Renesans

3 kategorie plemion Ameryk

nomadzi, ludy półosiadłe, ludy osiadłe

jak plemiona amerykańskie pojawiły się w Ameryce

most lądowy - Cieśnina Beringa

najstarsze cywilizacje Mezoameryki

Olmekowie, miasto Teotihuacan, Toltekowie

Majowie - obszar, organizacja

półwysep Jukatan, Gwatemala, Honduras, Salwador; klany, naczelnik, państwa-miasta

miasta Majów chronologicznie

Tikal, Copan, Palenque, Mayapan

upadek miasta Mayapan

1450

osiagniecia Majow

Grecy nowego swiata - ogromne miasta, piramidy schodkowe, kalendarz, cyfra zero

Aztekowie - inna nazwa, obszar, stolica, organizacja, slynny wladca

Mexica; środkowy Meksyk; Tenochtitlan; klan, czterech władców, tlacetecuhtli; Montezuma

Inkowie - obszar, pierwszy władca, stolica, miasto, organizacja, jezyk i pismo

Peru, Ekwador, Chile; Pachacuti; Cuzco; Machu Picchu; inka, rada arystokracji; jezyk keczua; pismo wezelkowe kipu

politeizm astrobiologiczny

wielobóstwo, utozsamianie bogow z przyroda

bogowie Majow, Aztekow

Hunab Ku, Hzamna; Hutzilopochtli, Quetzalcoatl

Chiny - dynastia, rzady czyje kiedy potem

Ming; 1614, wladcy Mandzurii

Japonia - zjednoczenie, czyja misja, edykt przeciw chrzescijanie,

Toyotomi Hideyoshi; Franciszek Ksawery; 1587

Indie - agresja afganska kiedy kto, jakie panstwo gdzie stolica

1526-1528; Baber; państwo Wielkiego Mogoła; Delhi

najistotniejsze osrodki w Afryce - XV wiek

północny Sudan, Mali, Songhaj, Etiopia, Kongo

animizm

zwierzeta i rosliny tez maja dusze

szamanowie

kontakt ze swiatem duchow

przyczyny odkryc geograficznych

zysk, sława, ciekawosc, przygoda, nowa droga morska do Indii, kryzys iberyjskiej szlachty

armator

dowodca statku korsarskiego

karawele, karaki; kwadrant, astrolabium

dlugi, trojmasztowy statek; wyznaczanie polozenia dzieki gwiazdom

promotor odkryc - kto, co zalozyl gdzie

krolewicz Henryk Zeglarz; osrodek naukowy w Sagres

odkrycie Przyladka Dobrej Nadziei

1487, Bartolomeu Diaz

kto funduje wyprawe Krzysztofa Kolumba

hiszpanie Izabela Kastylijska, Ferdynand Aragonski

wyprawa Krzysztofa Kolumba - kiedy, skąd, dokad

1492, Palos; Bahamy

wyprawa Vasco da Gamy - kiedy, skad, kiedy dotarcie, gdzie

1497, Lizbona, 1498, Indie

odkrycie Kanady - kiedy, kto

1497, Giovanni Caboto

odkrycie Gujany - kiedy, kto

1499, Juan de la Cosa i Alonso de Hojeda

odkrycie Brazyli - kiedy, kto

1500, Pedro Alvares Cabral

opisanie Ameryki - lata, kto

1500-1505, Amerigo Vespucci

podróż dookoła świata - lata, kto, kto zakonczyl

1519-1522, Ferdynand Magellan, Juan Sebastian Elcano

skutki odkryć geograficznych

odkrycie nowych ziem; inflacja; kulistosc Ziemi; kakao, tyton, herbata; nowozytne niewolnictwo; zniszczenie kultur Nowego Swiata

