paremie prawoznawstwo

Omnis definitio in iure civili periculosa est; parum est enim, ut non subverti posset

W prawie cywilnym wszelka definicja jest niebezpieczna, ponieważ rzadko się zdarza, by nie można było jej podważyć

Ius est ars boni et aequi

Prawo jest sztuką dobra i słuszności

Nulla est iurisprudentia sine latina sapientia

żadna jest jurysprudencja bez łaciny

Hominum causa omne ius constitutum sit

Wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non ledere, suum cuique tribuere

Nakazy prawa są następujące: uczciwie żyć, nie szkodzić drugiemu, oddawać każdemu to, co mu się należy

Aequitas

słuszność, czyli to co uczciwe i zgodne z sumieniem

Fiat iustitia, pereat mundus

Niech stanie się sprawiedliwość, choćby świat miał runąć

Bis de eadem re agere non licet (lub ne bis in idem)

nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie

Acta publica probant se ipsa

dokumenty urzędowe świadczą same za siebie

Actor sequitur forum rei

powód idzie za pozwanym

Semel heres semper heres

kto zostaje dziedzicem, pozostaje nim zawsze

Indigno aufertur hereditas

niegodnemu odbiera się spadek

Mater semper certa est: pater est, quem nuptiae demonstrant

matka jest zawsze pewna, ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo

Adoptio naturam imitatur

przysposobienie naśladuje naturę

Affines sunt viri et uxoris cognati

powinowatymi są krewni męża i żony

Res nullius cedit primo occupanti

rzecz niczyja przypada temu, kto pierwszy ją zawłaszczył

Prior tempore potior iure

kto lepszy, co do czasu, ten lepszy co do prawa

Superficies solo cedit

to, co znajduje się na gruncie, przypada gruntowi

Res perit suo domino

rzecz przypada swojemu właścicielowi

Expedit enim rei publicae, ne quis re sua male utatur

w interesie państwa leży, aby nikt nie używał źle swojej rzeczy.

Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet

nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa, niż sam ma

Obligatio impossibilium nulla est

zobowiązanie do świadczenia niemożliwego nie istnieje

Et non facere facere est

powstrzymanie się od działania, jest działaniem

Si unus solvat, omnes liberanatur

jeżeli jeden spełni świadczenie wszyscy są uwolnieni

Rebus sic stantibus omnis promissio intellegitur

Każde zobowiązanie rozumiane jest jako obowiązujące tylko w takim stanie rzeczy, jaki istniał w momencie jego zawarcia

Dies interpellat pro homine

termin wzywa za człowieka

Sine pretio nulla vendito

Nie ma sprzedaży bez ceny

Male enim nostro iure uti non debemus

nie powinniśmy bowiem źle korzystać z naszego prawa.

Ab initio nullum semper nullum

to, co jest od początku nieważne, zawsze jest nieważne.

Rei turpis nullum mandatum est

nieważne jest zlecenie niemoralnego zachowania

Nemo de domo sua extrahi debet

nikogo z własnego domu nie można zabierać siłą

Casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest

siłą wyższą jest zdarzenie, któremu słabość ludzka nie może się oprzeć

Ius naturale est, quod natura omnia animalia docuit: nam ius istud non humani generis proprium, sed omnium animalium

Prawem naturalnym jest to prawo, którego sama natura nauczyła wszystkie stworzenia: prawo bowiem jest właściwe nie tylko rodzajowi ludzkiemu, lecz wszystkim stworzeniom

Legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma divider possumus

Dobre prawo od złego możemy odróżnić miarą prawa natury

Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur

Prawa są stanowione nie ze względu na konkretne osoby, lecz dla wszystkich.

Lex non obligat nisi promulgata

Ustawa nie obowiązuje, jeśli nie jest ogłoszona.

Lex retro non agit

Ustawa nie działa wstecz.

Simplicitas legibus amica

Prostota przyjaciółką ustaw.

Legem brevem esse oportet

Ustawa powinna być zwięzła.

In legibus magis simplicitas quam difficultas placet

W ustawach lepsza jest prostota niż zawiłość.

Misera est vita, ubi ius est vagum aut incertum

Marne jest życie tam, gdzie prawo jest chwiejne albo niepewne.

Magistratum lege esse loquentem, legem autem mutuum magistratum

Urzędnik jest mówiącym prawem, prawo zaś niemym urzędnikiem.

Quid est enim civitas nisi iuris societas civium?

Czymże jest bowiem państwo, jeśli nie opartym na przepisach prawa związkiem obywateli?

Amemus patriam, pareamus legibus

Kochajmy Ojczyznę, przestrzegajmy obowiązujących w niej praw.

Auctoritas, non veritas facit legem

Nie prawda, lecz władza państwowa stanowi prawo.

Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem

We wszystkich sprawach zasada sprawiedliwości i słuszności powinna mieć pierwszeństwo nad zasadą ścisłego prawa.

A verbis legis non est recedendum

Należy trzymać się słów ustawy.

Cuius est condere, eius est abrogare

Kto może stanowić prawo, ten może je uchylić.

Iudex est lex loquens / Iudicis est ius dicere, non dare

Sędzia jest mówiącą ustawą / Rzeczą sędziego jest orzekać, nie stanowić prawo.

Ex iniuria ius non oritur

Z bezprawia nie powstaje prawo

Nemo ex suo delicto meliorem suam condicionem facere potest

Nikt nie może polepszyć swojej sytuacji w następstwie własnego czynu bezprawnego

Non ex regula ius sumatur, sed ex iure qoud est regula fiat

Reguły (zasady) nie tworzą prawa lecz się z niego wywodzą.

Applicatio est vita regulae

Stosowanie prawa jest życiem normy prawnej

Iustitia non debet claudicare

Sprawiedliwość nie powinna kuleć.

Roma locuta causa finita

Rzym przemówił/orzekł, sprawa skończona

Iustitia vestras iudicabo

Osądzę waszą sprawiedliwość

Nemo est iudex in propria causa

Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie

Audiatur et altera pars

Niech będzie wysłuchana i druga strona

Prius quam exaudias, ne iudices

Zanim nie wysłuchasz, nie sądź

Erubescens, cum sine lege loquimur

Rumienimy się, gdy mówimy bez ustawy

Facta probantur, iura novit curia

Fakty wymagają udowodnienia, prawo zna sąd.

Bonus iudex damnat improbanda, non odit

Dobry sędzia karze występki, jednak bez nienawiści.

Boni iudicis est lites dirimere

Dobrego sędziego cechuje umiejętność łagodzenia sporów.

Qoud legibus omnissum est, non omnittetur religione iudicantis

Co zostało pominięte, niech nie umknie skrupulatnemu sędziemu.

Sapientis iudicis est semper cogitare, quid lex cogat

Mądry sędzia powinien zawsze rozważać to, co nakazuje prawo.

Iudex non facile recedere debet

Sędzia nie powinien łatwo ustępować.

Se damnat iudex, innocentem qui opprimit

Samego siebie skazuje sędzia, który uciska niewinnego.

Nulla poena sine culpa

Nie ma kary bez winy

Nullum crimen sine lege

Nie ma przestępstwa bez ustawy

Nullum crimen sine poena

Nie ma przestępstwa bez kary

Nullum crimen sine periculo sociali

Nie ma przestępstwa bez społecznego niebezpieczeństwa czynu

Debet quis iuri subiacere, ubi deliquit

Podlega się prawu miejsca dokonania przestępstwa

Graviore culpa gravior poena

Im większa wina, tym większa kara

Geminat peccatum, quem delicti non pudet

Kto nie wstydzi się swojego czynu, podwaja swoją winę

Affectus punitur, etsi non sequatur effectus

Zamiar jest karalny nawet wtedy, gdy zamierzony skutek nie nastąpił

Minor in delictis maior habetur

W przypadku przestępstw nieletni traktowany jest jak dorosły

Ultimum supplicium esse mortem solam interpretamur

Jako najwyższą karę rozumiemy jedynie karę śmierci

Semel comissa poena non evanescit

Raz wymierzona kara nie popada w zapomnienie

Poena maior absorbet minorem

Kara cięższa pochłania lżejszą

Multiplicata transgressione crescat poenae inflictio

Przy powtórnym złamaniu prawa prawa niech wzrasta wymiar kary

Ex singulis causis singulae poenae irrogantur

W poszczególnych przypadkach nakłada się poszczególne kary - zasada indywidualizacji kary

Facientes et consentientes pari poena plectuntu

Na sprawców i wspólników nakłada się równą karę

Expedit rei publicae, ut finis sit litium

Dla państwa korzystne jest, aby procesy nie trwały zbyt długo

Crimina morte extinguuntur

Przestępstwa wygasają wskutek śmierci sprawcy

Ius et furi dicitur

Nawet złodziejowi należy się sprawiedliwość przed sądem

Nemo iudex in causa sua

Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie

Nullus describatur reus, priusquam convincatur

Nikogo nie wolno uznać za winnego przed skazaniem

Neminem captivabimus nisi iure victum

Nikogo nie będziemy więzili, chyba że skazanego prawomocnym wyrokiem

Absentem in crminibus damnari non oportet

Nieobecnego nie należy skazywać za przestępstwo

Tantum devolutum, quantum appellatum

Sprawa w takim zakresie przechodzi do sądu wyższej instancji, na ile zostało to określone w apelacji

Reformatio in peius iudici appellatio non licet

Sądowi apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku nie niekorzyść zasądzonego/skazanego

Accusare nemo se debet (nisi coram deo)

Nikt nie musi oskarżać samego siebie (chyba że przed Bogiem).

