Łacińska terminologia prawnicza (UKSW 2016/2017)

Non tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire

znać łacinę nie jest tak chwalebnym, jak haniebnym jest jej nie znać - Cyceron

Repetitio est mater studiorum

powtarzanie jest matką wiedzy, trening czyni mistrza

Sapere aude; Sapere auso

odważ się być mądrym, odważył się być mądrym - Horacy

A priori

z założenia, z góry, uprzedzając fakty

Ab ovo

"od jajka, od samego początku, Zygmunt Gloger pisze, że ab ovo u Rzymian pochodzi z ich przysłowia (łac.) ab ovo ad mala („od jajka do jabłek”), czyli „od początku do końca, gdyż Rzymianie wieczerze swoje rozpoczynali od jaj, a kończyli na jabłkach”[1].

Captatio benevolentiae

zjednywanie sobie względów, życzliwości.

Casus belli

powód do wojny

Cedant arma togae!

niech oręż ustąpi przed togą, niech władza wojskowa ustąpi przed cywilną, niech nastanie pokój; cytat z mowy o swoim konsulacie Cycerona.

Cogito, ergo sum

nyślę, więc jestem - Rene Descartes

Communi consensu

za wspólną zgodą

Corpus delicti

przedmiot przestępstwa – dowód rzeczowy świadczący o przestępstwie, ślad lub przedmiot stanowiący podstawę do przedstawienia wniosków dotyczących popełnionego czynu i sprawcy.

Sapienti sat

mądremu wystarczy (pol. mądrej głowie dość dwie słowie)

Finis coronat opus

koniec wieńczy dzieło

Memento mori

pamiętaj o śmierci

O tempora! O mores!

Co za czasy! Co za obyczaje!) – zdanie Cycerona z jego pierwszej mowy przeciw Katylinie. W dosłownym tłumaczeniu: O czasy, o obyczaje!

Per fas et nefas

prawem i bezprawiem, nieprzebierając w środkach, wszelkimi dozwolonymi i niedozwolonymi środkami

Pro publico bono

dla dobra publicznego – określenie oznaczające usługi profesjonalne wykonywane dobrowolnie i bezpłatnie, w interesie publicznym

Qui tacet, consentire videtur

kto milczy, ten zdaje się zezwalać; jedna z zasad prawa kanonicznego.

Quod erat demonstrandum

co było do udowodnienia

Salus rei publicae suprema lex esto

dobro republiki najwyższym prawem

Votum separatum

zdanie odrębne – opinia inna niż głoszona przez większość, opinia nie mieszcząca się w proponowanych rozwiązaniach bądź zbiorach głosów.

Nauki historyczne

science historical

ius

prawo (jako całość)

quo iure

jakim prawem!?

ipso iure

z mocy samego prawa

ubi societas ibi ius

gdzie społeczeństwo, tam prawo

fontes iuris

źródła prawa

fontes iuris oriundi

źródła powstania/pochodzenia prawa

fontes iuris cognoscendi

źródła poznania prawa

ex nihilo

z niczego

mos maiorum

obyczaj przodków

longa consuetudo

długi zwyczaj, ustaloną, jednolicie wykonywaną i trwałą praktykę postępowania w określonej sytuacji - prawo zwyczajowe

summum ius – summa iniuria

szczyt prawa to szczyt bezprawia; zbyt szczegółowe (bezwzględne) przestrzeganie prawa staje się przyczyną największej krzywdy.

adiuvandi iuris civilis gratia

pretorskie wyjaśnianie przepisów prawa cywilnego

supplendi iuris civilis gratia

pretorskie uzupełnianie istniejących luk w prawie cywilnym

corrigendi iuris civilis gratia

pretorskie poprawianie przepisów prawa cywilnego

ius publicum – publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat

Prawem publicznym jest prawo, które dotyczy pomyślności państwa

ius privatum – privatum ius – quod ad singulorum utilitatem spectat

Prawem prywatnym jest toprawo, które dotyczy interesów poszczególnych osób.

ius est ars boni et aequi

prawo jest sztuką dobra i słuszności; prawo jest sztuką tego, co dobre isłuszne;

ius civile – ius canonicum – utriusque iuris

oboje praw (cywilne i kanoniczne); (doctor utriusque iuris – doktor obojga praw, tj. rzymskiego i kanonicznego)

ius cogens – ius dispositivum

bezwzglednie obowiązujące

ius dispositivum

przepisy wzglednie obowiązujące

ius particulare

prawo partykularne, oddzielne

ius universale

prawo powszechne, ogólne

ignorantia iuris nocet = ignorantia iuris non exculpat

nieznajomość prawa szkodzi = nieznajomość prawa nie uwalnia, nie tłumaczy

ignorantia facti non nocet

nieznajomość faktu nie szkodzi

glossa marginalis

glosa na marginesie

glossa interlinealis

glosa między wierszami

glossa ordinaria (Accursiusa)

glosa zgodna z prawem

ius ducale

prawo książęce - zespół uprawnień księcia w stosunku do ludnościlub dóbr

lex ducalis

ustawa książęca

forum

agora (gr.), rynek, jarmark, plac, miejsce, sąd

forum Romanum

rynek rzymski, inna nazwa to Forum Magnum – plac w starożytnym Rzymie, u stóp Kapitolu i Palatynu. Centrum polityczne i towarzyskie Rzymuokresu republiki.

