paremie 1

rządzić

impero

język powszechny

linqua franca

nauka prawa jest znajomością spraw boskich i ludzkich oraz wiedzą o tym, co sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe

iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti

prawo jest sztuką tego co dobre i sprawiedliwe

ius est ars boni et aequi

Sprawiedliwość nie tworzy prawa, ale prawu pomaga

aequitas non facit ius, sed iuri auxiliatur

twarde prawo, ale prawo

dura lex sed lex

czasem najwyższe prawo jest najwyższym bezprawiem

succum ius, summa iniuria

gdy ustaje przyczyna prawa, wygasa sama ustawa

cessante ratione legis cessat ipsa lex

jakim prawem

quo iure

z mocy prawa

ipso iure

spis rzeczy

index rerum

z niczego

ex nihilo

źródła prawa

fontes iuris

źródło stanowienia prawa

fontes iuris oriundi

źródło poznania prawa

fontes iuris cognoscendi

obyczaj przodków

mos maiorum

długotrwałe przyzwyczajenie

longa consuetudo

lokalne zwyczaje

consuetudines loci

sędzia

iudex

prawo publiczne

ius publicum

prywatne prawo

ius privatum

prawo publiczne jest prawem odnoszącym się do interesu państwa

ius publicum est quod ad statum rei Romamae spectat

prawo prywatne jest prawem odnoszącym się do korzyści jednostek

privatum ius est quod ad singulorum utilitatem spectat

prawo bezwzględnie wiążące

ius cogens

prawo względnie wiążące

ius depositivum

prawo partykularne (nie obowiązujące powszechnie)

ius particulate

prawo obowiazujące powszechnie

ius universale

sąd właściwy

forum Romanum

wykaz sądów

census fori

przywilej skorzystania ze szczególnego sądu

privilegium fori

powód idzie na sąd pozwanego

actor sequitur forum rei

ustawa opatrzona sankcją niewazności

lex perfecta

ustawa opatrzona sankcją niewazności oraz karną

lex plus quam perfecta

ustawa opatrzona sankcją karną

lex minus quam perfecta

ustawa bez żadnej sankcji

lex imperfecta

z mocy ustawy, zgodnie z prawem

iuxta legem

wbrew prawu, przeciwko ustawie

contra legem

ominięcie prawa

praeter legem

uzasadnienie, cel, podstawa

ratio

uzasadnienie ustawy, duch prawa

ratio legis

zgodność prawa z jego fundamentalnymi zasadami

ratio iuris

analogia w danym przepisie prawnym

analogia legis

analogia w całym systemie prawa

analogia iuris

przeciwnie

a contrario

domniemanie faktów

praesumptio facti

ustawa ogólna

lex generalis

ustawa szczegółowa

lex specialis

odwyknienie

desuetudo

podaj mi fakty a wskażę tobie prawo

da nihil factum, debo tibi ius

sąd zna prawo

iura novit curia

jasny (przepis) nie podlega interpretacji

clara non sund interpretanda

Nieznajomość prawa szkodzi

ignorantia iuris nocet

nikomu nie szkodzi ten kto korzysta ze swojego prawa

qui suo iure utitur, neminem laedit

jasno wyrażone

expressis verbis

na pierwszy rzut oka

prima facie

gdy ustaje przyczyna ustawy, wygasa sama ustawa

cessante ratione legis cessat ipse lex

prawo jest fundamentem królestw

iustitia ist fundamentum regnorum

umów należy dotrzymywać

pacta sund servanta

Sprawiedliwość jest stałą i niezmienną wolą przyznania tego co się komu należy

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendu

takie są zalecenia prawa: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, oddać to co się komu należy

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique trib

Nie wszystko, co jest dozwolone, jest uczciwe

Non omne quod licet honestum est

dobro ludzi jest najwyższym prawem

salus populi suprema lex esto

czymże jest społeczeństwo, jeśli nie opartym na prawie zbiorem obywateli

quid est enim civitas nisi iuris societas civium

Gdzie społeczeństwo, tam prawo

ubi societas, ibi civitas, ibi ius

Prawa milczą podczas wojny

silent leges inter arma

prawo dobre od złego możemy oddzielić tylko moralnością prawa naturalnego

legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma dividere possumus

wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na ludzi

hominum causa omneius constitutum sit

wyrok tworzy prawo między stronami

sententia facit ius inter partes

Prawo nie działa wstecz

lex retro non agit

ponieważ sprawy przybrały taki obrót

rebus sci stantibus

nikt nie może być sędzią we własnej sprawie

nemo ist iudex in propria causa

ten ma możliwość interpretacji prawa, kto je ustanawia

cuius ist condere, eius ist abrogare

Nikt nie jest wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie

Nullus idoneus testis in ve sua intellegitur

Nieznajomość prawa boli, nieznajomość faktów nie szkodzi

ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet

w podobnych sprawach powinny zapacać podobne orzeczenia

de similibus idem est iudicum

pierwszy w czasie lepszy w sprawie (zaspokajanie zastawów)

