Nowożytność

Mezomeryka

obszar środkowego Meksyku do północnej Panamy

Bartolomeo Diaz

Odkrył przylądek dobrej nadziei

Amerigo Vespucci

Odkrył, że nowy kontynent to nie India a Ameryka

Ferdynand Magellan

Opłynął jako pierwszy całą ziemię dookoła

Konkwistador

przywódca konkwisty

Hernan Cortes

Podbił ziemie Azteków

Francisca Pizarro

podbił państwo Inków

Makiawelizm

stworzona przez Nicollo Machiavelliego teoria króla - humanisty

John Locke

podważył absolutyzm, mówił o niezbywalnych wolnościach ludzkich

Charles Louis Montesquieu

Sformułował zasade trójpodziału władzy

Jean Rousseau

autor Umowy Społecznej

Piotr I Wielki

Car Rosyjski od 1682 , wprowadził zachodnioeuropejską kulturę, zbudował Petersburg

Monarchia parlamentarna

monarchia konstytucyjna z przewagą parlamentu nad królem

Jan bez Ziemi

Wprowadził Wielką kartę swobód w Anglii 1215 - król nie mógł wprowadzać podatków bez zgody baronów i biskupów

Habeas Corpus Act

gwarantował nietykalność osobistą obywatelom (WB)

Torysi

konserwatyści

Wigowie

Liberałowie

Izba Lordów (Anglia)

reprezentowała arystokracjię

Izba Gmin (Anglia)

reprezentowała burżuazję i szlachtę średnią

Konstytucja USA

1787

Henryk IV Burbon

Hugenocki król Francji, wprowadził edykt nantejski w 1598 r

Edykt Nantejski

1598 r.

Armand - jean du plessis de Richelieu

mąż stanu Francji, za Henryka XIII doprowadził do absolutyzmu

1789

Rewolucja Francuska

Maxymilian Robespierre

Przywódca jakobinów w czasie rewolucji francuskiej

1804 r.

Napoleon koronował się na cesarza

Henryk VIII

wprowadził anglikanizm

Karol I (koronowany 1625)

Król WB, miał konflikty z parlamentem, rządził 11 lat bez parlamentu a później zwołał długi parlament

Olivier Cromwell

Pokonał Karola I i został Lordem Protektorem Anglii

Habeas Corpus Act

dokument wydany w 1679 r. w Anglii o ochronie obywateli przed aresztowaniem bez wyroku sądu

Wilhelm III Oreański

Przejął władz z rąk Karola II w Anglii dzięki chwalebnej rewolucji

Sułtan

władca Turcji

Wezyr

Najwyższy urzędnik Turecki

Janczarzy

Piechota Osmańska

1787

Uchwalenie konstytucji USA

Władysław Warneńczyk

zosał zabity w 1444 r. pod Warną

Władysław Jagiellończyk

Król Węgier i Czech

Układ Wiedeński

1515 w przypadku bezpotomnej śmierci w kraju Habsburgów bądź Jagiellonów, drudzy przejmowali władzę

Zasada incompatibilias

jedna osoba nie mogła pełnić dwóch urzędów w państwie

Ruch egzekucyjny

miał na celu umocniebie szlachty średniej i osłabiebie Magnaterii

nihili novi 1505

Od tego momenty monarcha w Rzeczypospolitej nie nógł wydawać ustawy bez zgody sejmu

Unia Lubelska 1569

powstanie Rzeczpospolitej obojga narodów (unia realna)

Pacta Conventa

Dokument, w którym zapisywano osobiste zobowiązania konkretnego króla wobec szlachty

Piechota wybraniecka

Piechota Batorego utworzona z chłopów

Rokosz Lubomirskiego

1665 r.

vivente rege

koronacja następnego króla, za życia obecnego króla

Sejm niemy

1717 Przeprowadzenie reform za Augusta II, które były kontrolowane przez wojska Rosyjskie podczas posiedzenia sejmu i każdy szlachcic nie miał prawa się odezwać

Republikanci

wrogowie reform za czasów sasów

Familia

Czartoryscy i Poniatowscy jako stronnictwo popierające reformy za czasów sasów

I rozbiór Polski

1772 r.

Sejm Wielki

powołany w 1788 r. sejm dzięki zgodzie Katarzyny Carycy. zwiększono liczebność armii, ofiara dziesiątego grosza

Konstytucja 3 maja

3 maja 1791 r.

II rozbiór Polski

1793 r.

Insurekcja Kościuszkowska

1794 r.

III rozbiór Polski

1795 r.