Ecclesia vivit lege Romana

Kosciół żyje (posluguje się) prawem rzymskim

neminem captivabimus nisi iure victum

Nikogo nie więzimy, o ile go prawem nie przekonamy (przywilejnietykalności osobistej nadany szlachcie przez Wladysława Jagiełłę)

loca forensia

miejsce gdzie sąrynki, miejsce sprawowania sądu (równoważne z kompetencją sądu)

forum liberum

sąd, który można wybrać, czyli prawa wolnego handlu, które raz w tygodniu, w soboty, umożliwiało kupcom na rynku kazimierskim sprzedawanie mięsa poza jatkami

census fori

wykaz sądów

privilegium fori

przywilej (immunitet) sądu, np sądów wojskowych, duchownych

praescriptio fori

zarzut niewłaściwości sądu; przypisany sąd; zarządzenie sali sądowej,-domniemanie prawne

actor sequitur forum rei

powód idzie za miejscem sądu pozwanego

formula processus

formuła procesu

causae spirituales

niezawisłość sądów kościelnych

causae saeculares

sprawy świeckie

lex perfecta

dosł. prawo doskonałe - to norma prawna opatrzona sankcją nieważności.

lex plus quam perfecta

dosł. prawo bardziej niż doskonałe - to norma prawna opatrzona sankcją represyjną (karną) oraz sankcją nieważności.

lex minus quam perfecta

dosł - prawo mniej niż doskonałe - to norma prawna opatrzona sankcją represyjną (karną).

lex imperfecta

dosł. prawo niedoskonałe - norma prawna pozbawiona jakiejkolwiek sankcji.

praeter legem

obok ustawy – o działaniu nie stojącym w sprzeczności z prawem, ale i nie przewidzianym wprawie; poza prawem

contra legem

wbrew ustawie

iuxta legem

zgodnie z ustawą; zwyczaje zgodne z prawem

ratio legis

cel ustawy, racja prawna, uzasadnienie ustawowe

ubi eadem legis ratio, ibi eadem dispositio

gdzie ten sam cel, tam także takie samo uregulowanie (taka sama dyspozycja ustawy), w takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązania prawne

per analogiam

przez podobieństwo, analogię

analogia legis

wnioskowanie z ustawy; wnioskowanie poprzez ustalanie konsekwencji prawnych faktu, który nie jest jeszcze szczegółowo uregulowany w prawie

analogia iuris

analogia z prawa) – analogia z ducha (istoty) prawa. wnioskowanie zcałego systemu prawa; wnioskowanie poprzez zastosowanie do stanu rzeczy, analogiaprawa nie uregulowanego w prawie regulacji dotyczącej podobnego stanu (w prawiecywilnym)

a contrario

z przeciwieństwa, (wychodząc) z przeciwnego (założenia), przeciwnie, przeciwnym sposobem

praesumptio facti

domniemanie faktyczne, relacja opiera się na przyjęciu prawdopodobieństwa wynikającego z doświadczenia życiowego; na podstawie pewnych faktów o innych, np.: domniemywa się, że podeszczu jezdnia jest śliska

praesumptio iuris

domniemanie prawne, np. domniemanie

praesumptio iuris tantum

domniemanie wzruszalne, domniemanie wyłącznie prawne, czyli usuwalne, – można je obalić dowodem przeciwnym – np.: domniemanie niewinności, domniemanie dobrej wiary, domniemanie ojcostwa w małżeństwie

praesumptio iuris ac de iure

domniemanie prawne niewzruszalne – nie można go obalić dowodem przeciwnym; obecnie w polskim prawie występują wyjątkowo – np. rękojmia wiary ksiąg wieczystych

lex generalis

ustawa ogólna

lex specialis

ustawa specjalna, przepis szczególny

lex retro non agit

ustawa (prawo) nie działa wstecz

desuetudo

dosł. odwyknienie, odzwyczajenie, - jedna z reguł derogacyjnych - wygaśnięcie ustawy przez nieużywanie; zaprzestanie

lex posterior derogat legi priori

prawo ustanowione później (pochodzące z aktów prawnych o tej samej mocy, np. z dwóch ustaw i tym samym stopniu szczegółowości) należy stosować przed prawem ustanowionym wcześniej.

lex specialis derogat legi generali

prawo o większym stopniu szczegółowości (pochodzące z aktów prawnych otej samej mocy, np. z dwóch ustaw, obowiązujące w tym samym czasie) należy stosować przed prawem ogólniejszym.

lex posterior generalis non derogat legi priori speciali

przepis ogólny późniejszy nie uchyla przepisu wcześniejszego szczególnego. Jedna z dyrektyw derogacyjnych stosowanych przy wykładni przepisów.

de lege lata

o ustawie obowiązującej,

de lege ferenda

o ustawie, która ma być uchwalona,

erga omnes

wobec wszystkich, prawo/norma skuteczne wobec podmiotów trzecich, np. prawa rzeczowe

inter partes

między stronami, np. zobowiązania z umów

da mihi factum, dabo tibi ius

daj mi fakt, dam ci prawo; udowodnij fakt, a ja ci wskażę prawo (a przyznam ci rację, a wymierzę sprawiedliwość).

iura novit curia

sąd (urząd) zna prawo, zasada prawna wskazująca na to, że sąd zna obowiązujące przepisy i stosuje je z urzędu, niezależnie od tego, czy strony postępowania się na nie powołują, czy nie.

