Moja lekcja

ratyfikacja

zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez uprawniony do tego organ państwowy. W Polsce umowy międzynarodowe ratyfikuje tylko Prezydent RP.

abolicja

ustawowe doraźne (jednorazowe) darowanie pewnych przestępstw i wykroczeń, polegające na zakazie wszczęcia postępowania karnego lub nakazie umorzenia postępowania już wszczętego.

amnestia

akt łaski wydany w formie ustawy, który polega na częściowym lub całkowitym darowaniu kar za popełnione oraz orzeczone prawomocnym wyrokiem sądowym przestępstwo lub wykroczenie. Amnestia obejmuje zwykle złagodzenie kary lub jej darowanie.

mediacja

jest dobrowolną, poufną metodą rozwiązywania sporu, w której strony sporu, z pomocą bezstronnego i neutralnego mediatora, samodzielnie dochodzą do porozumienia.

unikameralizm

to cecha systemu politycznego polegająca na istnieniu tylko jednej izby w parlamencie danego państwa.

bikameralizm

element ustroju politycznego, polegający na istnieniu w parlamencie danego państwa dwóch izb: niższej i wyższej.

kontrasygnata

dodatkowe podpisanie aktu prawnego przez drugą osobę, potwierdzające jego ważność i przenoszące pełną odpowiedzialność polityczną i prawną na podpisującego. W Polsce robi to Prezes Rady Ministrów

prerogatywa

szczególne prawo, przywilej związany z zajmowanym stanowiskiem; w systemie parlamentarnym określenie kompetencji głowy państwa, które nie wymagają kontrasygnaty. W Polsce są to wyłączne i osobiste uprawnienia Prezydenta.

vacatio legis

to okres pomiędzy ogłoszeniem aktu normatywnego a jego wejściem w życie (przeważnie jest to 14 dni, ale może być skrócony czy przedłużony).

interpelacja

jedna z form kontroli parlamentarnej dotycząca spraw o charak jednostkowym, odnoszących się do prowadzonej przez rząd polityki w i z oraz zadań publicznych realizowanych przez adm rządową. Parlamentarzysta kieruje ją na piśmie do członka rządu.

impeachment

przywilej parlamentu w kulturze prawnej anglosaskiej polegający na oskarżeniu wysokiego urzędnika państwowego o popełnienie czynu niezgodnego z prawem; usunięcie takiej osoby z zajmowanego stanowiska

asesor

urzędnik prokuratury, sądu lub notariatu, który odbył aplikację i nie uzyskał nominacji; członek prezydium zebrania, np. kolegium sądowego.

świadek incognito

świadek, którego dane osobowe, z uwagi na zagrożenie, pozostają wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora.

kasacja

nadzwyczajny środek odwoławczy w postępowaniu karnym, kasację rozpatruje Sąd Najwyższy.

przysposobienie

forma przyjęcia do rodziny osoby obcej. Jest to przybranie dziecka za swoje (adopcja).

aborcja

zabieg celowego przerwania ciąży.

konkordat

umowa międzynarodowa zawierana między państwem a Stolicą Apostolską, regulująca sprawy dotyczące obu stron.

ekstradycja

wydanie przez państwo władzom innego p osoby przebywającej na terytorium p wydającego, dokonywane w sytuacji, gdy osoba ta podejrzana jest o popełnienie na terytorium p zwracającego się z wnioskiem o ek czynu przestępczego lub w celu odbycia kary

wywłaszczenie

pozbawienie prawa własności przez państwo.

lustracja

to proces ujawniania pracy w organach bezpieczeństwa komunistycznej Polski i współpracy z nimi osób pełniących funkcje publiczne. Osoby takie zobowiązane są do złożenia oświadczenia lustracyjnego

apatryda

osoba nieposiadająca obywatelstwa żadnego państwa.

populizm

głoszenie prostych idei politycznych, popieranych przez większość społeczeństwa, która nie zastanawia się nad długofalowymi skutkami podejmowanych teraz decyzji. Głoszenie idei zgodnych z oczekiwaniami, aby zdobyć poparcie i władzę.