Jan Henryk Dąbrowski

dowodził legionami w armii Napoleona

Kodeks Napoleona

wprowadzony na ziemiach Polski, kiedy to Napolon wraz z armią wyzwolił jej część

Merkantylizm

Zakaz eksportu surowców, aby sprzedawać tylko zrobione z nich produkty

Adam Smith

wymyślił neoliberalizm

Fizjokratyzm

pogląd, że najważniejszym aspektem gospodarki jest rolnictwo

Rolnictwo intensywne

inwestycjebw rolnictwo i jego technologie

rolnictwo ekstensywne

zwiększenie wielkości upraw przy jak najmniejszych kosztach

Proces Grodzenia

Anglia - zamiana ziemi rolnych na pastwiska dla owiec

Cuius regio, eius religio (czyja władza, tego religia)

Pokój w Augsburgu 1555 r. kończył wojny religijne

Cud domu Brandenburgskiego

1762 Piotr I po obęciu tronu wycofał wojska Rosyjskie z Prus.

1763 Traktat Paryski

traktat kończący wojnę siedmioletnią

Wojna trzydziestoletnia

1618 - 1648 Wojna Ligi katolickiej z unią protestancką

1618 r

druga defenestracja praska

Pokój kończący wojne trzydziestoletnią

pokój westfalski 1648

1605

Jan Karol Chodkiewicz wygrywa pod Kircholmem z buntem Karola Sudermańskiego

Zdrajca RP na rzecz Karola X Gustawa

Hieronim Radziejowski

Stefan Batory

Odebrał wiele ziem Rosji oraz zyskał nowe ziemie - rozejm w Jamie Zapolskim 1582

Wielka Smuta

okres anarchii, buntów i problemów wewnętrznych Rosji 1598 - 1613

Dymitriady

Czasy dwóch Dymitrów Samozwańców, po czym tron obejmuje Michał 1 Romanow

Ugoda w Perejesławiu

1654 Chmielnicki oddaje pod opiekę Rosji kozaczyznę

Pokój w Karłowicach

1699 r.

1792

Konfederacja Targowicka

Uniwersał Połaniecki

dokument wydany przez Kościuszkę dający przywileje chłopom, odrzucony przez szlachtę

Insurekcja Kościuszkowska

1794 r.

Bitwa pod Austerlitz

1805

Pokój w Tylży

Po 4 Koalicji antyfrancuskiej, pozwolił utworzyć Księstwo Warszawski z Kodeksem Cywilnym Napoleona

Bitwa Narodów pod Lipskiem

1813 r.

Świętopietrze

danina na rzecz papieża nałożona na kraje katolickie

Noc św. Bartłomieja

1572 r

Związek Szmalkaldzki

związek protestanckich księstw Cesarstwa

Zakon Jezuitów

Stworzony przez Ignacego Loyole, pokojowo walczył z reformacją

Święta Inkwizycja

instytucja sądowniczo - śledcza walcząca z heretyzmem

Konfederacja Warszawska

1573 - dokoment dający gwarancję swobody religijnej

1515

Układy dynastyczne z Habsburgami

1525

hołd Pruski - Albrecht Hohenzollern

1529

Koronacja vivente rege Zygmunta Augusta za życia Zygmunta Starego

Akt o Supremacji Henryk VIII

1534

1573

Pierwsza wolna elekcja, konfederacja warszawska

1588

Bitwa pod Byczyną o władzę pomiędzy stronnictwem Zygmunta III Wazy - Janem Zamoyskim a Maksymilianem III Habsburgiem

1606

Rokosz Zebrzydowskiego przeciwko Zygmuntowi III Wazie, po śmierci Jana Zamoyskiego

1610

Bitwa pod Kłuszynem

1620

Bitwa pod Cecorą, ginie Stanisław Żółkiewski

1621

Bitwa pod Chocimiem, ginie Jan Karol Chodkiewicz

Rozejm ze Szwecją w Sztumskiej Wsi Został zawarty na 26 lat

1635

traktat rozbiorowy w Radnot

1656

1688

Chwalebna Rewolucja - Wilhelm III Oreański

sejm niemy

1717

1791

Uchwalenie konstytucji 3 maja

1604-1606

Pierwsza Dymitriada

1607 - 1608

druga dymitriada

Ugoda Perejesławska

1654

Bitwa pod Mątwami

1666 r - pokonanie wojsk Jana Kazimierza przez wojska rokoszu Lubomirskiego

Pokój Grzymutowskiego

1686 - pokój po wojnie z Rosją

Wojna Północna

1700 - 1721

Konfederacja w Dzikowie

1734 w obronie praw do tronu wybranego przez szlachtę Stanisława Leszczyńskiego przeciwko Augustowi III Sasowi

konfederacja warszawska

1704 popierała prawa do tronu Stanisława Leszczyńskiego, detronizując Augusta II

Konfederacja Sandomierska

1704, była opozyjcją do konfederacji warszawskiej, wspierała pretensje do tronu Augusta II Mocnego