sensu stricto

w ścisłym znaczeniu

sensu largo

w szerokim znaczeniu

clara non sunt interpretanda

jasne teksty nie podlegają (nie wymagają) wykładni,

ex definitione

(co wynika) zdefinicji

qui suo iure utitur, neminem laedit

nikogo nie krzywdzi ten, kto korzysta ze swego prawa; kto korzysta ze swego prawa, nikomu nie szkodzi.

prior tempore potior iure

pierwszy w czasie, lepszy w prawie; pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa

expressis verbis

wypowiedziane wyraźnie słowami; dobitnymi słowami, wyraźnie, dokładnie

superfluum

coś ponad; np. zbędne powtórzenia nie wnoszącego nowości do systemu prawa

numerus clausus

określona liczba, liczba zamknięta, ograniczona np. ograniczone prawa rzeczowe

prima facie

na pierwszy rzut oka,

inter vivos

między żyjącymi, np. czynności prawne – umowy

mortis causa

na wypadekśmierci, np. czynności prawne – zapis, testament

genus perire non censetur

rzeczy oznaczone co do gatunku nie giną, gatunek nie ginie

causa solvendi

celem jest zwolnienie się z obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli zmniejszenie się jej pasywów. Przykładem jest zapłata długu. powód zwolnienia się

causa donandi

dokonuje się czynności tylko po to, żeby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby, bez żadnego ekwiwalentu. Przykładem jest darowizna. powodem jest darowizna.

causa obligandi vel acquirendi

celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia, czyli zwiększenie jego aktywów. Przykładem będą sprzedaż i najem.

ad incertas personas

do niepewnych osób; (oferty) adresowane do nieoznaczonego kręgu odbiorców

per facta concludentia

przez zaistnienie pewnych faktów; w sposób dorozumiany

ad solemnitatem

(forma czynności prawnej zastrzeżona) pod rygorem nieważności

ad probationem

(forma czynności prawnej zastrzeżona) dla celów dowodowych

ad eventum

(forma czynnościprawnej zastrzeżona) dla wywołania określonych skutków prawnych

reservatio mentalis

zastrzeżenie dokonane w myśli, zmieniające treść słów wypowiedzianychgłośno; potajemne zastrzeżenie, restrykcja. Wola nie jest zgodna zoświadczeniem woli.

essentialia negotii

przedmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej – składniki treści czynności cywilnoprawnej, które określają typ tej czynności (w szczególności typ umowy) i charakter wynikającego z niej stosunku prawnego

naturalia negotii

przedmiotowo nieistotne składniki treści czynności prawnej

accidentalia negotii

podmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej, które nie wpływająna istotę tej czynności jednakże mocą woli stron zostały podniesione do rangi istotnych.Np. warunek, termin, polecenie, kara umowna. dodatkowe ważności czynności prawnej

negotium claudicans

czynność prawna kulejąca

dies a quo

termin początkowy

dies ad quem

termin końcowy

computatio civilis

sposób liczenia czasu od dnia zdarzenia, w której najmniejszą jednostką obliczania czasu jest doba, tzw. komputacja rzymska...

computatio a momento ad momentum

sposób liczenia czasu – sposób bardzo dokładny (określona godzina) – od godziny zdarzenia

ex tunc

od samegopoczątku zawarcia, z mocą wsteczną

ex nunc

od teraz, odzaraz, od tej pory

ex contractu

(wynikły) z umowy(kontraktu)

ex delicto

(wynikły) z czynu niedozwolonego (deliktu)

verba legis

brzmienie ustawy

res omnium communes

rzeczy wspólne wszystkim ludziom

superficies solo cedit

to co jest ponad powierzchnią przypada gruntowi

iura in re aliena

prawa na rzeczy cudzej, ograniczone prawa rzeczowe

actio in rem – erga omnes

powództwa o ochronę praw na rzeczy – wobec wszystkich (ale in personam –inter partes)

ius possidendi

prawo do posiadania rzeczy

ius utendi

uprawnia do użytkowania (używania) rzeczy

ius fruendi

uprawnia do pobierania pożytków i przychodów z rzeczy,

ius abutendi

uprawnia do dyspozycji faktycznej, prawo zużycia rzeczy, zmniejszenia rzeczy.

ius disponendi

prawo rozporządzania (dysponowania) rzeczą

ius alienandi

prawo wyzbycia sie rzeczy

ius infinitum

prawo nieograniczone, prawo niczym nieograniczone

nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet

nikt nie może przenieść na drugiegowięcej praw niż sam posiada

solo consensu

samym porozumieniem, z samego porozumienia

accessio possessionis

doliczenie posiadania

accessio temporis

doliczenie czasu

in statu usucapiendi

w sytuacji prowadzącej do zasiedzenia

lege non distinguente

ustawa nie czyni różnicowania

dominium directum

własność zwierzchnia (senior)

dominium utile

własność użytkowa(wasal)

condominium pro indiviso

współwłasność niepodzielna

rei vindicatio - cum omni causa

skarga wydobywcza (wystąpienie o zwrot rzeczy) – z każdego powodu, zkażdej przyczyny

actio negatoria

skarga o naruszenie posiadania, zwrot rzeczy przy naruszeniu wykonania pr. własności

non facere/ pati

znosić nie czynić – ten kto ma grunt obciążony prawem innego

dare

danie

facere

czynienie

non facere

nieczynienie

omittere

zaprzeczenie

pati

znoszenie

confusio

pomieszanie (np. ruchomości z nieruchomościami)

ususfructus

użytkowanie, służebność osobista polegająca na prawie używania cudzej rzeczy i pobierania zniej wszystkich pożytków bez naruszenia jej substancji – bez zużycia

