Moja lekcja

Obligatio

zobowiązanie, stosunek obligacyjny pomiędzy dwiema stronami- wierzycielem i dłużnikiem, wierzyciel jest uprawniony do otrzymania świadczenia, a dłużnik zobowiązany do wykonania świadczenia.

wierzytelność

prawo podmiotowe względne do domagania się wykonania świadczenia przez dłużnika

dług

sytuacja prawna dłużnika, polegająca na tym, że ma on obowiązek wykonania świadczenia

Świadczenie

przedmiot zobowiązania, określone zachowanie ludzkie do którego zobowiązuje się dłużnik w interesie wierzyciela, prawidłowe wykonanie świadczenia prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania

Dare

obowiązek polegający na wydaniu rzeczy w celu przeniesienia własności lub ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego

Facere

obowiązek dłużnika polegający na wykonaniu określonych czynności lub ich zaniechaniu (non facere)

Praestare

świadczenia odszkodowawcze, gwarancyjne i z tytułu poręczenia

nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych

impossibilium nulla est obligatio

Świadczenie jednorazowe

jego rozmiar jest oznaczony przez wskazanie zachowania się dłużnika bez odwoływania się do czynnika czasu

Świadczenie ciągłe

określone, stałe zachowanie się dłużnika przez czas trwania stosunku zobowiązaniowego

Świadczenie okresowe

zachowania, do których zobowiązał się dłużnik powtarzają się w określonych odstępach czasu.

Obligationes ex contractu

zobowiązania z kontraktu

Obligationes ex delicto

zobowiązania z deliktu

Obligationes ex variis causarum figurae

zobowiązania z różnych innych rodzajów przyczyn

Obligationes quasi ex contractu

zobowiązania jak gdyby z kontraktu

Obligationes quasi ex delicto

zobowiązania jak gdyby z deliktu

Czynności niedozwolone

wynikała z nich odpowiedzialność osobista sprawcy, w późniejszym rozwoju sprawca mógł zawrzeć z pokrzywdzonym układ co do zapłaty pewnej grzywny, przez co pokrzywdzony odstępował od zemsty

kontrakt

umowy uznane przez prawo cywilne jako rodzące prawne zobowiązanie, zaskarżalne na podstawie causa civilis

Delikt

czyn niedozwolony prawa prywatnego/ przestępstwo prawa prywatnego. Tworzy system zamknięty

Variae causarum figurae

obejmowały wszelkie inne przyczyny powstania zobowiązań ze zdarzeń fatycznych i prawnych, nie będących kontraktami ani deliktami

Zobowiązania jak gdyby z kontraktu

zobowiązania powstające na podstawie stanu faktycznego rodzącego skutki analogiczne do kontraktu. Przykłady: prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, bezpodstawne wzbogacenie

Zobowiązania jak gdyby z deliktu

zobowiązania powstające na podstawie stanu faktycznego rodzącego skutki analogiczne do deliktu. Przykłady: wypadnięcie lub wylanie czegoś z pomieszczenia, skutkujące powstaniem szkody

Zobowiązania kontraktowe

mają charakter umowny ponieważ powstały z kontraktów- umów zaskarżalnych według prawa cywilnego

Zobowiązania deliktowe

wynikały z deliktów

Zobowiązania jednostronnie zobowiązujące

jedna strona jest dłużnikiem, druga wierzycielem - są to wszystkie kontrakty stricti iuris.

Zobowiązania dwustronnie zobowiązujące

obydwie strony są jednocześnie dłużnikami i wierzycielami - są to wszystkie kontrakty bonae fidei

Zobowiązania dwustronnie zobowiązujące doskonałe (synallagmatyczne)

dwustronny charakter wynika z istoty zobowiązania (a zatem od początku są dwustronnie zobowiązujące). Wszystkie zobowiązanie literalne, werbalne i pożyczka spośród werbalnych są jednostronne. Są to wszystkie zobowiązania konsensualne poza zleceniem.

