prawoznawstwo

Relatywizm prawa europejskiego

Opiera się na relacjach pomiędzy trzema głównymi filarami prawa: prawo rzymskie, sztuka grecka, myśl judochrześcijańska

glosy

uwagi interpretacyjne wypisywana na marginesach ksiąg podczas tłumaczenia prawa

Geneza prawoznawstwa

Wyłania się z dziedziny filozofii, iuris prudentia, czyli juryprudencji

dogmatyka prawa

bada prawo obowiązujące, to szereg przedmiotów objaśniających regulacje normatywne

regulacje normatywne

teksty formułowane w języku prawnym, inaczej akty normatywne, inaczej akty prawne

normatywne

zgodne z normą prawną

norma prawna

dekodowana z przepisów prawnych reguła postępowania, która odpowiada na pytanie: kto, w jakich okolicznościach, jak powinien się zachować reguła, będąca prawem i zapisana w postaci przepisu, określająca postępowanie danej jednostki/instytucji

substrat materialny

element oznaczający; dla osoby niezapoznanej z kluczem niezrozumiały np. gest w języku migowym

prawo

profesjonalny system normatywny, czyli system norm, regulujący sposób postępowania ludzi, całokształt przepisów prawnych i norm prawnych, obowiązujących w państwie i ustanowionych lub uznanych przez kompetentne organy państwowe.

odróżnienie formy i treści

Rozróżnienie przepisu i normy

System prawa

jednowymiarowa konstrukcja, oparta na przepisach prawnych

Porządek prawny

wielopłaszczyznowa konstrukcja, w której prawo się materializuje i decyduje o ludzkich losach

Język prawny

język stosowany w aktach normatywnych; język sformalizowany i precyzyjny

Język prawniczy

język interpretacji i opisu prawa

stanowienie prawa

na podstawie zasady legalizmu (praworządności), dokonywane przez kompetentne organy ustawodawcze (ustawę uchwala Sejm) nie tylko prawa centralnego, ale także lokalnego (sejmik województwa, radę powiatu, radę gminy)

uznanie prawa

gdy państwo uznaje, że nie musi ustanawiać prawa, bo jest ono już ustalone i jest to także suwerenna decyzja organów ustawodawczych

procesy integracji prawnej

tworzenie jednej wersji prawa dla kilku narodów, zamiast kilkunastu dla każdego państwa (ratyfikowane umowy międzynarodowe)

Kodeks

ustawa będąca zbiorem przepisów odnoszących się do określonych gałęzi prawa

Prawo to świat powinnościowy

przepisy nakładają na adresata określone powinności

akt normatywny

Oficjalny dokument, wydany przez kompetentne organy państwowe w trybie przewidzianym przez prawo, który w swojej treści grupuje przepisy prawne.

ius universale

prawo uniwersalne, obowiązujące na całym terytorium Polski

Ius particurale, Akty prawa miejscowego.

prawo obowiązujące na danym obszarze. Są one wydawane przez władze gminy, powiatu, województwa.

Preambuła

uroczysty wstęp, który nie jest obligatoryjną częścią ustawy, jest konieczna jedynie w konstytucji, pisana podniosłym językiem, stanowi deklaracje wartości, na której opiera się państwo i społeczeństwo narodu

Charakter prawa stanowionego

Powinnością prawodawcy jest stanowienie prawa słusznego. Prawodawca ma podejmować sprawiedliwe decyzje, będące trafne merytorycznie.

charakter heteronomiczny norm prawnych

nie są one tworzone ani stanowione poprzez adresatów tych norm.

przestrzeganie prawa

Respektowanie nakazów i zakazów

realizacja postanowień prawnych

wykonanie przez adresata sekwencji określonych czynności, które mają za zadanie wywołanie określonego skutku prawnego

Abstrakcyjność normy prawnej

cecha, która pozwala na opisanie sytuacji, która wydarzy się niezliczoną ilość razy;

Generalność normy prawnej

cecha, która umożliwia zaadresowanie prawa do ogółu, rozumianego jako szerszej grupy osób