servitus in faciendi consistere nequit

służebność nie może polegać na pozytywnym działaniu (facere) ze strony właściciela nieruchomości służebnej

corpus

faktyczneposiadanie, fizyczne władanie rzeczą przez posiadacza (animus – wola posiadania)

animus rem sibi habendi, animus possidendi

wola posiadania dla siebie

nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest

nikt sam dla siebie nie może zmienić przyczyny posiadania

precario dans - accipiens

precario dans – oddający w precarium; precario accipiens – prekarzysta, otrzymujacy w precarium; precarium – umowa polegająca na oddaniu rzeczy na prośbę w bezpłatne używanie z obowiązkiem zwrotu na każdoczesne żądanie

beneficium possessionis

dobrodziejstwo posiadania

cautio damni infecti

kaucja (gwarancja) za szkodę, która będzie wyrządzona – stypulacja ocharakterze gwarancyjnym – odszkodowawczym

traditio corporalis

wręczenie (wydanie) rzeczy (art. 348 KC), jedna z form przeniesienia posiadania.

possessio vitiosa – non vitiosa

posiadanie wadliwe – niewadliwe, np. siła

longa manu traditio

przekazanie posiadania przez wskazanie bez fizycznego zetknięcia z nią; jedna z form przeniesienia posiadania.

animus possidendi pro alieno

wola posiadania dla drugiego

traditio corporalis

wręczenie (wydanie) rzeczy (art. 348 KC), jedna z form przeniesienia posiadania.

longa manu traditio

przekazanie posiadania przez wskazanie bez fizycznego zetknięcia z nią; jedna z form przeniesienia posiadania.

constitutum possessorium

sposób przeniesienia posiadania bez rzeczywistego przekazania, wręczeniarzeczy (traditio), wyłącznie na podstawie porozumienia stron, jeśli przenoszącywłasność zatrzymuje rzecz we władaniu,

traditio brevi manu

polega na tym, że następuje przeniesienie possessio z posiadacza na dzierżyciela mocą samej umowy zawartej między posiadaczem a dzierżycielem, dzierżyciel miał już corpus, teraz mocą samej umowy przechodzi na niego posiadanie

ius retentionis

prawo retencji, prawo zatrzymania

ius tollendi

upoważnienie lokatora, dzierżawcy, wierzyciela zastawnego do usunięcia i odebrania przy zwrocie przedmiotu wszelkich poczynionych inwestycyj.

conditio sine qua non

warunek bez którego nie, warunek konieczny, nieodzowny, konieczne i niezbędne działanie, stan lub składnik

niemini deneganda

nikomu nie mozna odmowic

ex lege

wg ustawy, z mocyprawa

successio in universitatem

sukcesja (nabycie praw) w całości, pod tytułem ogólnym, np. przyjęcie spadku w całości (zob. 4 rodzaje sukcesji w prawie rzymskim – spadkobranie, conventio immarrum, abrogatio, bonorum emptio!)

nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet

nikt nie może przenieść więcej praw niż sam posiada

nasciturus pro iam nato habetur

Nasciturus pro iam nato habetur

nasciturus pro iam nato habetur quotiens decommodis eius agitur

mający się narodzić(dziecko poczęte) jest uważany za już narodzonego, ilekroć chodzi o jego korzyści

in capita

według głów (naszczyciewierzchołku)

in stirpes

według szczepów (u podstawy), np. dzieci dziedziczące zamiast ojca później zmarłego

mortis causa

na wypadekśmierci

cum animo testandi

z wolą (zamiarem), myślą testowania

favor testamenti

z przychylnością, dobrodziejstwem (korzyścią) dla testamentu

ludicum intervallum

przebłysk świadomości, np. u chorych psychicznie

sensu stricto

in the strict sense

legatum per vindicationem

legat windykacyjny. Zapis prawa cywilnego – ius civilepolegającyna bezpośrednim przekazaniu własności kwirytarnej rzeczy przez testatora idający legatariuszowi możność wystąpienia z rei vindicatio dlarealizacji zapisu

legatum per damnationem

legat damnacyjny. Zapis dający zapisobiorcy roszczenie przeciwdziedzicowi o przeniesienie własności zapisanej rzeczy lub przysporzeniezapisanej korzyści majątkowej,

legatum nominis

Legatum nominis

legatum liberationis

Legatum liberationis

transmissio hereditatis

transmissio hereditatis

per facta concludentia

per facta concludentia

cum viribus hereditatis

cum viribus hereditatis

pro viribus hereditatis

pro viribus hereditatis

successio anticipata

Anticipate successio

hereditatis petitio

hereditatis petitio

matrimonium non existens

małżeństwo nie istnieje

impedimentum dirimens

przeszkoda zrywająca

matrimoniale foedus

przymierze małżeńskie

consensus matrimonialis

zgoda małżeńska

numerus clausus

zamknięta liczba

matrimonia libera esse debent

małżeństwa powinny być wolne od nacisków

sponsalia

zaręczyny

matrimonii promissio

przyrzeczenie zawarcia małżeństwa

nemo turpitudinem suam allegans audiatur

nikt, kto powołuje się na własną niegodziwość nie będzie wysłuchany

matrimonium ratum et consummatum

malżeństwo zawarte i dopełnion (skonsumowane)