Facultas probandi non est augustanda

Możliwość dowodzenia nie może być ograniczana

In criminalibus probationes debent esse luce clariores

W sprawach karnych dowody muszą być jaśniejsze niż światło

Qod non est in actis, non est in mundo

Czego nie ma w aktach, nie ma na świecie

In dubiis benigniora / clementia

W razie wątpliwości łaskawiej/łagodniej

In dubiis minus

W razie wątpliwości zasądzić mniej

In dubio pro reo iudicandum est

W razie wątpliwości na korzyść oskarżonego

In dubio pro libertate

W razie wątpliwości na korzyść wolności

Animus malus

Zły zamiar

Causa criminalis

Sprawa karna

Corpus delicti

Przedmiot będący dowodem popełnienia przestępstwa

Delicto flagranti / in flagranti

Na gorącym uczynku

Habeas corpus

Zespół norm gwarantujących wolność i nietykalność osobistą

Morbus mentalis

Choroba psychiczna

Poena capitis / ultimum supplicium

Kara śmierci

Poena talionis

Kara odwetu

Vis compulsiva

Przymus psychiczny

Corruptissima / perditissima re publica plurimae leges

Im większe zepsucie w państwie, tym liczniejsze ustawy

Leges ab omnibus intellegi debent

Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich

De minimis non curat lex

Ustawa nie troszczy się o drobiazgi

Verba cum effectu acipienda

Słowa należy zgodnie z ich znaczeniem

Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio

W takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązania prawne

Clara non sunt interpretanda

Nie dokonuje się wykładni tego, co jasne

Interpretatio cessat in claris

Wykładnia powinna być jasna

Eius est interpretari leges, cuius est condere

Do interpretacji prawa upoważniony jest ten, kto je stanowi

Apices iuris non sunt iura

Sztuczki prawne nie stanowią prawa

Contra legem facit, qui id facit qoud lex prohibet, in fraudem vero, qui salvis verbis legis sententiam eius circumvenit

Wbrew ustawie postępuje ten, kto czyni to, czego ustawa zabrania; z ominięciem ustawy działa zaś ten, kto nie naruszając jej słów, obchodzi jej treść

Secundum legem

zgodnie z prawem

Contra legem

Wbrew prawu

Praeter legem

Obok prawa (ominięcie).

Lege non distinguente nec nostrum est distinguere

Tam, gdzie ustawa nie rozróżnia, nie naszą rzeczą jest wprowadzać rozróżnienie

Exceptio est strictissimae interpretationis

Wyjątek powinien być interpretowany ściśle

Expressio specialis omnem impedit extensionem

Dokładne wyrażenie wyklucza wykładnię rozszerzającą

Exclusa censentur omnia, quae lex enumerando non inclusit

Należy uznać za wyłączone wszystko to, czego ustawa, wyliczając, nie włączyła

Interpretatio declarativa (Extensiva et Restrictiva)

Wykładnia literalna (Rozszerzająca i Zawężająca)

Argumentum a rubrica

Argument z systematyki ustawy

Incivile est nisi tota lege respecta una aliqua particula eius proposita iudicare vel respondere

Nieprawidłowe jest wydawanie wyroku lub opinii prawnej bez uwzględniania całości ustawy, na podstawie jednego fragmentu

Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur

Ustawy są właściwie interpretowane, gdy zachowuje się ich ducha

Sensum, non verba spectamus

Patrzymy na sens, nie na słowa

Ratio legis

Cel, sens ustawy, “przyczyna wydania”.

Lex superior derogat legi lnferiori

Reguła hierarchiczna

Lex specialis derogat legi generali

Reguła merytoryczna

Lex posteriori derogat legi priori

Reguła chronologiczna

Summum ius summa iniuria

Najwyższe prawo [bywa] najwyższym bezprawiem

Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata

Uchylenie ustawy uchylającej ustawę nie przywraca obowiązywania uchylonej ustawy

Omnia sunt interpretanda

Wszystko podlega interpretacji

Lex iniusta non est lex

Ustawa (prawo) niesprawiedliwe nie jest ustawą (prawem).

Non omne quod licet honestum est

Nie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe

Pacta sunt servanda

Umów należy dotrzymywać

Silent leges inter arma

Pośród oręża (w czasie wojny) milczą ustawy.

Ubi societas, ibi civitas ibi ius

Gdzie społeczeństwo, tam też państwo, tam też prawo

Salus populi suprema lex esto

Dobro ludu najwyższym prawem

Onus probandi

Ciężar dowodu

Legum servi sumus ut liberi esse possimus

Wszyscy jesteśmy niewolnikami praw (abyśmy mogli być wolni)

Cessante ratione legis, cessat lex ipsa

Gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawę, traci moc sama ustawa