nepotyzm

faworyzowanie członków rodziny przy obsadzaniu stanowisk i przydzielaniu godności.

klientelizm

popieranie i protegowanie przez osoby wpływowe osób świadczących na ich rzecz usługi.

korupcja

przyjmowanie łapówek przez urzędników lub funkcjonariuszy.

wotum nieufności

uchwała parlamentu wyrażająca dezaprobatę dla działalności rządu lub któregoś z ministrów, potrzeba wniosku złożonego przez co najmniej 69 posłów.

wotum zaufania

uchwała parlamentu aprobująca politykę rządu.

konstruktywne wotum nieufności

wotum nieufności ze wskazaniem kandydata na premiera, może je złożyć grupa co najmniej 46 posłów.

Exposé

programowe wystąpienie premiera lub ministra, wygłaszane zwykle w parlamencie po objęciu stanowiska, dotyczące założeń najbliższej polityki.

plebiscyt

głosowanie ludności zamieszkującej dane terytorium dla rozstrzygnięcia ważnej kwestii związanej z tym terytorium.

ława przysięgłych

instytucja władzy sądowniczej, w skład której wchodzą zwykli obywatele, a nie sędziowie zawodowi.

promulgacja

ogłoszenie aktu normatywnego, konieczne do uzyskania przez ten akt mocy obowiązującej.

globalizacja

zespół samorzutnych zmian zachodzących w skali ogólnoświatowej na wszystkich płaszczyznach współczesnego życia. Jej istotą jest upowszechnianie się podobnych zjawisk, tendencji, zachowań i narastanie współzależności, co prowadzi do ujednolicania świata.

aktorzy globalizacji

Podmioty, które szczególnie wpływają na procesy globalizacji, np. państwa, wielkie korporacje międzynarodowe, organizacje rządowe i pozarządowe czy środki masowego przekazu.

norma prawna

wynikająca z przepisów reguła postępowania.

przepis prawa

elementarna część ustawy lub innego aktu normatywnego

akt prawny

ujęty w odpowiedniej formie wyraz woli państwa.

hipoteza

wskazuje adresata normy i warunki / okoliczności zastosowania normy.

dyspozycja

zawiera opis pożądanego lub zabronionego przez państwo zachowania.

sankcja

to część normy prawnej, w której wskazuje się, jaką odpowiedzialność poniesie adresat normy za nierespektowanie zakazu lub nakazu określonego w dyspozycji normy w warunkach określonych w hipotezie.

Lex imperfecta (prawo niedoskonałe)

norma prawna pozbawiona jakiejkolwiek sankcji.

sankcja nieważności

czynność prawna dokonana niezgodnie z prawem jest nieważna – nie wywołuje skutków prawnych.

nieważność bezwzględna

nieważność następuje z mocy prawa; jakby nigdy nie miała miejsca.

definicja legalna

definicja określonego pojęcia zawarta w przepisie prawnym, która wiążąco ustala znaczenie określonego pojęcia (zwrotu) na użytek danego aktu normatywnego.

prawo

jest to zbiór norm postępowania, ustanowionych przez państwo, których przestrzeganie zabezpieczone jest sankcją.

prawo pozytywne

prawo stanowione przez ludzi

stosowanie prawa

to sformalizowane działanie kompetentnych organów państwa, polegające na podejmowaniu decyzji władczych. Stosowaniem prawa mogą zajmować się wyłącznie organy państwowe.

kodeks

ustawa regulująca w sposób kompleksowy określoną dziedzinę stosunków społecznych prawnie istotnych.

precedens

jest to decyzja organu państwowego podjęta przy rozstrzyganiu konkretnej sprawy, która staje się wzorem dla innych rozstrzygnięć w kolejnych, podobnych sprawach.

common law

porządek prawny charakterystyczny dla krajów anglosaskich. Prawo powstaje głównie w drodze precedensów.

system prawa

całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie, odpowiednio uporządkowanych i zhierarchizowanych. Ma charakter dynamiczny. powinien być zupełny i spójny.