prior tempore potior iure

dowieść powinien ten kto twierdzi a nie kto przeczy

ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat

niech nie wychodzi sędzia ponad żądanie stron

ne eat iudex ultra petita partium

ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą

lex posterior derogat legi priori

ustawa szczegółowa uchyla ustawę ogólną

lex specialis derogat legi generali

ustawa nadrzędna uchyla podrzędną

lex superior derogat legi inferiori

ustawa ogólna późniejsza nie uchyla ustawy szczegółowej wcześniejszej

lex posterior generali non derogat legi priori speciali

gdzie taki sam sens ustawy, takie same postanowienia ustawy

ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio

powinno się orzekać nie na podstawie przykładów, a na podstawie praw (nie ma precedensów)

non exemplis, sed legibus indicandum est

w prawach podoba się bardziej prostota niż zawiłość

In legibus magis simplicitas quam difficultas placet

prawa powinny być zrozumiałe przez wszystkich

leges ab omnibus intellegi debent

nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego

neminem captivabimus nisi iure victum

Rzym przemówił (najwyższa instancja), sprawa jest rozstrzygnięta

Roma locuta, causa finita est

przestępstwo

delictum

dowód przestępstwa

corpus delicti

zbrodnia

crimen

w czynnosciach nieformalnych oświadczenie woli złożone w sposób dowolny, również dorozumiały

per facta concludentia

jednostronnie zamierzona, nieujawniona jednak na zewnątrz niezgodność woli z oświadczeniem polegająca na złożeniu tego oświadczenia bez zamiaru wywołania skutków prawnych

reservatio formalis

przedmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej, np. miejsce wykonania umowy

essentialia negotii

przedmiotowo nieistotne składniki czynności prawnej

naturalia negoti

nietypowe, dodatkowe postanowienia do czynności prawnej

accidentalia negoti

termin początkowy

dies a quo

termin końcowy

dies ad quem

rzeczy wspólne dla wszystkich (dobro publiczne)

res omnium communes

to co jest na powierzchni przypada gruntowi

superficies solo cedit

skarga co do rzeczy - skuteczna co do wszystkich

actio in rem - erga omnes

prawo posiadania

ius possidenti

prawo użytkowania (aż do zużycia, wraz z możliwością pobierania pożytków)

ius utendi (abutendi, fruendi)

prawo rozporządzania własnością

ius disponendi

prawo absolutne niczym nieograniczone

ius infinitum

nie można dać komuś więcej praw niż się posiada

nemo plus iuris in alium transferre potest, quam ipse habet

na zasadzie zwykłej zgody

solo consensu

doliczenie czasu posiadania poprzednika

adessio possesionis

władza zwierzchnia

dominium directum

władza podległa

dominium utile

współwłasność

condominium pro indiviso

zamiar władania rzeczą, wola posiadania

animus rem sibi habendi

nikt nie może sobie zmienić podstawy posiadania

nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest

wola posiadania dla drugiego (np. rodzic)

animus possidendi pro alieno

Kaucja która ma pokryć ewentualne przyszłe szkody

cautio domni infecti

przeniesienie posiadania rzeczy przez ich wskazanie

longa manu traditio

przeniesienie posiadania przez wydanie rzeczy

traditio corporalis

gdy nabywający rzecz jest juz niejako jej posiadaczem (np. leasing)

traditio brevi manu

przeniesienie własności bez wydania rzeczy

consuitutum possessorum

nikomu nie zostanie odrzucona skarga

nemini deneganda

warunek niezbędny

conditio sine qua non

z mocy prawa

ex lege

sukcesja uniwersalna, w przypadku spadkobrania - gdy dziedzic jednym aktem wstępuje w ogół praw majątkowych

successio in universitatem

dziecko poczęte uważa się się za już urodzone (jeśli chodzi o jego prawa)

nasciturus pro iam nato habetur

zdolność do zmiany (świadczenia, jesli istnieje tylko jedno, a dłużnik nie jest w stanie go wykonać, może zastąpić innym świadczeniem)

facultas alternativa

czynność prawna na wypadek śmierci

mortis causa

przy odczytywaniu testamentu iść z duchem testatora (testowania?)