Decyzja stosowania prawa

Poprzez tę czynność następuje przeniesienie normy abstrakcyjno - generalnej na grunt indywidualno - konkretny, gdyż norma prawna w chwili zastosowania prawa zyskuje indywidualnego adresata oraz odnosi się do konkretnego przypadku.

sankcja represyjna

obejmują adresata, który zachował się wbrew wskazaniom dyspozycji w określonych okolicznościach negatywnych reperkusjami, które najczęściej mają charakter odebrania adresatowi określonych praw i dóbr

sankcja egzekucyjna

przymuszenie adresata, łamiącego wskazania zawarte w dyspozycji normy do wykonania takiego stanu rzeczy, jaki powinien zaistnieć

sankcja nieważności

unieważnia czynność prawną dokonaną wbrew wskazaniom zawartym w dyspozycji

norma rozkaźnikowa

wyrażona przy pomocy trybu rozkazującego np. “Nie zabijaj”

norma powinnościowa

z użyciem takich słów jak “powinien”, “musi”, “może”, “ma”

norma opisowa

formułuje opis czyjegoś przyszłego postępowania np. “Sejm uchwala ustawy”

norma okresu warunkowego

sformułowana z uwzględnieniem poprzednika “jeżeli” i następnika “to”; z użyciem tzw. implikacji

uzasadnienie tetyczne obowiązywania prawa

obowiązuje, bo zostało ustalone przez kompetentne organy w odpowiednim trybie i czasie.

uzasadnienie aksjologiczne (psychologiczne) obowiązywania prawa

prawo obowiązuje gdyż reprezentuje powszechnie uznane społeczne wartości

behawioralne uzasadnienie obowiązywania prawa

adresaci w skali masowej zachowują się zgodnie z jego założeniami.

desuetudo — odwyknienie

; utrata zainteresowania normą prawną przez organy państwowe; ma miejsce w przypadku, gdy adresat prawa nie przestrzega wzorca zawartego w dyspozycji, ale z jakiegoś powodu organy państwowe nie sankcjonują owych naruszeń

omijanie prawa

gdy adresat w warunkach określonych w hipotezie łamie dyspozycję, ale robi to w taki sposób, by nie dowiedziały się o tym organy władzy publicznej

cywilne nieposłuszeństwo

odwołuje się do sytuacji, gdy adresat normy w pełni świadomie łamie wskazania dyspozycji ze świadomością, że zostanie nałożona na niego sankcja

klauzula abrogatio

uchylenie mocy prawnej danego przepisu/przepisów i nie uchwalenie na jego miejsce innego przepisu/przepisów; nazywana uchyleniem czystym

klauzula obrogatio

wymiana starego aktu normatywnego na nowy; w miejsce starego aktu uchwalany jest nowy akt prawny

derogatio

nowelizacja; formalna zmiana wprowadzona do aktu normatywnego (ustawa o zmianie ustawy)

przepisy epizodyczne

trwają tylko i wyłącznie przez określony czas

orzeczenia Trybunału konstytucyjnego

przepisy, które zostały przez Trybunał Konstytucyjny określone jako niezgodne z konstytucją tracą moc obowiązującą

Zasada prospektywności prawa

prawo nie powinno działać wstecz (Lex retro non agit)

Retroaktywne działanie prawa

norma prawna, która ma zastosowanie wsteczne

Wymiar normatywny porządku prawnego

system prawny = porządek prawny

zasada kompetencji powierzonych

Unia Europejska może podejmować się tylko tych działań, do których została upoważniona przez państwa członkowskie w akcie założycielskim

kompetencje domniemane;

wynikające z funkcji i zadań powierzonych wspólnocie

kompetencje pomocnicze, uzupełniające

służą podjęciu działań nieprzewidzianych traktatem, służących dobru wspólnego rynku

zasada pomocniczości

każdy szczebel władzy powinien realizować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie zrealizowane przez szczebel niższy lub jednostki działające w ramach społeczeństwa