układ w Tordesillas - kiedy, jaki podzial

1494; Portugalia - Afryka, Brazylia; Hiszpania - Ameryka

układ w Saragossa - kiedy

1529

pierwsze miasto Nowego Świata

Santo Domingo

konkwisty - co to, kto

wyprawy zbrojne w celu kolonizacji, konkwistadorzy

wyprawa koloniizacyjna do Meksyku - kiedy, kto

1519; Hernan Cortes

ostateczne podbicie Azteków

1521

stolica Nowej Hiszpanii

Ciudad de Mexico

rozpoczecie podboju Inkow, wodz Inkow

1530; Atahualpa

kolonizacja Brazyli - kiedy

1539

wicekrólestwa hiszpanskie w Nowym Swiecie i stolice

Nowa Hiszpania - Meksyk; Peru - Lima

korsarstwo

piractwo na zlecenie władcy

pierwsza kolonia Anglii; konfederacja kolonii - nazwa, kiedy

Wirginia; 1643 - Nowa Anglia

faktoria handlowa Niderlandow w Ameryce

1626, Nowy Amsterdam

przejecie Nowego Amsterdamu przez Anglikow - kiedy, w co

1664, Nowy Jork

kolonie niderlandzkie w Afryce, nazwa Holendrow

Kraj Przyladkowy, Burowie

Azja, kolonie

Indie - Portugalia, Anglia; Indonezja - Holadnia; Filipiny - Hiszpania

najwieksze miasta Europy - XV/XVI wiek

Londyn, Wenecja, Mediolan, Antwerpia, Amsterdam, Lyon, Augsburg

warsztat tkacki

wyrob tkanin, krosno reczne

warsztat samoprzasniczy

wyrob przedzy, kolwrotek nozny

system nakladczy - inna nazwa, co to

chałupnictwo; niezalezne od cechow warsztaty rzemieslnicze

trzy strefy handlu i dominatorzy

bałtycka - Holandia; atlantycka - Hiszpania, Portugalia; śródziemnomorska - Holandia

kapitał

środki przeznaczone na działalność gospodarczą

domy kupiecko-bankierskie - jakie rody

Fuggerów, Welserów, Hochstatterów

akcja; gielda

poswiadczene wplaty; miejsce transakcji

kompanie handlowe - co to, przykłady - dwie z datami i krajami i dwie inne

monopolizacja handlu dalekomorskiego; Kompania Wschodnioindyjska - 1600, Anglia; Kompania Wschodnioindyjska - 1602, Holandia; Kompania Lewantyńska, Kompania Afrykanska

inflacja

spadek realnej wartosci pieniadza

rewolucja cen XVI wiek

popyt na żywnosc, brak pracownikow

gospodarka Europa Zachodnia

wolni chłopi; system nakładczy; znaczenie miast; kolonizacja; proces grodzenia - odbieranie chłopom ziem i tworzenie hodowli owiec

gospodarka Europa Środkowa i Wschodnia

folwarki; poddaństwo chłopów; rolnictwo

przyczyny reformacji

wielka schizma zachodnia; biurokracja Kosciola; symonia; nepotyzm; sprzedaz odpustow

poczatek reformacji - kiedy, kto, co

1517; Marcin Luter; 95 tez o odpustach

sejm w Spirze - kiedy, co

1526; gwarancja swobody religijnej

protest wyznawcow luteranizmu - kiedy, przycyzna

1529; zakaz rozpowszechniania luteranizmu

wiellka wojna chlopska - kiedy, kto, przycyzna, postulaty w Memmingen - nazwa

1525; Thomas Munzer; zamieszki w Schwarzwaldzie; dwanascie artykulow

Zwiazek Szmalkaldzki - kiedy, co to, i wojna, ii wojna

1531; zwiazek obronny ksiazat luteranskich; 1546-1547; 1562

sejm w Augsburgu - postanowienie

1555; Czyja wladza, tego religia

postulaty luteranizmu

Ewangelia; 2 sakramenty - chrzest i komunia; potepienie kultu swietych

oficjalna nazwa luteranizmu - wyjasnienie

Kosciol ewangelicko-augsburski - Ewangelie; "Konfesja augsburska" Filipa Melanchtona

kondotierstwo

najemna sluzba wojskowa za granica

reformatorzy Szwajcarii

Ulrich Zwingli; Jan Kalwin

wojna domowa, religijna w Szwajcarii

1529-1531

reformy Jana Kalwina - kiedy, zalozenia

1536; gmina ewangelicka; teoria predystynacji; konsystorz - zgromadzenie seniorow i pastorow

oficjalna nazwa kalwinizmu

Kosciol ewangelicko-reformowany

anglikanizm - kiedy rozwod, kiedy oficjalnie

1531; 1534 - akt supremacji

anglikanizm zalozenia

brak celibatu; komunia w dwoch postaciach; angielski monarcha zwierzchnikiem Kosciola