cum amino testandi

zasada interpretacji tesamentu za główny cel biorąca realizację woli testatora

favor testamenti

w pełnym tego słowa znaczeniu

sensu scricto

legatariusz staje się właścicielem legatu ex lege z chwila przyjęcia spadku przeZ spadkobiercę

legatum per vindicationem

Legatariusz otrzymywał jedynie roszczenie do dziedzica o wypełnienie treści testamentu, nie stawał się właścicielem ex lege

legatum per domnationem

dodatek do testamentu, dodatkowe postanowienia spadkodawcy

codicillus

prawo przyjęcia spadku w określonym terminie

transmissio hereditatis

przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

cum viribus hereditatis

przyjęcie spadku gdzie za długi spadkodawca odpowiada do wysokości spadku

pro viribus hereditatis

przyszły spadek

successio anticipata

skarga służąca ochronie praw dziedzica do odzyskania spadku jako całości

hereditatis petitio

oddzielenie dóbr

separatium bonorum

małżeństwo nieistniejące

matrimonium non existens

umowa małżeńska

matrimoniale foedus

zgoda małżeńska;

consensus matrimonialis

małżeństwa powinny być wolne

matrimonia libera esse debent

zaręczyny

sponsalia

Obietnica małżeńska

matrimonii promissio

nikt, kto powołuje się na własną niegodziwość, nie będzie wysłuchany

nemo turpitudinem suam allegans audiatur

małżeństwo zawarte i dopełnione (skonsumowane)

matrimonium ratum et consummatum

żadna włada ludzka nie może rozerwać małżeństwa

matrimonium nulla humana potestate dissolvi potest

separacja od łoża i stołu

separatio quoad torum et mensam

Separacja trwała i stała

separatio perpetua

separacja czasowa

separatio temporanea

małżeństwo nieskonsumowane

matrimonium non consumatum

Separacja przy pozostawionym węźle małżeńskim

separatio manente vinculo

Matka jest zawsze pewna

mater semper certa est

na ojca wskazuje małżeństwo

pater est quem nuptiae demonstrant

domniemanie niezdolności do zapłodnienia

impotentia generandi

impotencja

impotentia coeundi

dzieci z nieprawego łoża

liberi vulgo concepti

dzieci pochodzące z małżeństwa

filii legitimi

nieślubne dzieci

filii illegitimi

dzieci z nieprawego łoża są legitymowane przez pózniej zawarte (następujące) małżeństwo

filii illegitimi legitimiantur per subsequens matrimonium parentum

zarzut pozwanego o ojcostwo, że w okresie poczęcia dziecka matka obcowała także z innym mężczyzną

exceptio plurium concumbentium

domniemane małżeństwo

matrimonium putativum

przysposobiony związany z całą rodziną

adoptio plena

przysposobiony związany tylko z rodzicami

adoptio minus plena

przysposobienie najpełniejsze (nie chcą rodzice, aby znał rodziców biologicznych)

adoptio plenissima

przysposobienie naśladuje naturę

adoptio naturam imitatur

in vitro

in vitro (poczęty w probówce)

in vivo

poczęty naturalnie

węzeł prawny, stosunek prawny

vinculum iuris

obowiązek

obligare

do rzeczy niemożliwych nie można się zobowiązać

impossibilium nulla obligatio est

dłużnik ma obowiązek świadczyć inną rzecz tego samego gatunki

genus perire non cansetur

rzecz indywidualnie oznaczona ginie na szkodę wierzyciela - obowiązek świadczenia przemienia się w obowiązek odszkodowania za nie wykonanie zobowiązania

species perit ei cui debetur

rzeczywista szkoda majątkowa

damnum emergens

utracone korzyści

lucrum cessans

cena ogólna, powszechna

pretium commune

cena jednostkowa

pretium singulate

cena sentymentalna, bezcenna

pretium affectionis

wyrównanie korzyści ze stratami, potrącenie zysku ze straty

compensatio lucri cum damno

prawo zatrzymania rzeczy

ius retentionis

zobowiązanie przemienne, z treści zobowiązania wynika możliwość spełnienia więce

obligatio alternativa

upoważnienie przemienne (dłużnik może zwolnić się od swojego zobowiązania, spełniając inne świadczenie, jeśli świadczenie główne nie jest możliwe do spełnienia)

facultas alternativa

droga postępowania

via facti

korzyść na osobę trzecią

pactum in favorem tertii

zarzut niedopełnienia zobowiązania kontraktu

exceptio non adimpleti contractus

wina umyślna

dolus

wina nieumyślna

culpa

wina w wyborze

culpa in eligendo

przypadek wzięty z praktyki

casus

siła wyższa

vis maior

połączenie pomylenie

confusio

odstąpienie

cessio

odstąpienie od prawa

cessio legis

skarga pauliańska wobec osób które odniosły korzyści z nieuczciwego rozporządzenia majątkiem przez dłużnika

