Nowożytność

podział szlachty

1) magnateria - prywatne miasta i liczne wsie 2) szlachta średnia - kilka wsi 3) szlachta szaraczkowa a) zagrodowa/zaściankowa - mają ziemie i pracują na niej b) gołota - nie mają ziemi

przywilej (def/podział)

akt prawny wydawany przez królów Polskich na mocy, których szlachta otrzymała określone uprawnienia 1) przywilej generalny - do ogółu szlachty 2) przywilej ziemski - do szlachty z danej ziemi

geneza przywileju

indywidualne przywileje nadawane przez władce dla rycerstwa w XIIIw.

pierwszy przywilej

immunitet - przywilej nadawany przez władcę feudowi a) ekonomiczny - zrzeczenie się podatku na rzecz feuda b) sądowy - zrzeczenie się uprawnień sądowniczych

3 skutki przywilejów

1) upadek znaczenia króla 2) uboższenie państwa 3) pozbawienie praw mieszczan i chłopów

2 różnice między przywilejem a immunitetem

1) przywilej do większej grupy, a immunitet do jednej osoby 2) przywilej więcej rodzai

refeudalizacja

ponowne uzależnienie chłopa od pana

sejmik ziemski (def)

sejmik ziemski - zjazd szlachty z danej ziemi

rodzaje sejmików ziemskich

elekcyjny, deputancki, gospodarczy, relacyjny, kapturowy, dekacyjny, przedsejmowy

mandat związkowy

instrukcje związane z głosowaniem podczas sejmu walnego

gdzie odbywały się sejmiki ziemskie (wielkopolska/małopolska)?

wielkopolska - KOŁO małopolska - KORCZYN

sejm walny (rok, kto, podział)

sejm walny 1495 , Jan olbracht, sejm walny = izba poselka (marszałek) + senat (król)

konstytuacja nihil novi (data/gdzie/co)

1505/sejm w radomiu/nic nowego bez zgody szlachty

demokracja szlachecka (def/daty)

demokracja szlachecka to ustrój, w którym szlachta ma wpływ na decyzje władcy. Od przywileju cerkwicko-nieszawskiego (1454) do pierwszego liberum veto (1652)

sejm egzekucyjny (co)

sejm egzekucyjny to program szlachty średniej dążący do reform w kraju.

elekcja vivente rege (przykład)

elekcja króla podczas życia wcześneijszego np. Zygmunt August za życia Zygmunta Starego

rokosz lwowski

pierwszy bunt szlachty wobec króla w obronie praw i przywilejów -> wojna kokosza (zygmunt stary)

3 stany sejmujące i z czego powstały

król / Izba poselska (wybór na sejmikach przedsejmowych) / senat (była Rada królewska założona za Kazimierza Wielkiego)

sejm egzekucyjny (czego chcieli)

umocnienia uni z litwą, podatki w kościele, uniemożliwnie łamania praw przez magnaterię, odebranie przetrzymywanych bezkarnie królewczyzn

wielkie bezkrólewie (kiedy)

po śmierci Zygmunta Augusta

kto panował w czasie bezkrólewia

interrex=bezprym (Jakub Uchański), Marszałek wielki koronny, konfederacja kapturowa

konfederacja

porozumienie szlachty zawiązane w jakimś celu zgodne z wolą większości

3 etapy wyboru króla

1) sejm konwokacyjny 2) sejm elekcyjny 3) sejm koronacyjny

gdzie pierwszy sejm, a gdzie kolejne

pierwszy sejm w warszawie zadecydowano że elekcje 1 w Kamień reszta Wola

viritim

mąż męża = każdy szlachcic może wybierać króla

I elekcja

1473 - Henryk Walezy

artykuły henrykowskie

akt prawny określający zasady ustrojowe w 21 arytukułąch

pacta conventa

osobiste zobowiązania króla wobec szlachty

II elekcja

1575 Stefan Batory po ślubie z Anna Jagielonką

stefan batory - polityka wewnętrzna

1) sprawa gdańska 2) Trybunał koronny 3) piechota wybrachencka 4) 2 wyższa uczelnia

stefan batory - polityka zagraniczna

1) wojna z rosją o inflanty 2) złamanie traktatu krakowskiego

III elekcja

Zygmunt Waza popierany przez Annę Jagielonkę

armia kwarciana

pieniądze z przetrzymywanych królewczyzn = 1/3 szła na wojsko

"Nie chce być królem malowanym"

Stefan Batory

Ziemie zajęte przez polaków w czasie wyprawy na rosję (gdzie pokój)

Połock/psków/Wielkie łuki (Jama Zapolskim)

traktat krakowski

nie wolno łączyć w rękach jednej osoby władzy w Bramdenburgii i Prusach Książęcych

Jak henryk walezy stracił tron polski?

krótko po elekcji zmarł jego brat we francji i henryk uciekł tam i został koronowany

przyczyny reformacji (podaj 5)

kryzys wewnętrzny w kościele(symonia, nepotyzm, nikolaizm, sprzedaż odpustów, handel relikwiami, zeświedczenie kleru, brak wykształcenia duchownych)

luteranizm (jak powstał, rok)

Marcin Luter 1517 95tez na drzwiach katedry w wintenberdze, spalił bulę papieża leona X i uciekł, znalazl schronienie u księcia saskiego Fryderyka Mądrego (zasady i przet. bibli)

kościół ewangelicko-augsburski

luteranizm

protestantyzm (kto jak)

Tomasz Muncer 12 artykułów i stanął na czele chłopów w walce z kościołem-chcieli znisienia danin, w sejmie głosowali za końcem haseł reformatorskich

krwawa wojna chłopska

wojna pomiędzy szlachtą a chłopami (luter nie popierał)

kalwinizm (co jak)