nulla humana potestas

żadna ludzka władza nie może rozwiązać zawartego małżeństwa

separatio quoad torum et mensam

oddzielenie co do łoża i stołu

separatio perpetua

separacja trwała

separatio temporanea

separacja czasowa

matrimonium non consummatum

małżeństwo nie dopełnione (nie skonsumowane)

mater semper certa est

matka zawsze jest pewna

pater est quem nuptiae demonstrant

ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo

impotentia generandi

bezpłodność - niemożność stania się rodzicem dziecka

impotentia coeundi

niemożność współżycia - niezdolność do odbycia stosunku seksualnego

liberi vulgo concepti

dzieci poczęte poza małżeństwem

filii legitimi

dzieci z prawego łoża

filii illegitimi

dzieci z nieprawego łoża

filii illegimi legitimantur per subsequens matrimonium parentum

dzieci z nieprawego łoża są legitymowane po zawarciu małżeństwa

exceptio plurium concubentium

zarzut wielu współżyjących

matrimonium putativum

małżeństwo mniemane

adoptio plena

przysposobienie ze wszystkimi skutkami

adoptio minus plena

"adopcja niepełna (dziecko zostaje pod władzą ojca w dotychczasowej rodzinie, ale otrzymuje prawo do dziedziczenia beztestamentowego)

adoptio plenissima

adopcja najpełniejsza (dziecko traktowane jako członek rodziny)

adoptio naturam imitatur

adopcja powinna odtwarzać naturę (tzn, powinna być zachowana różnica wieku)

in vivo

zapłodnienie naturalne, z przyjemnością =)

in vitro

zapłodnienie sztuczne

vinculum iuris

węzeł prawny

obligare

zobowiązywać

inter partes

między stronami

obligatio naturalis

zobowiązanie, które nie może być zaskarżone

dare, facere, non facere, pati

danie, czynienie, nieczynienie, znoszenie

impossibilium nulla obligatio est

nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych

genus perire non censetur

uważa się, że gatunek nie ginie

species perit ei cui debetur

rzecz oznaczona indywidualnie przepada temu, komu się należy

damnum emergens

rzeczywisty uszczerbek majątkowy, szkoda rzeczywista

lucrum cessans

korzyści, jakich spodziewał się podmiot prawa, ale których nie osiągnął z uwagi na to, że ktoś nie wykonał swego zobowiązania i przez to wyrządził mu szkodę uniemożliwiającą osiągnięcie tych korzyści

pretium commune

" wartość dla wszystkich

pretium singulare

cena w odniesieniu do całego majątku poszkodowanego uwzględniająca związki funkcjonalne z innymi przedmiotami

pretium affectionis

według wartości uczuciowej, szczególnego upodobania (pretium affectionis) np. zniszczenie pamiątkowego zdjęcia. Nie da się obiektywnie określić wartości szczegolnego upodobania

compensatio lucri cum damno

potrącenie zysku ze stratą

obligatio alternativa

Zobowiązanie przemienne – zobowiązanie, którego wykonanie polega na tym, że dłużnik może spełnić jedno z kilku alternatywnych świadczeń.

facultas alternativa

Upoważnienie przemienne – w prawie zobowiązań możliwość zwolnienia się dłużnika od swojego zobowiązania przez spełnienie innego świadczenia. Upoważnienie przemienne powstaje z umowy lub w przypadkach przewidzianych w ustawie.

datio in solutum

świadczenie w miejsce wykonania) – instytucja prawa zobowiązań, czynność prawna prowadząca do wygaśnięcia istniejącego zobowiązania poprzez spełnienie innego świadczenia niż wynikające z dotychczasowego stosunku obligacyjnego.

negotium mixtum cum donatione

Są to umowy zawierające element częściowej odpłatności.

pactum in favorem tertii

umowa na rzecz osoby trzeciej

lex commissoria

zastrzeżenie, dodane do umowy, na mocy którego dłużnik traci swoje prawa z umowy, w razie niedotrzymania zobowiązania.

pactum de contrahendo

Umowa przedwstępna – umowa, w której jedna lub obie strony zobowiązują się, że zawrą inną umowę, tzw. przyrzeczoną.

culpa in contrahendo

wina w kontraktowaniu

pacta sunt servanda

umów należy dotrzymywać – zasada wyrażająca się w tym, że osoba, która zawarła w sposób ważny umowę, musi się z niej wywiązać.

rebus sic stantibus

skoro sprawy przybrały taki obrót) – instytucja prawa cywilnego oraz doktryna w prawie traktatów.

exceptio non adimpleti contractus

"zarzut niewykonania umowy") - sposób obrony dłużnika w sporze sądowym wynikłym na tle zawartej umowy wzajemnej, polegający na zarzuceniu wierzycielowi, że ten nie wykonał swojej części umowy

dolus

w prawie rzymskim najwyższy stopień winy, polegał na świadomym zachowaniu się (tzn. działaniu lub zaniechaniu) zmierzającym do wyrządzenia drugiemu szkody. w prawie karnym: wina umyślna

culpa

negligentia, niedbalstwo pojęcie z zakresu teorii prawa oznaczające nieumyślne spowodowanie szkody lub czynu zabronionego

culpa in eligendo

Wina w wyborze, np. wyborze wykonawcy

casus

zdarzenie, wypadek, przykry zbieg okoliczności;