zasada jednolitych ram instytucjonalnych

UE wykorzystuje instytucje i organy wspólnotowe jak własne

zasada równowagi instytucjonalnej

żadna instytucja UE nie ma supremacji nad inną; każdy organ ma więc podejmować działania, które nie naruszają kompetencji innych organów

zasada równowagi kompetencyjnej

każda instytucja UE podejmuje działania w zakresie własnych kompetencji, określonych w Traktacie ustanawiającym UE; żadna inna instytucja nie może jej zastąpić, ani wchodzić w zakres sprawowanej władzy

zasada proporcjonalności, mówiąca

instytucje mogą podejmować tylko te działania, które są konieczne do osiągnięcia celów zawartych w traktacie, a środki zastosowane do ich osiągnięcia muszą być proporcjonalne do celu

Instytucja prawna

zespół norm prawnych powiązanych ze sobą funkcjonalnie, odpowiadający za powstanie, trwanie lub ustanie stosunku prawnego.

luka w prawie

brak regulacji normatywnej, która powinna zaistnieć w danym miejscu systemu prawnego, lecz nadal się nie pojawiła

sprzeczności zewnętrzne systemu prawa

sprzeczności pomiędzy starym prawem, a zmieniającą się rzeczywistością społeczną

sprzeczności wewnętrzne

sprzeczności, które zachodzą pomiędzy normami

normę kolizyjną

norma powodująca kompromis między normami sprzecznymi

Stosowanie prawa

proces decyzyjny podejmowany przez kompetentny organ państwowy, która na podstawie abstrakcyjno — generalnej normy prawnej wydaje indywidualne i konkretne decyzje procesu stosowania prawa.

przestrzeganie prawa

stosowanie się do zakazów i nakazów zawartych jako wzorce zachowania w treści norm prawnych dekodowanych z przepisów prawnych.

realizacja postulatów prawa

korzystanie z uprawnień nadawanych jako prawo podmiotowe przez odpowiednie normy; powinno być zgodne z prawem obowiązującym

Luz decyzyjny

w kontekście decyzji sądowej dawany jest po to, by prawo można było dostosować do aktualnych warunków życia

zasada subsydiarności (pomocniczości)

obywatelom można pomóc, ale oni także sami muszą się starać w celu poprawy własnego bytu.

nadzwyczajny środek odwoławczy

odwołanie od orzeczenia sądu drugiej instancji; nie należy się każdemu, jeżeli jednak istnieją pewne okoliczności, które nie zostały ujawnione w postępowaniu pierwszej czy drugiej instancji skargę taką można wnieść.

zasada prawdy materialnej

ustalenie rzeczywistego przebiegu zdarzenia w jak najbardziej precyzyjny sposób

zasada prawdy formalnej

za rzeczywistość uznaje się tę prawdę, którą uda ustalić się przed sądem

Kolizja normatywna

gdy mamy do czynienia z przeciwieństwem, a więc jedna norma coś nakazuje, a druga zakazuje

Reguła następstwa czasowego; lex posterior derogat legi priori

ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą

Lex specialis derogat legi generali

prawo szczególne uchyla zastosowanie prawa ogólnego;

Lex posterior generali non derogat legi priori speciali

prawo późniejsze ogólne nie uchyla zastosowania prawa wcześniejszego szczegółowego

Lex superior derogat legi inferiori

norma o wyższej mocy prawnej uchyla zastosowanie normy o niższej mocy prawnej

luki rzeczywiste

występuje w procesie stosowania prawa wtedy, kiedy jest to udowodniony, systemowy brak regulacji normatywnej

luki pozorne (de lege ferenda)

luka na przyszłość; gdy patrzymy na ustawę i oceniamy jej funkcjonowanie i mówimy o postulatach na przyszłość, czyli tym co powinno się zmienić w przyszłości w danej ustawie

luka strukturalna (konstrukcyjna)

występuje w sytuacji, w której w przepisie blankietowym ustawodawca upoważnił jakiś organ do wydania rozporządzenia, a ono nie zostało wydane

luka aksjologiczna

jest to luka rzeczywista (wg prof. Liżewskiego); w procesie decyzyjnym stosowania prawa

