Moja lekcja

triada monarchii patrymonialnej

król, kuria (dwór), drużyna

podokresy monarchii patrymonialnej

monarchia wczesnofeudalna; rozbicie dzielnicowe

okres monarchii wczesnofeudalnej

966-1138

okres rozbicia dzielnicowego

1138-1320

feudalizm

ustrój społeczny, gospodarczy i polityczny, którego cechą charakterystyczną są nierówności (nierówne stosunki) między władcą i poddanymi, a także między samymi poddanymi;

kompetencje monarchy w feudalizmie

— władza wykonawcza — władza ustawodawcza — władza sądownicza — pełnia władzy wojskowej — zwierzchność nad wszystkimi urzędnikami — zwierzchność nad całym aparatem sądowym

zewnętrzne ograniczenia władzy monarchy

wpływ cesarstwa i papiestwa

wewnętrzne ograniczenia władzy monarchy

zależności rodzinne, wola możnowładców i stosunki z kościołem

commes palatinus (palatyn, później nazywany wojewodą)

zastępował monarchę w kierowaniu wojskiem, posiadał także kompetencje sądownicze w zastępstwie monarchy; palatyn był najważniejszym z urzędów

kanclerz

— zajmował się polityką zagraniczną (korespondencja dyplomatyczna na polecenie króla) oraz wewnętrzną (opracowywał dokumenty nadania ziemi, immunitety i przywileje)

cześnik

dbał o napitki

zasady testamentu Bolesława Krzywoustego

zasada senioratu i zasada pryncypatu

zasada senioratu

władzę zwierzchnią ma sprawować senior, czyli najstarszy przedstawiciel rodu Piastów

zasada pryncypatu

precyzowała na czym ma polegać władza zwierzchnia

na czym polegała władza zwierzchnia

1. prowadzenie polityki zagranicznej, 2. pełnia władzy wojskowej 3. zwierzchność nad dzielnicą senioralną (pryncypacką) 4. zwierzchność nad lennami 5. prawo inwestytury biskupów i arcybiskupa gnieźnieńskiego 6. prawo stacji 7. kompetencje sądownicze

treść testamentu

podział terytorium państwa na dzielnice oraz rozdział dzielnic na 3 synów i wdowę po królu

Co otrzymał Władysław Wygnaniec

otrzymał Śląsk i dzielnicę senioralną,

Co otrzymal Bolesław Kędzierzawy

Mazowsze

Co otrzymał Mieszko III Stary

Wielkopolskę

Wygnanie Władysława Wygnańca

1146 rok

immunitet

dobrowolna rezygnacja władcy z przysługujących mu uprawnień na rzecz możnych i rycerzy; przywilej, akt prawny jednostronny, w którym monarcha zrzekał się praw do danej ziemi i przekazywał ją lennikowi

immunitet ekonomiczny (skarbowy)

zwolnienie ludności zamieszkałej w dobrach prywatnych od określonych w przywileju immunitetowym danin i posług na rzecz księcia pobieranych przez jego urzędników

immunitet sądowy (sądowoadministracyjny) I

ograniczał lub wyłączał sądownictwo urzędników książęcych nad ludnością zależną osiadłą w dobrach, które uzyskały immunitet;

immunitet sądowy (sądowoadministracyjny) II

odtąd sprawy sądowe podlegały sądowi właściciela dóbr lub wyznaczonemu przezeń sędziemu. Znosił także pozwolenie na wjazd urzędników książęcych na teren takich dóbr.

dokument lokacyjny

określał ustrój miasta lub wsi, obowiązki i prawa.

Dokument lokacyjny zawierał (obok nadania prawa miejskiego):

— przywileje udzielone wójtowi, — nadanie miastu prawa targu, — określenie warunków wykonywania rzemiosła, — nadanie mieszczanom gruntów poza miastem oraz określenie obowiązków mieszczan

stan

grupa osób o tym samym statusie prawnym

stan uprzywilejowany

— uczestniczący w sprawowaniu władzy.

stan nieuprzywilejowany

któremu prawa stwarzały pewną ochronę przed uciskiem i wyzyskiem stanów uprzywilejowanych.

STANY:

duchowieństwo; rycerski/szlachecki; mieszczański; chłopski

Przyczyny zjednoczenia państwa polskiego na przełomie XIII i XIV w.

— zjednoczenie ułatwiłoby handel; — w zjednoczonej Polsce szlachta mogłaby uzyskać jeszcze korzystniejsze stanowiska; — silniejsza pozycja państwa na arenie międzynarodowej; — silniejsza pozycja państwa przeciw najazdom ludów zewnętrznych

zjednoczenie polski po rozbiciu (Łokietek)

1320

koncepcja korony państwa I

— państwo jest oderwane od osoby monarchy (interesy monarchy i państwa są oderwane), — niezależna podmiotowość publiczno-prawna państwa (państwo jako osoba publiczna), element publiczno-prawny władzy państwowej\

koncepcja korony państwa II

—zasada suwerenności i niezależności państwa, (od cesarstwa i papiestwa) — zasada niepodzielności państwa; regalia jako wyraz publiczno-prawnego charakteru władzy, np. korona —symbol państwa niezależnego od króla, panowania i niezależności państwowej

elekcja ograniczona

dokonywano wyboru króla, ale spośród ograniczonej grupy kandydatów — Jagiellonów

Nazwą unii polsko-litewskiej zwykło się obejmować szereg aktów prawno-państwowych i stanów faktycznych, na które składają się:

akt w Krewie 1385 rok; unia wileńsko-radomska 1401 rok; unia w Horodle 1413 rokunia wileńska 1499 rok