dzieci Henryka VIII - jakie religie propagowaly

Edward VI - kalwinizm; Maria Tudor - katolicyzm; Elżbieta I - anglikanizm

Prusy Ksiazece luteranizm - kiedy, kto, co

1525, Albrecht Hohenzollern; luteranzim religia panujaca

Inflanty luteranizm - kiedy, kto, co

1561, Gotthard Kettler; luteranizm religia panujaca

luteranizm religia Danii; Szwecji

1527; 1544

kalwinizm we Francji - inna nazwa, kto, synod ogólnofrancuski - kiedy

hugenoci; Besancon Hugues; 1559

skutki reformacji

kontrreformacja; praca wartoscia narzedna; kapitalizm

sobór trydencki - kiedy, kto, jakie koncepcje

1545-1563; papiez Pawel III; porozumienie z luteranami; kontrreformacja

sobor trydencki - postanowienia

źródlo wiary - Pismo Swiete, tradycja katolicka; rola swietych i sakramentow; droga do zbawienia - modlitwa, dobre uczynki, odpusty; seminaria duchowne; ksiegi parafialne

anabaptysci - inna nazwa, kto, co

nowochrzczency; Thomas Muntzer; przeciwnicy chrztu dzieci

swiete oficjum

organ inkwizycji

indeks ksiag zakazanych - kiedy

1559

Zakon Jezuitów - kiedy, kto, oficjalna nazwa

1540; Ignacy Loyola; Towarzystwo Jezusowe

Jezuici - organizacja; zalozenia

na czele grupa dostojnikow i general zakonu - czarny papiez; poddanstwo papiezowi; symbol kontrreformacji; obrona i szerzenie wiary

Francja - hugenoci - kto ich wspieral, kto byl wrogiem

ród Burbonów, ród Gwizjuszów

edykt tolerancyjny - kiedy, kto

1562; Katarzyna Medycejska

wojna domowa we Francji

1562-1594

pokoj w Saint-Germain-en-Laye - kiedy, postanowienia

1570; wolnosc religijna hugentow; malzenstwo Malgorzaty Walezjuszki z Henrykiem de Bourbonem

ślub Malgorzaty i Henryka, noc sw Bartlomieja - kiedy, co

1572; rzez hugenotow

wojna trzech Henrykow - jacy Henrycy

Henryk III Walezjusz; Henryk de Bourbon; Henryk Gwizjusz

katolicyzm i koronacja Henryka de Bourbona

1593; 1594

edykt nantejski - kiedy, kto, co

1598, Henryk de Bourbon; wolnosc wyznania Hugenotow

Niderlandy rewolucja - czyja wladza; opozycja

regentka Malgorzata; zwierzchnik kk Antoine de Perrenot de Granvelle; Wilhelm Orański

powrot Wilhelma Oranskiego do kraju - kiedy, co

1572, namiestnik kraju

Don Juan d'Austria w Niderlandach - kiedy, co

1576, rzez Antwerpii

pacyfikacja gandawska

porozumienie protestanckiej polnocy i katolickiego poludnia

Unia w Utrchecie, panstwo 7 prowincji

1579; 1588; Republika Zjednoczonych Prowincji Niderlandów

kryzys monarchii stanowej

wzrost znaczenia mieszczanstwa; bron palna; administracja panstwowa; aparat biurkoratyczny; armia zawodowa; monarchia absolutna

Habsburgowie - motto, polityka, tworca potegi

Niechaj inni prowadza wojny a ty Austrio zen sie szczesliwie; zwiazki dynastyczne; Maksymilian Habsburg

Karol I/V - czego wladca, powiedzenie

"nad imperium nie zachodzii slonce"; Niderlandy, Hiszpania, kolonie, Cesarstwo Niemieckie

podzial Imperium Habsburgow - kiedy, kto co

1556; Ferdynand: Cesarstwo Niemieckie, Austria, Czechy, Węgry; Filip II - Hiszpania, krolestwo Neapolu, Niderlandy, hiszpanskie kolonie