luka logiczna

norm prawnych jest za dużo i występuje wówczas kolizja normatywna

proceduralny nakaz wydania decyzji

usunięcie luki w prawie przez sędziego w trakcie procesu decyzyjnego na drodze analogii

analogia legis (analogia z ustawy)

zapożyczenie gotowego rozwiązania, które istnieje już w systemie prawa

analogia iuris (analogia z prawa)

dotworzenie podstawy normatywnej

Stosunek prawny

Określa pewną sformalizowaną relację prawną pomiędzy podmiotami prawa

Stosunek prawny abstrakcyjny

określony model zachowań powinnych pomiędzy podmiotami prawa, które są wyznaczane przez abstrakcyjno — generalne normy prawa

Stosunek prawny realny

stosunek prawny zawierany przez podmioty prawa jako odzwierciedlenie stosunków społecznych

Stosunek dwustronny

w stosunku prawnym występują dwie strony, co nie znaczy, że dwie osoby.

Stosunek wielostronny

stosunek, w którym występują więcej niż dwie strony, a każda z nich może mieć odmienną sytuację prawną.

Zdarzenia prawne

zdarzenia faktyczne, które doprowadzają do powstania, zmiany, bądź wygaśnięcia stosunku prawnego.

Fakty

zdarzenia prawne, które są niezależne od woli ludzkiej, a pomimo to są w wstanie doprowadzać do powstania, zmiany lub wygaśnięcia istniejących stosunków prawnych

Działania

zdarzenia prawne zależne od woli ludzkiej

czynności wywołujące skutki prawne

podmiot podejmuje działanie objęte wolą i świadomością, która prowadzić ma do powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego

Zdolność prawna

zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków

Zdolność do czynności prawnych

zdolność do nabywania prawa i zaciągania zobowiązań w drodze samodzielnie dokonywanych czynności prawnych, które doprowadzają do wywołania skutków prawnego w postaci powstania, zmiany, bądź wygaśnięcia stosunku prawnego

Noramtywizm

każdy akt hierarchicznie niższy czerpie moc z aktu hierarchicznie wyższego

Gałąź prawa

całokształt obowiązujących aktów normatywnych, które regulują pewną wyodrębnioną sferę stosunków społecznych

Instytucja prawna

zespół przepisów normujących konkretny, prawnie wygenerowany przedmiot regulujący

Osoby prawne

Skarb Państwa i inne jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

Skarb Państwa

państwo jako podmiot w gałęzi prawa prywatnego

quasi osoby prawne

Jeżeli przepisy te nie przyznają określonym podmiotom osobowości prawnych

typ korporacyjny osoby prawnej

dominuje substrat ludzki, a więc członkowie osoby prawnej; są one zakładane by prowadzić działalność wykraczającą poza sferę gospodarczo — ekonomiczną; najważniejszy jest więc cel działania

typ zakładowy osoby prawnej

dominuje substrat majątkowy, są więc one zakładane w celu uczestnictwa w obrocie majątkowym

rejestracyjny Tryb powstawania osób prawnych

nadanie osobowości prawnej następuje poprzez wpisanie do rejestru, z inicjatywy członków; państwo decyduje jakie są warunki powoływania osoby prawnej, warunki te należy spełnić

erekcyjny (ustawowy) Tryb powstawania osób prawnych

osobowość prawną nadaje państwo na drodze ustawy; w ten sposób realizowana jest pewna wizja polityki państwa

koncesyjny Tryb powstawania osób prawnych

analogiczny do trybu rejestracyjnego, tylko należy jeszcze dołożyć element uzyskania pozwolenia przez państwo

Teoria rzeczowa

przedmiotem stosunku prawnego są rzeczy.

Teoria zachowań

przedmiotem stosunku prawnego są zachowania.

Teoria mieszana

przedmiotem stosunku prawnego są zachowania, które się do rzeczy odnoszą

Treść stosunku prawnego to

uprawnienia podmiotów, będących stronami tego stosunku prawnego (sfera niezakazana i nienakazana) i obowiązki (sfera nakazana)

Stosunki facere, non —facere

polegające na działaniu i nie działaniu.