gałąź prawa

obejmuje zespół norm regulujących stosunki prawne z zakresu określonej dziedziny stosunków społecznych.

wykładnia

interpretacja prawa; zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach.

aparat państwa

zespół organów powołanych do realizacji funkcji państwa.

legitymizacja władzy

akceptacja władzy przez obywateli.

społeczeństwo obywatelskie

rodzaj społeczeństwa demokratycznego, w którym obywatele świadomie uczestniczą w życiu publicznym, są aktywni i odpowiedzialni oraz posiadają zdolność samoorganizacji.

obywatelskie nieposłuszeństwo

polega na tym, że jednostka celowo narusza obowiązujące prawo, by osiągnąć istotny społecznie cel. Obywatele powinni korzystać z takiej formy nacisku, dopiero wtedy, gdy zostaną wyczerpane metody zgodne z prawem.

preambuła

uroczysty wstęp do aktu prawnego.

nowelizacja

oznacza zmianę treści, uchylenie lub dodanie nowych przepisów do obowiązującego aktu prawnego.

glosa

komentarz do konkretnego orzeczenia, np. sądowego.

demokracja bezpośrednia

władza sprawowana jest bezpośrednio przez ogół uprawnionych do tego obywateli.

demokracja przedstawicielska

ogół obywateli upoważnia swoich reprezentantów do sprawowania władzy w ich imieniu.

referendum

wyrażenie swojego stanowiska w głosowaniu przez ogół uprawnionych do tego obywateli.

wyrok

orzeczenie sądu, rozstrzygające merytorycznie o kwestii będącej przedmiotem postępowania sądowego. Wyrok kończy postępowanie w danej instancji.

dewolutywność

stan prawny przenoszący postępowanie do organu wyższej instancji.

suspensywność

stan prawny towarzyszący zazwyczaj dewolutywności, polegający na wstrzymaniu wykonania zaskarżanego orzeczenia do czasu wydania rozstrzygnięcia przez organ odwoławczy.

państwo unitarne

państwo jednolite, tzn mające takie samo prawo, ustrój oraz adm w obrębie granic. Wszystkie jednostki wchodzące w jego skład są tak samo zorganizowane i podporządkowane tym samym instytucjom.

prymat ustawy

zasada, w myśl której ustawy są podstawowym trybem stanowienia prawa.

kworum

min liczba członków zgromadzenia, niezbędna do prowadzenia obrad lub podjęcia wiPrzykładowo uchwalenie ustawy przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wymaga obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (230 p.)

partia polityczna

jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

stan nadzwyczajny

przewidziana w Konstytucji sytuacja szczególnego zagrożenia, gdy zwykłe środki sprawowania władzy są niewystarczające i potrzebne jest przyjęcie specjalnych rozwiązań.

dyrektywa

akt prawa UE wymagający implementacji do krajowego porządku prawnego (np. w formie ustaw). Wskazują cele do osiągnięcia przez p członk, terminy, pozostawiają p swobodę w sposobie ich realizacji, adresaci: wszystkie lub wybrane p członk

ubezwłasnowolnienie

pozbawienie lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych określonej osoby przez sąd. Następuje z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń

zachowek

instytucja polskiego prawa spadkowego mająca na celu zabezpieczenie interesów najbliższych krewnych spadkodawcy, w przypadku pominięcia ich w testamencie.

przestępstwo ścigane z urzędu

przestępca jest ścigany przez organy państwa niezależnie od tego, czy taka jest wola pokrzywdzonego i czy on sam podjął inicjatywę w celu wszczęcia postępowania.

podatek

jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenien pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.

akt administracyjny

wydane na podstawie prawa jednostronne i władcze oświadczenie woli organu administracji publicznej ustalające konkretną sytuację prawną indywidualnie oznaczonego adresata i wiążące dla obu stron stosunku administracyjnoprawnego.

terroryzm

metoda walki politycznej polegająca na stosowaniu przemocy i zastraszaniu ludzi w celu wymuszenia działań na rządach lub społeczeństwach