poczatek wojen wloskich - kiedy, kto

1494, Karol VIII

Liga Święta

sojusz papieza, wladcow Wenecji, Hiszpanii, Anglii

bitwa pod Marignano

1515

bitwa pod Pawlą

1525

Sacco di Roma

1527, zlupienie Rzymu, kres wloskiego renesansu

landsknechci, kondotier, arkebuzy

niemieccy najemnicy; na czele najemnikow; dluga, reczna bron palna

pokoj w Cetau-Cambresis - kiedy, postanowienia

1559; Hiszpanie rzadza Krolestwem Mediolanu i Krolestwem Neapolu

Elzbieta I na tronie angielskim

1558

Maria Stuart - maz, stracenie

Filip II; 1587

Wielka Armada na Anglie; obrona Anglii; pokoj

1588; Charles Howard; Francis Drake; 1604

geneza renesansu - gdzie, miasta

Włochy; Wenecja, Genua, Mediolan

mecenat artystyczny i najslynniejsi mecenasi wloscy

finansowe wsparcie artystow i odkrywcow; rod Medyceuszy

renesans - cechy

humanizm, antropocentryzm, odrodzenie, kultura antyku

ruchoma czcionka - kiedy, kto

1455, Jan Gutenberg

Ksiaze - kiedy, kto, co

1532, Niccolo Machiavelli, makiawelizm, dobro panstwa nadrzedne

Utopia - kiedy, kto, co

1516, Thomas More, socjalizm utopijny

Szesc ksiag o Rzeczypospolitej - kto, co

Jean Bodin; monarchia absolutna

O poprawie Rzeczypospolitej

Andrzej Frycz Modrzewski

Don Kichot z La Manchy

Miguel Cervantes

Boska komedia

Dante Alighieri

renesans - przedzial czasowy

renesans wczesny - 1420-1500; renesans rozwiniety - 1500-1525; renesans pozny, manieryzm - 1525-1590

malarstwo renesansu - cechy; dziela

sakrlane, antyczne, portrety, freski, historia; Szkola atenska; Sad Ostateczny, Mona Lisa; Ostatnia Wieczerza

rzezbiarstwo - cechy, dziela

anatomia, symetria, proporcje; Dawid, Pieta

architektura - cechy, dziela

harmonia, urbanistyka; Bazylika sw Piotra w Rzymie

tworcy renesansu

Leonardo da Vinci, Michal Aniol, Sandro Botticelli, Rafael Santi, Jan van Eyck

nauka renesansu

anatomia, sekcje zwlok, heliocentryzm

naukowcy renesansu

Mikolaj Kopernik, Miguel Servet, Paracelsus, Galileusz

pokonanie Persow przez Turkow

1514

zajecie Egiptu przez Turkow i inna nazwa

1517, panstwo mamelukow

Sulejman II Wspaniały

1520-1566

Turcja-Węgry - najazd, bitwa pod Mohaczem, opanowanie Budy

1521

spor o tron wegierski

Ferdynand Habsburg, Jan Zapolya

uklad w Wielkim Waradynie - podzial Wegier - kiedy, jak

1538; srodkowa - Turcja; zach płn - Krolestwo Wegierskie, Ferdynand Habsburg; wsch - Ksiestwo Siedmiogrodzkie, Jan Zygmunt, lenno tureckie

bitwa pod Prevezą

1538

obrońca Malty

Jean de la Valette

Selim II żadanie Cypru, bitwa pod Lepanto - kiedy, kto, wygrany

1570; 1571, Don Juan d'Austria, Liga Święta

bitwa na Kulikowym Polu - kiedy, kto

1380, Dymitr Doński

niepodleglosc Moskwy - kiedy, kto

1480, Iwan III Srogi

idea trzeciego rzymu

1 rzym upadl przez herezje; 2 rzym - konstantynopol upadl przez zdrade wiary; trzeci rzym - moskwa

Iwan IV Grozny koronacja na cara Wszechrusi

1547

polityka opriczniny

odbieranie majatkow bojarom; ziemie cara

zniszczenie Nowogrodu Wielkiego

1570

unia kalmarska - kiedy, co to

1397; zjednoczenie krolestw Danii, Szwecji i Norwegii jednym krolem

zajecie Szwecji - kiedy, kto, co

1520, krol Danii Chrystian II, sztokholmska krwawa łaźnia

powstanie Szwedów - kto

Gustaw Eriksson Waza

koronacja Gustawa I Wazy na krola Szwecji

1523

riksdag

przedstawicielstwo stanowe

i wojna północna

1557

wladza Jana III i jego syn

1568; Zygmunt III Waza