowej filozofii (stoicyzmu, chrześcijaństwa, wartości etycznych).

Szlachcic ziemianin

pracuje i odpoczywa w zgodzie z rytmem natury, w razie konieczności broni ojczyzny, pielęgnuje tradycje i obyczaje, jest dobrym chrześcijaninem

Dworzanin

wykształcony, przestrzega dworskiej etykiety, ma nienaganne maniery, potrafi prowadzić konwersację, szanuje kobiety, lojalny wobec pana, patriota

Humanista (poeta doctus)

wykształcony w wielu dziedzinach nauki, inspiruje się twórcami antycznymi, zna języki starożytne, traktuje jednostkę ludzką jako wartość nadrzędną, angażuje się w działania społeczne, rozumie znaczenie edukacji, patriotyzmu i tolerancji religijnej

Obywatel patriota

w czasie pokoju prowadzi życie służące dobru ojczyzny, gotowy do oddania życia za swój kraj, kiedy sytuacja tego wymaga, dostrzega potrzebę reform państwowych i społecznych

„Odprawa posłów greckich” — o czym?

Posłowie greccy (Menelaos i Ulisses) proszą Trojan, by wydali Helenę — inaczej będzie wojna. Decyzję podejmuje rada wiary Trojan, wbrew rozsądkowi. Paris kieruje się egoizmem, Antenor — dobrem państwa. Decyzja: Heleny nie oddają → wojna trojańska

„Odprawa posłów greckich” — najważniejsze motywy

Dobro wspólne ponad prywatne. Krytyka zepsutych elit. Odpowiedzialność władców za los kraju.

„Kazania sejmowe” – Piotr Skarg

Krytyka polskiej szlachty i ustroju. Skarga wylicza „choroby Rzeczypospolitej”, np.: brak patriotyzmu, prywatę, brak troski o biednych, warcholstwo, słabą władzę królewską, zagrożenia zewnętrzne, brak jedności religijnej

„Makbet” – o czym?

Słyszy od czarownic proroctwo, że zostanie królem Pod wpływem żony i żądzy władzy zabija króla Dunkana Popada w paranoję, morduje kolejnych ludzi Traci żonę, sojuszników i w końcu ginie z ręki Makdufa, który „nie jest zrodzony z kobiety w zwykły sposób

Rola lasu Birnamskiego w „Makbecie”

Element proroctwa: Makbet ma być bezpieczny, dopóki „las nie ruszy”. Las „rusza”, gdy wojsko angielskie maskuje się gałęziami. Symbol: nieuchronnej sprawiedliwości, końca tyranii Makbeta, zwycięstwa porządku rzeczy.

Rola czarownic w „Makbecie”

Symbolizują zło, chaos i kuszenie, uruchamiają w Makbecie ambicję, ale go nie zmuszają — pokazują że zło „drzemiące” w człowieku samo rośnie. Ich proroctwa są dwuznaczne i prowadzą do zguby Makbeta.

Motyw Boga

– Bóg jako źródło ładu, opieki, harmonii. – Człowiek zależny od Boga (Pieśń XXV „Czego chcesz od nas Panie”)

Motyw życia ludzkiego

– Życie jako zmienne, kruche, pełne niespodzianek (Pieśń IX „Nie porzucaj nadzieje”). – Zgodne z filozofią stoicką i epikurejską.

Motyw cnoty

– Cnota jako najwyższa wartość i najtrwalsza rzecz (Pieśń II; Pieśń o cnocie). – Cnota daje spokój i niezależność od fortuny.

Motyw natury

– Natura idealna, harmonijna, odzwierciedla ład Boży. – Częsty w Pieśniach świętojańskich.

Motyw patriotyczny

– W Pieśni o spustoszeniu Podola – troska o ojczyznę.

Motyw szczęścia

– Szczęście jako stan wewnętrzny zależny od cnót (stoicyzm).

Humanizm

Pogląd renesansowy stawiający człowieka w centrum zainteresowania. Wiara w: wartość człowieka, możliwości ludzkiego rozumu, potrzebę samodoskonalenia, harmonię między ciałem, duszą i światem. człowiek powinien żyć mądrze, etycznie i zgodnie z naturą.

Indywidualizm

Podkreślenie niepowtarzalności jednostki. Człowiek ma prawo do własnych uczuć, wyborów, błędów i historii. W renesansie: refleksje osobiste, np. Treny – poeta pokazuje swoje prywatne cierpienie.

Cechy dramatu szekspirowskiego

1. Złamanie zasady trzech jedności 2. Realizm psychologiczny 3. Bohater tragiczny „po nowemu” — upada przez własne decyzje, ambicję, namiętności. 4. Sceny fantastyczne 5. Zmieszanie stylów 6. Krwawe, dynamiczne wydarzenia

O czym są „Treny”?

O żałobie po śmierci Urszulki, ukochanej córki Kochanowskiego. Poeta przechodzi kryzys filozoficzno-religijny. W kolejnych trenach widać kolejne etapy żałoby: rozpacz, bunt, pytania o sens świata. Ostatecznie wraca do równowagi w Trenie XIX.

Wartości, które upadają

Upadek stoicyzmu, Upadek wiary w rozum i filozofię, Upadek zaufania do Boga / kryzys religijny, Upadek ładu moralnego