Jan Kalwin-doktryny predestynacji, człowiek grzeszy gdy został potępiony

kościół ewangelicko-reformowany

kalwinizm

pokój w augsburgu

1555 końcy wojny religijne w niemczech. "czyj kraj tego wyznanie" N-prot S-kat

spór wyznaniowy we francji

ród Walezjuszy=katol ród burbonów=kal hugenoci

noc świętego bartłomieja

1572r. rzeź hugenotów, Katarzyna Medycejska zaprosiła hugenotów na slub swojego dziecka (Henryk Burbon i Małgorzata)

edykt nantejski

1598 Henryk Burbon preszedł na kato "Paryż wart jest mszy" i dał równouprawnienia hugenotom oprucz paryża

Henryk VIII Tudor

zagorzały kat, chciał rozwód z Katarzyną Aragońską, nie pozwolili, akt supermacji, kościół anglikański

sobór trydencki

1545, Paweł III, kontrre,św officjum, Tryb Św Ink, IKZ, nieomylność papieża, zasady wiary, TWW, ukoń semin

2 polaków w indeksie ksiąg zakazanych

frycz i Kopernik

skutki reformacji

N-prot S-kat, biblia w jęz narodowym, upadek uniwersalizmu

kościół grecko-katolicki

prawosławni uznający papieża

husytyzm

Jan Hus, czeski reformator, domagał się komunii pod 2 posaciami, spalony na stosie

5 cech luteranizmu

do zbawienia wiara, biblia w języku narodowym, 2sakr, odrzuceni św, brak papieża, brak zakonów, brak celibatu

5 cech katolicyzmu

do zbawienia wiara+uczynki, 7sakr, biblia po łacinie, święci, papież, celibat

anglikanizm =

anglikanizm = kalwinizm +hierarchia kościelna

protestantyzm =

wszystkie nurty katolickie powstały w czasie reformacji

przyczyny reformacji w Polsce

kryzys wewnętrzny w kościele, kościół bogaty, szlachta obawiała się dojścia do władzy kościoła, reforma nie dotyczyła chłopów, nierównomierna, letni stosunek do religi

religie na ziemiach polskich po reformacji

1) kalwinizm-szlachta 2) luteraizm-wplywy niemeickie 3) arianie 4) huscytzm

4 nazwy na arianów

arianie=bracia polscy=antytrynitarze=socynanie

ośrodki arianów zachowałe

pinczów/radzów - sarmackie ateny

ugoda sandomierka

ugoda sandomierka 1570 - wszytskie religie (oprócz Arianów) aby uchronić się przed kontreformacją

akt konfederacji warszawskiej

1573- na sejmie konwokacyjnym w wawie, równouprawnienie religijne i zakaz wojen religijnych

przyczyny kontreformacji na ziemiach polskich

szlachta chciała kościoła narodowego z Zygmuntem Augustem na czele

"Nie jestem królem waszych sumień"

Zygmunt August

nuncjaci papiescy

papież wyslał nuncjatów bo bał się, że nie są dotrzymywane ustalenia z soboru trydenckiego

Stanisław Hozjusz

Stanisław Hozjusz=uczestnik soboru trydenckiego, utworzył trydenckie wyznanie wiary

Piotr Skarga

napisał kazania sejmowe, w których wróżył upadek Rzeczpospolitej jeżeli nie zaprzestanie swoich działań

Jakub Wójek

najlepsze tłumacznie biblii na język staropolski

unia brzeska

1596- rozłam w kościele protestanckim = Unici (uznają papierza) + dyzunici

dualizm gospodarczy

podział gospodarki poprzez rzekę łabę (Europa Zachodnia=gosp. towarowo pieniężna Europa Środkowa i Wschodnia=gosp. folwarczo-pańszczyźniana)

trójpolówka

płodozmian = obsiewanie tylko jednej z 3 części pola przez różne plony

folwarki + geneza

wielkie gospodarstwa szlacheckie, geneza; nadawanie ziemi i przywilejów szlacheckich

pańszczyna

obowiązkowa praca chłopa na rzecz pana

sołtys

osoba zakładająca miasta na prawie niemeickim

rodzaje folwarów (ze względu na rodzaj/sposób produkcji)

1) ekspansywne 2) autonomiczne 1) sprzężalne 2) niesprzężalne

Dlaczego w czasie reformacji Polskę nazywano krajem bez stosów?

ponieważ reformacja przeszła bezkrwawie

wojna z moskwą za panowania ostatnich jagieonów (co utraciliśmy, bitwa, władca)

Aleksander Jagielończyk, Iwan III i IV Groźny - ekspansja terytorialna, bitwa pod Orszą, utrata Smoleńska

Śluby Wiedeńskie

Śluby Wiedeńskie- układ w wiedniu pomiędzy Władysławem Jagielończykiem i Maksymilianem Habsburgiem, w razie wygaśnięcia dynastii Jagielonów, czechy i węgry przypadną Habsburgą, dzieci Jagie. ślub z wnukami Habs

wojna północna

1563-1570 Dania, Polska, Moskwa, Szwecja, wojna o inflenty (estonia-zakon kawalerów milczących) Gotard Kettler luteranizm i hołd w wilnie, ziemie podzielone

Komicja Morska

miała doglądać spraw morskich i utworzyć flotę kaperską, kontrolującą handel na morzu, bunt gdańska, konstytucja karnkowskiego-zasady podległości gdańska

kto z kim ślub po ślubach wiedeńskich

(Fryderyk Habs+Anna Jag, Ludwik Jagie.+Maria Habsburżanka)

podział chłopów

1) kmieć/włościanin 2) zagrodnicy 3) parobki/rataje