vis maior

"Siła wyższa", powoduje zwolnienie kogoś z odpowiedzialności

vis cui humana infirmitas resistere non potest

Siła wyższa to zdarzenie, któremu słabość ludzka nie może się oprzeć

compensatio

potrącenie

novatio

nowacja - zastąpienie jednego stosunku obligacyjnego innym, nowym

confusio

zlanie w jedno, np. dłużnik stał się spadkobiercą wierzyciela

cessio

ustępowanie, odchodzenie

pactum de non cedendo vel non alienando

Pactum de non cedendo (zakaz cesji) – zastrzeżenie umowne wyłączające lub ograniczające możliwość przeniesienia uprawnienia (wierzytelności) z umowy w drodze przelewu

emptio rei speratae

kupno rzeczy spodziewanej

emptio spei

nadzieja powstania

res extra commercium

rzecz wyłączona z obrotu handlowego

cuius commodum eius periculum

Czyje korzyści, tego ryzyko

pactum reservati dominii

zastrzeżenie własności

pactum displicentiae

sprzedaż na próbę, kupujący do określonego czasu mógł za zwrotem ceny wycofać się z kontraktu uznając, że towar mu nie odpowiada,

emptio ad gustum

kupno z zastrzeżeniem, że kupujący w określonym czasie będzie mógł zwrócić rzecz jeśli mu się ona nie spodoba

pactum de retroemendo

umowa o odkupienie rzeczy

condictio indebiti

skarga o zwrot nienależnego świadczenia płaconego w przeświadczenia spłacania długu, którego wrzeczywistości nie było pod warunkiem, że płacono z zamiarem umorzenia długu

indebitum

świadczenie nienależne

affectio (animus) societatis

wola pozostawania w spółce

tempus deliberandi

czas do namysłu, rozważenia

iurisdictio voluntaria

postępowanie nieprocesowe

lex fori processualis

obowiązujące prawo zależy od tego, na jakim terenie leży sąd

iudicium - actus trium personarum

sąd to działanie trzech osób (actor - powód, iudex - sędzia, reus - pozwany)

audiatur et altera pars

niech będzie wysłuchana i druga strona

domini litis

panowie sporu \ strony procesu \ powód i pozwany

nemo iudex sine actore

żaden sędzia bez powoda (nie ma sędziego bez powada)

vigilantibus iura sunt scripta

prawa są pisane dla osób czuwających

ne eat iudex ultra petita partium

niech sędzia nie wychodzi ponad żądanie stron

ante litem natam

ZANIM ZRODZIŁ SIĘ SPÓR / PRZED WSZCZĘCIEM PROCESU

post litem natam

PO ZRODZENIU SIĘ SPORU \ PO WSZCZĘCIU PROCESU

perpetuatio fori

uwiecznienie sądu (sąd właściwy do rozpoznania danej sprawy w chwili wszczęcia postępowania, pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania)

actor sequitur forum rei

powód udaje się do sądu pozwanego; zasada określająca właściwość miejscową sądu

qui rem in iudicium ducit

ten, kto wniósł sprawę do sądu

contra quem res in iudicium deducitur

przeciwko komu sprawa została wniesiona do sądu

legitimatio ad causam

legitymowanie dla jednej sprawy

legitimatio ad processus

legitymowanie dla całego procesu

successio mortis causa

następstwo procesowe z powodu śmierci

successio inter vivos

następstwo na skutek umowy między jedną ze stron a osobą trzecią

res iudicata - inter partes

rzecz już osądzona

res inter alios gesta

sprawa między osobami trzecimi

prorogatio fori

WYBIERANIE SĄDU, KTÓRY JEST NIEWŁAŚCIWY, ALE STRONY UWAŻAJĄ GO ZA WŁAŚCIWY

prorogatio iurisdictionis

PRZEDŁUŻENIE JURYSDYCKJI

negatio per positionem alterius

zanegowanie przez przedstawienie innego stanowiska

exceptiones peremptoriae

zarzut peremptoryjny - ma na celu zniweczenie roszczeń powoda, np. zarzut przedawnienia

exceptiones dilatoriae

zarzuty dylatoryjny - powoduje chwilowe odroczenie sprawy, np. zarzut niewłaściwości sądu

exceptiones declinatoriae

zarzut deklinatoryjny - zwalniał od wdania się w spór, np. zawarcie ugody

replicatio

odpowiedź

duplicatio

odpowiedź na odpowiedź

onus proferendi

obowiązek przedstawienia środków dowodowych (np. gdy ktoś przechowuje testament)

onus probandi

obowiązek udowodnienia winy ciążący na oskarżycielu

ei incumbit probatio qui dicit non qui negat

na tym spoczywa cięzar dowodu, kto twierdzi (na powodzie, oskarżycielu) a nie na tym, kto neguje

ne bis in idem

"nie wchodzi sie dwa razy do tej samej rzeki"

sententia facit ius inter partes

wyrok tworzy prawo między stronami

reformatio in peius

zakaz zmiany wyroku na gorszy (przy apelacji)

de minimis non curat praetor

rzeczamj drobnymi niezajmuje się pretor (urząd, sąd)

error in iudicando

błąd w podstawie prawnej wydania wyroku (w prawie materialnym)

error in procedendo

błąd proceduralny (naruszenie prawa formalnego, nie zachowanie odpowiedzniej procedury)

iudex inhabilis

sędzia wyłączony ze sprawy Z MOCY USTAWY (np. ze względu na pokrewieństwo)

iudex suspectus

sędzia wyłączony ze sprawy NA WNIOSEK STRON (np. może być podejrzany/niezdolny)

absolutio ab instantia

uwolnienie od sądu[1]) – jedna z czterech podstawowych kategorii wyroków wydawanych przez sądy w ramach inkwizycyjnego procesu karnego w epoce stosowania Constitutionis Criminalis Carolinae.