I. akt w Krewie 1385 rok

Jagiełło zobowiązał się do przyjęcia chrztu, chrystianizowania Litwy i przyłączenia jej ziem w zamian za rękę króla Polski, Jadwigi

II. unia wileńsko-radomska 1401 rok

pierwsza unia de iure — Witold (stryjeczny brat Jagiełły) stał się dożywotnio Wielkim Księciem Litewskim, podległym Jagielle jako Najwyższemu Księciu; wprowadzono zasady elekcji ograniczonej w obrębie dynastii

III. unia w Horodle 1413 rok

adopcja herbowa (przyjęcie kilkudziesięciu rodzin litewskich do szlachty polskiej), postanowiono także, że na Litwie zawsze będzie rządził Wielki Książę Litewski, ale ustanowiony przez króla polskiego (brak unii personalnej

IV. unia wileńska 1499 rok

powrót do postanowień unii horodelskiej. Potwierdzono wówczas równorzędność obu państw. Litwini mieli prawo do elekcji króla polskiego, a Polacy — do wyboru księcia Litwy.

przywileje stanowe

ustępstwa przyznawane przez panującego na rzecz wybranego stanu społecznego, którym na ziemiach polskich najczęściej był stan szlachecki.

prawo stacji

zatrzymanie się w dowolnym miejscu i domagania wieczerzy, noclegu, etc

1355 rok — przywilej w Budzie

król nie mógł nakładać podatków nadzwyczajnych na szlachtę i musiał wynagradzać szlachcie straty poniesione w wyprawach wojennych poza granicami, zniesienie prawa stacji przywilej wprowadzony przez Ludwika Węgierskiego, aby zjednać SB szlachtę

1374 rok — przywilej koszycki

król arbitralnie nie mógł wprowadzać podatków (podatki musiała akceptować szlachta), zracjonalizowanie istniejących, wprowadzenie wolności podatkowej przywilej wprowadzony przez Ludwika Węgierskiego, aby to jego córka mogła objąć tron polski

1386 rok — przywilej krakowski

przywilej, w którym Władysław Jagiełło potwierdza wszelkie przywileje jakie dotychczas uzyskała szlachta.

1388 rok — przywilej piotrkowski

zobowiązanie do wynagradzania szlachty za wyruszenie poza granice państwa — płacono 3 grzywny od kopii.

1422 rok — przywilej czerwiński

zasada incompatibilitas (nie można łączyć urzędów), zakaz konfiskaty majątków ziemskich, nietykalność majątkowa szlachty, zagwarantowanie praw ogółu szlachty wobec władzy królewskiej i urzędników oraz równości stosowania prawa w ramach stanu szlacheckiego

1433 rok — przywilej jedlneńsko–krakowski

zasada nietykalności osobistej — neminem captivabimus nisi iure victum (nikt nie może nas uwięzić bez wyroku sądu)

1454 rok — przywilej nieszawsko-cerekwicki

król nie może tworzyć nowego prawa i zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików wiejskich i mieć siły zbrojnej —> WYKSZTAŁCENIE SIĘ RZECZPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ (demokracja szlachecka zamiast monarchii stanowej)

Pacta Conventa - co to

to układane przez sejm elekcyjny umowy o charakterze publiczno-prawnym pomiędzy szlachtą i nowo obieranym królem.

Pacta Conventa - co zawierały

Zawierały one zobowiązania elekta przyjęte przez niego przed wstąpieniem na tron. Dotyczyły przede wszystkim wytycznych polityki zagranicznej, spraw wojska, zobowiązań finansowych. Zmieniały się zależnie od osoby elekta

Artykuły Henrykowskie I

akt prawny, podpisywany przez nowo wybranego króla, zawierający sformułowanie podstawowych zasad ustrojowych państwa. Artykuły Henrykowskie powstały wraz z pojawieniem się pierwszych pacta conventa, czyli w 1573 r.

Artykuły Henrykowskie II

Artykuły miały charakter podstawowych zasad ustrojowych Rzeczypospolitej Szlacheckiej i dlatego nie zmieniały się one w zależności od zmiany króla.

ARTYKUŁY HENRYKOWSKIE GWARANTOWAŁY:

Wolną elekcję; — elekcję viritim („mąż w męża”). Zgodnie z tą zasadą, każdy szlachcic miał prawo, ale nie obowiązek, by wziąć udział w wyborze króla.; zakaz elekcji za życia króla

pacta conventa Henryka Walezego:

— 100 synów szlacheckich miało się szkolić na francuskich uczelniach za pieniądze królestwa, — flota francuska na Bałtyku w celu obrony polskich kupców, — spłacenie długów Rzeczypospolitej, — wybudowanie floty wojennej, — wykupienie arrasów.

Model ustrojowy bezkrólewia w skali centralnej

Tuż po śmierci króla władzę w państwie, w którym zapanowało bezkrólewie przejmował prymas Polski, jako INTER REX — międzykról. Międzykról podejmował tylko bieżące decyzje, obok niego władzę sprawował senat

Model ustrojowy bezkrólewia w skali lokalnej

władzę przejmowały sejmiki — były to sejmiki kapturowe