Zobowiązania dwustronnie zobowiązujące niedoskonałe

zobowiązania początkowo jednostronnie zobowiązujące, które na skutek późniejszych okoliczności mogą stać się dwustronnie zobowiązujące. Są to wszystkie zobowiązania realne poza pożyczką i zleceniem

Zobowiązania stricti iuris

chronologicznie starsze, wykonanie zobowiązania dokładnie wedle jego brzmienia. Zawsze są jednostronnie obowiązujące. Są to wszystkie kontrakty literalne, werbalne oraz pożyczka

Zobowiązania bonae fidei

wykonanie zobowiązania zgodnie z zasadami „dobrej wiary" W przypadku zwłoki naliczane są odsetki z mocy prawa, szkoda uwzględnia nie tylko wartość rzeczy zniszczonej ale także potencjalnie utracone zyski

Zobowiązania naturalne

pozbawione cechy zaskarżalności (brak elementu odpowiedzialności dłużnika - możliwa była jednak odpowiedzialność podmiotu trzeciego)

wierzytelności dzielą się z mocy samego prawa

Nomina ipso iure divisa

Zobowiązanie solidarne

takie, w których jest wiele podmiotów (wierzycieli lub dłużników) oraz jedno świadczenie

Solidarność bierna

solidarność dłużników - polegała na tym, że wierzyciel mógł domagać się całości świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, kilku z nich lub nawet jednego, a wykonanie świadczenia przez któregokolwiek z dłużników zwalniało pozostałych

Solidarność czynna

solidarność wierzycieli - polegała na tym, że dłużnik może spełnić świadczenie do rąk jednego spośród kilku wierzycieli, a przez zaspokojenie któregokolwiek z nich zobowiązanie wygasa względem wszystkich

Prawo regresu

prawo żądania od współdłużników aby zwrócili mu w odpowiednich częściach to co za nich zapłacił; prawo współwierzycieli do domagania się od tego spośród nich, który przyjął świadczenie, do wydania im odpowiednich, przypadających na nich części świadczenia

Kumulatywność

każdy z kilku dłużników zobowiązany jest do wykonania całego świadczenia osobno, a wykonanie przez jednego nie zwalnia pozostałych z długu.

Cesja

przelew wierzytelności- przeniesienie wierzytelności z dotychczasowego wierzyciela na drugą osobę na podstawie zawartej między nimi umowy, zgoda dłużnika nie była potrzebna

Umowa cesyjna

zgodne porozumienie stron co do przeniesienia wierzytelności - było ważne i skuteczne choćby przyczyna prawna cesji była wadliwa.

uważa się że gatunek nie ginie

genus perire non censetur

rzecz indywidualnie oznaczona ginie na szkodę wierzyciela

species perit ei cui debetur

Odsetki

wynagrodzenie za korzystnie z cudzego kapitału, obliczane według wysokości stopy procentowej w stosunku do wysokości kapitału i czasu jego eksploatacji

Lichwa

pobieranie odsetek ponad dozwoloną stopę procentową

Anatocyzm

pobieranie odsetek od odsetek

Zobowiązania przemienne (alternatywne)

gdy dłużnik obowiązany jest do kilku świadczeń ale po wykonaniu jednego z nich staje się zwolniony od zobowiązania. Prawo wyboru przedmiotu świadczenia zależało od umowy albo od rozrządzenia ostatniej woli

Facultas alternativa

upoważnienie przemienne- zachodziło gdy zobowiązanie obejmowało tylko jedno świadczenie lecz dłużnik miał prawo zastąpić to świadczenie innym

Culpa

Wina dłużnika- umyślne działanie lub zaniechanie dłużnika zmierzające do naruszenia interesów wierzyciela albo zaniedbanie należytej staranności, niedbalstwie

Culpa lata

grube niedbalstwo- gdy dłużnik zaniedbał takiej staranności, jaką normalnie zachowuje każdy przeciętny człowiek