professio iuris

oświadczenie prawa - w prawie osobowym

ad litis ordinationem

CO DOTYCZY PRZEBIEGU PROCESU

ad litem decidendam

CO DOTYCZY ROZSTRZYGNIĘCIA SPORU

Prawo międzynarodowe prywatne

Private international law

lex fori

prawo obowiązujące w miejscu urzędowania sądu

lex loci processus

prawo miejsca procesu

locus regit formam actus

prawo miejsca dokonania czynności prawnej; miejsce rządzi formą czynności prawnej

comitas gentium

kurtuazja międzynarodowa, kurtuazja ludów; grzeczność międzynarodowa; nie mające charakteru prawa zwyczaje przyjęte w stosunkach międzynarodowych, zwłaszcza dyplomatyczne

mobilia personam sequuntur

rzeczy ruchome towarzyszące osobom

lex patriae

prawo ojczyste

lex domicilii

ustawa (prawo) miejsca zamieszkania

animus manendi

wola, chęć pozostawania; czynnik wewnętrzny np. przy zamiarze stałego pobytu

pactum de lege utenda

umowa o korzystanie z ustawy/z wybranego prawa

ultimum refugium

ostateczna (ostatnia) ucieczka; ostatnie schronienie, stosowane przez sąd np. gdy nie można ustalić miejsca zamieszkania

pacta sunt servanda

umów należy dotrzymywać

pacta tertiis non nocent non prosunt

umowy zawierane nie szkodzą i nie pomagają osobom trzecim; pakt nie może rodzić praw ani szkodzić państwom trzecim

Res inter alios acta, aliis nec nocet nec prodest

rzecz (sprawa) dokonana między innymi [Czynność dokonana między określonymi osobami nie powinna szkodzić innym]

res inter alios

rzecz pomiędzy innymi nie powinna nas interesować

in favorem tertii

na rzecz osoby trzeciej

pro foro interno

dla sądu wewnętrznego

pro foro externo

dla sądu zewnętrznego

dismembratio

rozdzielenie, rozerwanie, rozczłonkowanie, rozbiór państwa

ius postliminii

prawo powrotu z zagranicy, z niewoli; prawo obywatela rzymskiego, który wrócił z niewoli nieprzyjacielskiej na terytorium Rzymu do odzyskania wcześniej posiadanych praw z wykluczeniem stosunków opartych na fakcie, tj. małżeństwa i posiadania

tabula rasa

niezapisana tabliczka np. nowe państwo

delictum iuris gentium

przestępstwo przeciwko prawu narodów; przestępstwo prawa międzynarodowego np. zbrodnie wojenne, ludobójstwa i inne zbrodnie przeciwko ludzkości

ius sanguinis

prawo krwi – jeden ze sposobów wyznaczania obywatelstwa z mocy prawa, w Polsce jest ona zasadą

ius soli

prawo ziemi – jeden ze sposobów wyznaczania obywatelstwa z mocy prawa, w Polsce ma charakter uzupełniający – stosuje się, gdyby dziecko urodzone na terytorium Polski nie nabywało żadnego innego obywatelstwa

persona non grata

osoba niepożądana w danym państwie. Status ten otrzymują osoby przyłapane na szpiegostwie. Muszą wtedy opuścić dany kraj.

delicta iuris gentium

przestępstwo przeciw prawu narodów, np. zbrodnie wojenne, ludobójstwo, terroryzm, handel ludźmi

victima

ofiara

nullum crimen nulla poena sine lege poenali anteriori

nie jest przestępstwem czyn popełniony przed wejściem w życie ustawy

nullum crimen nulla poena sine lege scripta

nie ma przestępstwa bez

nullum crimen nulla poena sine lege certa

nie ma przestępstwa bez pewnego prawa

nullum crimen nulla poena sine lege praevia

nie ma przestępstwa bez wcześniejszej ustawy

lex retro non agit

prawo nie dziala wstecz - zakaz retroaktywności - zasada nieretroaktywności

lex prospicit non respicit

prawo patrzy naprzód, nie wstecz

res iudicata

rzecz (już) osądzona) – pojęcie języka prawniczego określające prawomocność orzeczenia sądowego lub ostateczność decyzji administracyjnej.

vis absoluta

przymus absolutny do którego należą np. skrępowanie, uwięzienie, pozbawienie świadomości etc. Należy tu jednak zaznaczyć, ze woli nie wyłączą oddziaływanie na nią w ramach przymusu względnego (vis compulsiva, np. pobicie, groźba etc.)

vis compulsiva

pochodzący z prawa rzymskiego termin oznaczający przymus psychiczny podczas zawierania czynności prawnej.

dolus directus

zamiar bezpośredni

dolus directus repentinus

zamiar nagły - podjęty szybko, bez zastanowienia

dolus directus praemeditatus

zamiar przemyślany - poprzedzony dłuższym zastanowieniem - premedytacja

dolus eventualis

zamiar ewentualny - wynikowy - ma miejsce, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to.