actio pauliana

kupno rzeczy przyszłej

emptio rei speratae

kupno szansy

emptio spei

rzeczy wyłączone z obrotu prawnego

res extra commercium

dobro wspólne

res omnium communes

kto ma korzyści na tym spoczywa ryzyko utraty

cuius commodum eius periculum

rzeczy powiedziane i przyrzeczone

dicta et promissa

nie osiągnięcie celu świadczenia

conditio causa data causa non secuta

poczucie członkostwa

affectio (animus) societatis

czas do namysłu

Tempus deliberandi

postępowanie nieprocesowe (niesporne)

iurisdictio voluntaria

prawo postępowania procesowego

lex fori processualis

należy wysłuchać drugiej strony

audiatur et altera pars

panowie sporu - powód i pozwany

domini litis

nie ma sędziego bez osoby skarżącej (nie ma sprawy bez oskarżenia)

nemo iudex sine actore

prawo jest spisane dla osób czuwających, ostrożnych

vigilantibus iura sunt scripta

przed powstaniem sporu

ante litem natam

po powstaniu sporu

post litem natam

sąd właściwy w chwili wszczęcia sprawy, pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania

perpetuatio fori

stan prawny odnośnie przyczyny

legitimatio ad causam

stan prawny odnośnie procesu

legitimatio ad processus

zmiana posiadacza z powodu śmierci

successio mortis causa

zmiana posiadacza między żywymi

successio inter vivos

odroczenie rozprawy

prorogatio fori

zarzuty przekupstwa mataczenie

excetpiones peremptoriae

zarzuty opóźniania procesu

exceptiones dilatoriae

zarzuty uchylania się

exceptiones declinatoriae

nie dwa razy w tej samej sprawie

ne bis in idem

zmiana na gorsze

reformatio in peius

sąd nie zajmuje się rzeczami błachymi

de minimis non curat praetor

ofiara przestępstwa

victima

żadna zbrodnia i kara bez wcześniejszej ustawy karnej - "nie ma przestępstwa bez ustawy"

Nullum crimen nulla poena sine lege poenali anteriori

przymus FIZYCZNY - pozbawienie możliwości fizycznego kierowania ruchami ciała

Vis absoluta

przymus PSYCHICZNY - stwarzanie zewnętrznych uciążliwych warunków zachowania się osobie składającej oświadczenie dowodowe

Vis compulsiva

zły zamiar, bezpośredni zamiar popełnienia przestępstwa

Dolus directus

zły zamiar nagły (wnioskuje ze w afekcie)

Dolus directums repentinus

zły zamiar zaplanowany. Zamiar bezpośredni przemyślany

Dolus directus praemeditatus

Zamiar ewentualny: zachodzi, gdy sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje i na to się godzi

Dolus eventualis

tzw. wina kombinowana umyślności z nieumyślnością. Np. pobicie z nieumyślnym spowodowaniem śmierci

Culpa dolo exorta

pochód przestępstwa - każde przestępstwo umyślne może potencjalnie przejść przez cztery etapy: 1. zamiar 2. przygotowanie 3. usiłowanie 4. dokonanie

Iter delicti

domniemanie przestępstwa

Delicum putativum

nie każe sie dlatego ze popełniono przewinienie, lecz po to żeby go nie popełniano

Nemo prudens punit quia peccatum est sed ne peccetur

w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego

in dubio pro reo

złego czynu nie domniemuje się

złego czynu nie domniemuje się

nie wolno zmieniać (wyroku) na niekorzyść (odwołującego się) (Jeżeli apelację składa oskarżony/skazany

Reformatio in peius iudici appellatio non licet

przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom

Delicta paretnum liberis non nocent

czego nie ma w aktach, nie ma na świecie (jest bez znaczenia dla sędziego)

Quod non est in actis non est in mundo

świadkowie znający sprawę ze słyszenia

Testis ex auditu

przyczyna główna

causa principalis

sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą; wyrok sądu uważa się za prawdę

Res iudicata pro veritate habetur

nie można osądzać dwa razy tego samego przestępstwa

Ne bis in idem crimen iudicetur

przyznanie się do winy jest królową dowodów

Confessio est regina probationum

wznowienie sprawy w wyniku fałszywych dowodów

Propter falsa

wznowienie sprawy w wyniku nowych dowodów

propter nova