Konfederacja barska

1768 zawiązana przeciwko układom Stanisława Augusta Poniatowskiego z Rosjanami, oraz w obronie wiary katolickiej

Odkrył przylądek dobrej nadziei

Bartolomeu Diaz 1487

Odkrył drogę morską do Indii

Vasco Da Gama

Jako pierwszy opłynął ziemię do okoła

Ferdynand Magellan

Podbił Meksyk (Konkwistador)

Hernan Cortes

Podbił państwo Inków

Francisca Pizarro

Największe europejskie miasto XVI wieku

Atwerpia

Najbogatsza rodzina XVI wieku

fuggerowie

Przybicie 95 tez na drzwiach kościoła w Wittenberdze przez Marcina Lutra

1517

Związek Szmalkaldzki

związek państw protestanckich Rzeszy

Pokój w Augsburgu - cuius regio eius religio

1555

Wprowadził Anglikanizm i podpisał akt o supremacji w 1534

Henryk VIII

Sobór wprowadzający kontrreformację

Sobór Trydencki 1545

Towarzystwo Jezusowe

Ignacy Loyola

Wojna Trzech Henryków (jakich)

Walezjusza, Burbona, Gwizjusza

Pacyfikacja Gandawska

podczas reformacji Katolicy połączyli siły z protestantami w walce o niepodległość Niderlandów

Wojny włoskie, Habsburgowie kontra Fancja

1494 - 1559

Wojny włoskie, Habsburgowie kontra Fancja

1494 - 1559

Bitwa pod Pawią

1525 podczas wojen włoskich, Francja przegrała, po bitwie Anglia staje po stronie Francji

Wielka Armada

W XVI w. Flota Hiszpańska, którą rozgromili Anglicy

Najsłynniejszy władca Osmański

Kalif II Wspaniały

Koronował się na cara Wszechrusi

Ivan IV Groźny

Unia Kalmarska jednocząca królestwa Dani Norwegii i Szwecji

1397

Neimnem caphtivabimus

1430 Władysław Jagiełło, dokument zabraniający królowi karania szlachty bez wyroku sądu

Rokosz Lwowski

1537 - wojna kokosza - rokosz przeciwko Zygmuntowi I Staremu za dokonanie elekcji vivente rege na Zygmuncie Auguście

Ruch egzekucyjny

ruch szlachty średniej walczący o zwrot królewszczyzn królowi, zagarniętych przez magnaterię

Hołd Zakonu Kawalerów Mieczowych

Gothard Kettler 1561

Arianie

Inaczej bracia polscy - odrzucali dogmat świętej trójcy i Jezusa, chrzcili się jako dorośli

Utworzenie przez Batorego Akademi wieleńskiej

1579

Unia krakowsko - wieleńska

1499 za Jana Olbrachta - ustalono wspólną politykę wojenną Polski i Litwy

elekcja viritim

elekcja, w której brała udział cała szlachta

Interrex w 1572

Jakub Uchański

Odmiana kalwinizmu w Anglii

Purytanizm

Karol I (koronowany 1625)

1629 doprowadził do jedenastoletniej tyranii, następnie zwołał krótki parlament a potem długi

Olivier Cromwell

ogłosił Wielką Remonstrację czyli listę zarzutów wobec Karola I, pokonał go i ogłosił się Lordem Protektorem

Armia Nowego Wzoru

utworzona z mieszczan i chłopów przez Cromwella

Parlament Kadłubkowy

Cromvell po ścięciu Karola I, utworzył parlament kadłubkowy, nazwał się Lordem Protektorem

Ustawa o prawach

Wilhelm III Oreański w 1689 w Anglii, odbierała dużo kompetencji królowi na rzecz króla, dało to podstawy Monarchii parlamentarnej

Unia Protestancka i Liga Katolicka

powstałe przed wojną 30letnią obozy w Cesarstwie

Druga defenestracja praska

1618

Okresy wojny 30letniej

czesko - palatynacki, duński, szwecki, francuski

Albreht von Wallenstein

Pokonał duńczyków w wojnie 30letniej

Złupienie Magdeburga

1631

Pokój Westfalski (kończył wojnę 30-letnią)