Culpa levis

lekka wina- gdy zachodziło zaniedbanie przez dłużnika takiej stranności jaka cechuje szczególnie sumiennego i zapobiegliwego człowieka

culpa levis in abstracto

zaniedbanie staranności cechującej zapobiegliwego pater familias

staranność zapobiegliwego ojca rodziny

Diligentia diligentis patris familias

culpa levis in concreto

zaniedbanie staranności, jaką cechował się sam dłużnik przy prowadzeniu własnych spraw

staranność którą dłużnik zwykle stosował w swoich sprawach

diligentia quam suis rebus adhibere solet

wina akwiliańska

odpowiedzialność za najmniejszy nawet brak staranności oraz nieumiejętność

za dolus zawsze się odpowiada

dolus semper praestatur

wielka wina równa się podstępowi

magna culpa dolus est

Custodia

szczególny obowiązek strzeżenia rzeczy będącej przedmiotem świadczenia· miała charakter obiektywny - dłużnik odpowiadał zarówno za zawinioną, jak i przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy

Ekskulpacja

uwolnienie się od odpowiedzialności przez wykazanie braku winy

casus fortuitus

przypadek losowy

vis maior

następstwo siły wyższej

Szkoda

uszczerbek w majątku wierzyciela powstały wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika lub z bezprawnego działania pewnej osoby

restytucji naturalnej

wykonanie wszystkiego, co przy realizacji zobowiązania zostało zaniedbane lub przywrócenie do stanu sprzed powstania szkody

Stipulatio poenae

stypulacja karna- za jej pomocą strony mogły umownie oznaczyć wysokość odszkodowania. Dłużnik zobowiązywał się w niej do zapłaty pewnej sumy na wypadek gdyby nie dokonał zobowiązania

Mora

Zwłoka- gdy dłużnik ze swojej winy nie wykonuje we właściwym czasie świadczenia bądź gdy wierzyciel bez uzasadnionego powodu nie przyjmuje świadczenia należycie mu zaofiarowanego

Mora debitoris

zwłoka dłużnika- gdy roszczenie wierzyciela było już w całej pełni wymagalne i nic nie stało na przeszkodzie wniesieniu przez niego skargi

Interpellatio

wezwanie dłużnika przez wierzyciela do spełnienia świadczenia gdy termin świadczenia nie był oznaczony.

termin wzywa zamiast osoby

Dies interpellat pro homine

złodzieja zawsze uważa się za znajdującego się w zwłoce

Fur semper moram facere videtur

Actiones adiecticiae qualitatis

skargi za pomocą których wierzyciele mogli występować przeciwko zwierzchnikowi z tytułu zobowiązań zaciągniętych przez podległą im osobę

actio de peculio

z tytułu zobowiązań zaciągniętych przez osoby którym właściciel udzielił peculium

actio tributoria

z zobowiązań zaciągniętych w związku z żeglugą zarobkową

actio institoria

z zobowiązań zaciągniętych w ramach prowadzonej przez filius familias bądź niewolnika zarobkowej działalności gospodarczej

actio quod iussu

z zobowiązań zaciągniętych na polecenie zwierzchnika

actio de in rem verso

z każdej czynności prawnej która przynosiła zwierzchnikowi korzyść majątkową

Odpowiedzialność noksalna

odpowiedzialność zwierzchnika familijnego za delikty, których dopuściły się osoby alieni iuris oraz niewolnicy

odpowiedzialność noksalna podąża za głową sprawcy

noxa caput sequitur

Poręczenie

stypulacyjna umowa między wierzycielem a osobą trzecią zwaną poręczycielem, na podstawie której poręczyciel przyjmował odpowiedzialność za cudzy dług

Zabezpieczenie rzeczowe

danie wierzycielowi prawnej możliwości zaspokojenia swej pretensji w drodze sprzedaży rzeczy dłużnika w razie braku zapłaty

Intrecesja

przyjęcie odpowiedzialności za cudzy dług

Zabezpieczenie osobowe

zabezpieczenie przez osoby trzecie przyjmujące na siebie odpowiedzialność za zapłatę długu przez dłużnika

sponsio

rodzaj poręczenia stypulacyjnego dostępnego jedynie obywatelom rzymskim, mającego na celu zabezpieczenie zobowiązania głównego, które również musiało mieć charakter stypulacyjny. wygasało po 2 latach

fideipromissio

wzorowana na sponsio forma poręczenia dostępna jednak także Latynom oraz peregrynom. Zanikła w początku okresu poklasycznego

fideiussio

forma stypulacyjnego poręczenia dostępna wszelkim podmiotom i mogąca zabezpieczyć wszelkie zobowiązania - w tym naturalne i deliktowe