Wykładnia prawa

proces myślowy, który zmierza do ustalenia jaka norma, bądź jakie normy prawne wynikają z przepisów prawnych i co one znaczą (przedmiotem wykładni są przepisy, a efektem wykładni jest norma).

Specjalna zdolność do czynności prawnych

ustawodawca zmienia warunki ustawowe, co do wieku, umożliwiając wykonywanie pewnych, określonych czynności prawnych.

teorie opisowe wykładni prawa

opis działalności interpretatora, a w szczególności analiza stosowanych przez niego dyrektyw interpretacyjnych oraz czynników wpływających na proces wykładni prawa – obrazowanie całego procesu tak jak przebiega

teorie normatywne

formułowanie postulatów jak proces wykładni powinien przebiegać

teorie statyczne (subiektywne)

znaczenie prawa jest niezmienne przez cały okres jego obowiązywania (od wejścia w życie do momentu uchylenia) - znaczenie to jest takie jakie chciał jej nadać prawodawca w momencie tworzenia

teorie dynamiczne (obiektywne)

znaczenie normy prawnej jest zmienne, ponieważ po jej uchwaleniu „odrywa się” ona od prawodawcy i „żyje własnym życiem” - znaczenie normy dostosowuje się do aktualnych potrzeb - tekst normatywny jest niezmienny to norma prawna się obiektywizuje

interpretacji kontekstualnej

danemu przepisowi nadaje się znaczenie jakie wynika z analizy przepisów i zwrotów stanowiących jego kontekst;

klauzule generalne

pozwalają na pewien stopień dowolności w kwalifikacji normatywnej czynu

systematyzacyjne dyrektywy systemowe (a rubrica)

uwzględnienie systematyki aktu normatywnego przy interpretacji,

reguły kolizyjne

dyrektywy pozwalające na rozsądzenie kolizji norm, mają zastosowanie gdy brak jest wyraźnych przepisów uchylających a wzorów zachowania z kolidujących norm nie da się pogodzić

clara non sunt interpretanda

wykładnia nie występuje gdy tekst prawny jest jasny

Omnia sunt interpretanda

wykładni dokonuje się w każdej sytuacji i dotyczy ona każdego składnika interpretowanego obiektu

koncepcja klaryfikacyjna (semantyczna intensjonalna)

zakłada niezbędność procesów wykładni w sytuacjach niejednoznaczności tekstu prawnego lub zmian społecznych dezaktualizujących powstałe jakiś czas temu prawo

koncepcja derywacyjna

Określa cel wykładni jako odtworzenie z przepisu prawnego pełnej treści normy. Łączy właściwości tekstu prawnego z cechami kulturoprawnymi oraz praktyką sądową

Moc prawna aktu normatywnego

cecha aktu normatywnego wyznaczająca jego miejsce w hierarchi źródeł prawa oraz relacje do pozostałych źródeł prawa

Moc obowiązująca aktu normatywnego

wskazuje na uniwersalną dla każdego źródła prawa cechę określającą związanie adresatów aktu normatywnego normami zawartymi w przepisach tego aktu

Tetyczne uzasadnienie obowiązywania aktu normatywnego

zgodność procesu legislacyjnego oraz zakresu formy regulacji z prawem obowiązującym

Aksjologiczne uzasadnienie obowiązywania aktu normatywnego

zgodność regulacji zawartych w akcie z akceptowanymi publicznie wartościami

Behawioralne/ socjologiczne uzasadnienie obowiązywania aktu normatywnego

zgodność rzeczywistych zachowań podmiotów z ustanowionymi w akcie wzorami zachowań

czynności walidacyjne

ustalenia dotyczące mocy obowiązującej aktu normatywneg

Państwo unitarne

charakteryzuje się jednolitą strukturą władzy publicznej obejmującą całe terytorium państwa.

Sui generis

zawłaszczenie mechanizmu podejmowania decyzji publicznych przez rządzącą większość parlamentarną oraz absolutyzacja woli większości jako jedyne i wystarczające uzasadnienie wyborów i decyzji publicznych