1648

Arman Jean du Plessis de Richelieu

Za Ludwika XIII dał podstawy absolutyzmu, zwalczał opozycję królewską

Doradca Ludwika XIV

Jules Mazarin - podwyższył podatki, doprowadził do buntów,

Zniesienie edyktu nantejskiego

Ludwik XIV 1685

Złota Klatka

Zamek Ludwika XIV w Wersalu, zrzeszał cały rząd

Bitwa pod Beresteczkiem

1651 - najważniejsza bitwa z kozakami, wygrana przez Polaków

Jeremi Mohyła

Został hospodarem Mołdawii kiedy Jan Zamoyski prywatnie ją zdobył

Unia w Hadziczu

Unia trzech narodów, nie doszła do skutku

Zdradził RP i wsparł Karola X Gustawa

Hieronim Radziejowski

Użył veto jako pierwszy w historii

Władysław Siciński

Jan Kazimierz Waza chciał doprowadzić do elekcji vivente rege arystokrate francuskiego, którym był:

Henryk Juliusz d'Enghein

Malkontenci

stronnictwo Jana Sobieskiego przeciwko królowi Korybutowi Wiśniowieckiemu

Traktat w buczaczu

1672

Dowodził Osmanami podczas bitwy pod Wiedniem, po przegranych został skazany na karę śmierci

Kara Mustafa

podatek podymny

podatek wprowadzony w XVII w. na miasta od kominów

Przymus propacyjny

obowiązek kupowania alkoholu od szlachty

podatek pogłówny

wprowadzony w XVII w. od każdej osoby powyżej 10 roku życia

Maria Antonina

żona Ludwika XIV przeznaczała 15% dochodów państwa na utrzymanie dworu

Początek Rewolucji Francuskiej, zdobycie Bastylii; Deklaracja Praw Człowieka

Znosiła poddaństwo i przywileje stanowe

Hymn rewolucji francuskiej

Marsylianka

Stronnictwa na Sejmie wielkim

Dworskie: Poniatowski, zwolennicy reform @@ Rosyjskie: wspierało Rosję @@ Magnackie: Potoccy, dbali o Magnaterię @@ Patryiotyczne: zwolennicy wzmocnienia niezależności państwa

Hugo Kołłątaj

zrzeszał polityków na Sejmie wielkim, współtwórca konstytucji 3 maja, doradzał Poniatowskiemu

Czarna Procesja

Zorganizowana przez Hugo Kołłątaja zrzeszała przedstawicieli miast domagających się praw

Reformy Sejmu wielkiego

zwiększenie armii do 100 tys, odebranie praw politycznych gołocie, ofiara 10 grosza, nadanie praw chłopom, wycofanie wojsk rosyjskich, ustanowienie konstytucji 3 maja

Postanowienia konstytucji 3 maja

zniesienie liberum veto, wprowadzenie trójpodziału władzy, wprowadzenie monarchii dziedzicznej sasów, reforma skarbu

Utworzył konfederację Targowicką

Szczęsny Potocki

Stanisław Staszic

założył Towarzystwo przyjaciół nauk, aby podtrzymać polskość pod zaborami

Przegrana Napoleona po powrocie z Elby

1815 bitwa pod Waterloo

Konstytucja Księstwa Warszawskiego

Wprowadzała trójpodział władzy, dawała wolność chłopom

Bitwa pod Raszynem

1809 Józef Poniatowski

król Prus, doprowadził do rozbiorów RP

Fryderyk II

Sejm Walny składał się z 3 stanów sejmujących

Senat, Izba poselska, król. Decydowano na nim o najważniejszych sprawach państwa

Thomas Munzer

zwolennik Lutra, wydaje 12 artykułów chłopskich. Mówi w nich o republice chłopskiej bez absolutyzmu

Unia Brzeska

1596 unia pomiędzy kościołem katolickim a prawosławnym. Prawosławni podlegali stolicy apostolskiej, zachowując swoje prawa.

Elżbieta I, królowa Anglii i Irlandii w latach 1558-1603

Rozpoczęła kolonizację angielską

konfederacja tarnogrodzka przeciwko Augustowi II, który chciał zwiększyć władzę

1515

Stał na czele konfederacji barskiej

Kazimierz Pułaski

Bitwa pod Zieleńcami

1792 Poniatowski walczy w obronie konstytucji ze stronnictwem hetmańskim, ustanawia Virtutti Militari