Zadatek

suma pieniężna bądź rzecz którą jedna strona wręczała drugiej przy zawarciu umowy. Jego celem było potwierdzenia zawarcia umowy i ułatwienie dowodu tego faktu

Odstępne

zadatek w formie odszkodowania za niedojście umowy do skutku należnego od strony która jednostronnie odstąpiła od umowy

Datio in solutum

zwolnienie się z zobowiązania wykonując inne świadczenie niż było przewidziane w treści zobowiązania

Adstipulator

dodatkowy akcesoryjny wierzyciel, miał status analogiczny do wierzyciela solidarnego: mógł dochodzić wierzytelności na drodze sądowej, zwolnić dłużnika ze zobowiązania, jego uprawnienia miały charakter osobisty i nie były dziedziczne

adiectus solutionis gratia

osoba uprawniona do przyjęcia świadczenia, która nie miała statusu wierzyciela - nie mógł wytoczyć powództwa przeciw dłużnikowi, ani zwolnić go ze zobowiązania

oznaczanie terminu wykonania zobowiązania następuje w interesie dłużnika a nie wierzyciela

Diei adiectio pro reo est, non pro stipulatore

Akceptylacja

formalny sposób zwolnienia dłużnika ze zobowiązań pochodzących z kontraktów werbalnych oraz kontraktów literalnych

Stypulacja akwiliańska

gdy dłużnik winien był różne sumy z różnych interesów zawieranych z tym samym wierzycielem to za jej pomocą zmieniano wszystkie te długi na jeden dług stypulacyjny

Dissensus / contrarius consensus

przy kontraktach konsensualnych - przeciwieństwo konsensusu, a zatem zgodna wola umorzenia zobowiązania przez formalne zwolnienie dłużnika ujawniona w jakiejkolwiek formie

Nowacja

odnowienie zobowiązania - umorzenie zobowiązania poprzez zastąpienie go innym zobowiązaniem z nowym elementem, wchodzącym w miejsce poprzedniego

Delegacja czynna

wierzyciel upoważniał swego dłużnika, do wydania przedmiotu świadczenia odbiorcy przekazu. Skutek: zmiana wierzyciela

Delegacja bierna

delegacja bierna - dłużnik upoważniał inną osobę, do wydania przedmiotu świadczenia swemu wierzycielowi. Skutek: zmiana dłużnika

confusio

dotychczasowy dłużnik nabywa wierzytelność lub dotychczasowy wierzyciel nabywa dług

Concursus causarum lucrativarum

zbieg tytułów darmych [nieodpłatnych] - dotychczasowy wierzyciel nabywa przedmiot świadczenia oznaczony indywidualnie na równie korzystnych warunkach

Pactum de non petendo

nieformalna umowa o zrzeczenie się świadczenia

Kompensacja

umorzenie pewnej wierzytelności wskutek przeciwstawienia jej wzajemnej wierzytelności ze strony dłużnika

Umowa

zgodne oświadczenie woli dwóch stron zmierzające do zawiązania między nimi zobowiązania jako obligacyjnego stosunku prawnego i wywołania określonych skutków prawnych.

umów należy dotrzymywać

pacta sunt servanda

Pacta vestita

cywilna zaskarżalność niektórych zwykłych umów

Pollicitatio

jednostronne przyrzeczenie świadczenia

kontrakty Realne

elementem który powoduje zaskarżalność umowy jest wręczenie rzeczy

kontrakty Werbalne

elementem który powoduje zaskarżalność umowy jest wypowiedzenie przez strony pewnych przepisanych słów w oznaczony sposób

kontrakty Literalne

elementem który powoduje zaskarżalność umowy jest użycie pewnej ustalonej formy pisemnej

Konsensualne

elementem który powoduje zaskarżalność umowy jest zgodne porozumienie się stron

Nuda pacta

umowy niezaskarżalne