culpa dolo exorta

wina spowodowana podstępem), w prawie karnym tzw. wina mieszana, czyli umyślno-nieumyślna, zwana też kombinowaną. Polega ona na tym, że przestępstwo podstawowe jest popełnione z winy umyślnej, natomiast jego skutki wynikają z winy nieumyślnej

iter delicti

pochód przestępstwa - formy stadialne czynu zabronionego

delictum putativum

przestępstwo urojone - sprawca realizuje czyn, błędnie sądząc, że to co robi jest zabronione

nemo prudens punit quia peccatum est sed ne peccetur

Nikt roztropny nie karze dlatego, że popełniono czyn zabroniony, lecz po to, by go nie popełniano w przyszłości

in dubio pro reo

zasada prawna, zgodnie z którą wątpliwości nie dających się rozstrzygnąć nie można tłumaczyć na niekorzyść oskarżonego

dolus non praesumitur

Nie domniemywa się złego zamiaru.

reformatio in peius iudici appellato non licet

Sądowi apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku na niekorzyść zasądzonego.

delicta parentum liberis non nocent

Przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom.

reus in exceptione actor est

w przypadku podniesienia zarzutu procesowego pozwany staje się powodem (co do obowiązku udowodnienia zarzutu)

ei incumbit probatio qui dicit non qui negat

ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie wywodzącej z tego faktu skutki prawn

quod non est in actis non est in mundo

czego nie ma w aktach, nie istnieje na świecie (w dawnym procesie, gdy dla sędziego miarodajna była tylko treść akt).

verba volant, scripta manent

słowa ulatują, pismo pozostaje.

testis ex visu

wiadek z widzenia

testis ex auditu

świadek ze słuchu

nemo iudex in propria (sua) causa

Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie)[1] – podstawowy warunek bezstronności organu rozstrzygającego sprawę. W sytuacji, w której bezstronność organu budzi uzasadnioną wątpliwość, może zostać on wyłączony z toczącego się postępowania.

forum delicti commissi

sąd miejsca popełnienia czynu przestępnego

forum praeventionis

sąd właściwy ze względu na pierszeństwo przyjęcia sprawy (ten sąd będzie właściwy, który podjął pierwszy sprawę)

perpetuatio fori

łaciński zwrot prawniczy używany na określenie zasady, że sąd właściwy do rozpoznania danej sprawy w chwili wszczęcia postępowania, niezależnie od późniejszych zmian podstaw określających jego właściwość, pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania

forum connexitatis causarum

sąd wlasciwy ze wzgledu na polaczenie spraw

causa principalis

sprawa główna

causa accessoria

sprawa uboczna

res iudicata pro veritate habetur

sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą; wyrok sądu uważa się za prawdę.

ne bis in idem crimen iudicetur

Niech nikogo nie sądzi się dwa razy za to samo przestępstwo.

confessio est regina probationum

przyznanie się jest królową dowodu

propter falsa

wznowienie postępowania, bo wyrok prawa zostal wydany na podstawie zlych dowodów

propter nova

wznowienie postepowania bo wyszly nowe dowody

In legibus magis simplicitas quam difficultas placet

w prawie podoba się bardziej prostota niż zawiłość.

Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio

przy takim samym sensie ustawy, takie same postanowienia ustawy

Optima est legum interpres consuetudo

zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa

Leges ab omnibus intellegi debent

ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich

Leges bonae ex malis moribus procreantur

Złe obyczaje dają początek dobrym prawom. Makrobiusz

Legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma dividere possumus

dobre prawo od złego możemy odróżnić miarą prawa natury.

Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem

znać ustawy, to nie znaczy trzymać się ich słów, lecz rozumieć ich sens i znaczenie

Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur

praw nie ustanawia się dla poszczególnych osób, lecz dla ogółu

Satius enim esse impunitum relinqui facinus nocentis quam innocentem damnari

lepiej pozostawić bezkarnym występek zloczyńcy, niż skazać niewinnego.

Cessante ratione legis, cessat ipsa lex

gdy znika przyczyna prawa, samo prawo przestaje istnieć.

Vanae voces populi non sunt audiendae

Nie należy słuchać próżnych głosów tłumu.

Non omne quod licet honestum est

czyli nie wszystko, co jest dozwolone, jest uczciwe

Sententia facit ius inter partes

wyrok tworzy prawo między stronami

Libertas inaestimabilis res est

wolność jest rzeczą bezcenną.

Male nostro iure uti non debemus

Nie piwinniśmy źle korzystać z naszego prawa

Nullus idoneus testis in re sua intellegitur

Nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie

Poena constituitur in emendationem hominum

kara ustanowiona jest w celu poprawienia ludzi

Res nullius cedit primo occupanti

Rzecz niczyja przypada temu, kto pierwszy ją zawłaszczy.

Vigilantibus, non dormientibus, iura subveniunt

– Prawo przychodzi z pomocą starannym, a nie bezczynnym.

Volenti non fit iniuria

Zrobiłeś z własnej woli, to nie dzieje ci się krzywda

Ignorantia legis neminem excusat

nieznajomość prawa nie jest dla nikogo usprawiedliwieniem

Culpa lata dolo aequiparatur

Ciężkie niedbalstwo równe jest winie umyślnej

Ex iniuria ius non oritur

z bezprawia nie rodzi się prawo

Nemo ex suo delicto meliorem suam condictionem facere potest

Nikt nie może poprzez własny występek (delikt) uczynić lepszym swego położenia

Hominum causa omne ius constitutum est

wszelkie prawo winno być stanowione dla ludzi

Quid leges sine moribus, vanae proficiunt

cóż warte puste prawa bez obyczajów? (Horacy Pieśni).

Moribus ornes, legibus emendes

ozdabia obyczajami, ulepsza ustawami

Corruptissima re publica plurimae leges

przy największym państwa nierządzie najliczniejsze (są) prawa