Jama ustna

Ściana przewodu pokarmowego - warstwy

1 wewnętrzna - błona śluzowa, 2 błona podśluzowa, 3 błona mięśniowa, 4 błona surowicza lub przydanka

jama ustna - specjalne narządy

wargi, zęby, język, podniebienie i policzki

części jamy ustnej

przedsionek jamy ustnej, jama ustna właściwa

nabłonek jamy ustnej

wielowarstwowy płaski, czasem rogowacieje

Gdzie w jamie ustnej tworzą się skupienia tkanki limfatycznej

w blaszce właściwej błony śluzowej

skupienia tkanki limfatycznej w jamie ustnej - co tworzą

migdałki oraz gruczoły wargowe, policzków, podniebienne i językowe

Podział błony śluzowej jamy ustnej ze względu na budowę i funkcje:

1 śluzówka wyścielając, 2 śluzówka żująca, 3 śluzówka specjalna

śluzówka wyścielająca gdzie wystepuje i jak jest zbudowana

w obrębie warg, policzków, podniebienia miękkiego, dolnej powierzchni języka i dna jamy ustnej. Jest przesuwalna i wykazuje uproszczoną budowę. Stanowi 60% b.ś.j.u

śluzówka żująca gdzie wystepuje i jak jest zbudowana

występuje w obrębie nie przesuwalnych struktur jamy ustnej, takich jak dziąsła i podniebienie twarde gdzie narażona jest na siły ucisku i tarcia. Stanowi 25% b.ś.j.u

śluzówka specjalna gdzie wystepuje i jak jest zbudowana

pełni funkcje żującą oraz zmysłową. Tworzy błonę śluzową grzbietu języka. Stanowi 15% b.ś.j.u

Warstwy nabłonka jamy ustnej śluzówki żującej

warstwa podstawna • warstwa kolczysta • warstwa ziarnista • warstwa rogowa

Warstwy nabłonka jamy ustnej (bez śluzówki żującej

warstwa podstawna (rozrodcza) • warstwa kolczysta • warstwa pośrednia (brak ziarnistej) • warstwa komórek złuszczających się

Nabłonek jamy ustnej wielowarstwowy płaski budowa

zbudowany z keratynocytów, komórki podstawne nabłonka stykają się z blaszką podstawną - połączone chemidesmosomami, dodatkowo komórki nienabłonkowe: melanocyty, komórki Langerhansa, limfocyty oraz komórki Merkla

Ortokeranityzacja

mamy do czynienia z nabłonkiem w pełni zrogowaciałym którego komórki płaskie nie zawierają jąder.

Parakeratynizacja

mamy do czynienia z nabłonkiem w którym keratynocyty zawierają obkurczone jądra o zbitej chromatynie

Warga - budowa

1 zrąb warg tworzą włókna mięsni poprzecznie prążkowanych 2 czerwień wargowa jest strefą przejścia skóry warg w błonę śluzową 3 dobrze rozwinięta warstwa jasna 4 cienka warstwa zrogowaciała

Nabłonek błony śluzowej warg: cechy cz 1

1 grubszy niż w skórze 2 brodawki blaszki właściwej są rzadko ułożone i niewysokie, występują gruczoły ślinowe

Nabłonek błony śluzowej warg: cechy cz 2

3 błona podśluzowa zbudowana z tkanki łącznej wiotkiej 4 w okolicy kącików ust mogą występować pojedyncze gruczoły łojowe tak zwane plamki Fordyce’a

błona śluzowa policzków

pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym (dość grubym), którego komórki zawierają glikogen, ulegającym złuszczaniu a komórki przechodzą do śliny, pojawiają się brodawki blaszki właściwej

błona podśluzowa policzków

małe gruczoły surowiczo śluzowe (gruczoły policzkowe) i skupienia komórek tłuszczowych

Dno jamy ustnej

w obszarze dna jamy ustnej otwierają się przewody wyprowadzające ślinianki podjęzykowej (przewody Bartholina)

Podniebienie miękkie - nabłonek

pokryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym po stronie jamy nosowej przechodzi w nabłonek wielorzędowy migawkowy

błona śluzowa i podśluzowa podniebienia

błona śluzowa zawiera skupiska tkanki limfoidalnej, tworzące migdałek podniebienny  błona podśluzowa zawiera grubą warstwę podniebiennych gruczołów ślinowych

Podniebienie twarde

gruby nabłonek wielowarstwowy płaski zrogowaciały  blaszka właściwa utworzona z tkanki łącznej o zbitym włóknistym utkaniu, liczne naczynia krwionośne oraz gruczoły podniebienne

Podniebienie twarde strefy

w obrębie podniebienia twardego możemy wyróżnić 4 strefy: • strefa dziąsłowa • szew podniebienny (pole środkowe) • pole tylno-boczne (strefa tłuszczowa) • strefa gruczołowa

Dziąsło podział

dziąsło wolne oraz dziąsło właściwe

dziąsło wolne (brzeżne)

otacza przyszyjkową część szkliwa. Brzeg dziąsła wolnego jest od powierzchni zęba rowkiem dziąsłowym, połączone z zębem za pomocą przyczepu nabłonkowego

dziąsło właściwe

przylega do kości wyrostka zębodołowego, posiada przyczep łączno tkankowy utworzony przez włókna kolagenowe biegnące miedzy dziąsłem a cementem oraz dziąsłem i kością wyrostka zębodołowego

Nabłonek pokrywający dziąsło strefy

1 nabłonek zewnętrzny, 2 szczelinę dziąsłową, 3 nabłonek łączący (przyczep nabłonkowy), przełęcz szyjkowa brodawki dziąsłowej

nabłonek zewnętrzny

nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący, który okrywa dziąsło właściwe i brzeg dziąsła wolnego

szczelinę dziąsłową

wyściela nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący

nabłonek łączący (przyczep nabłonkowy)

nierogowaciejący nabłonek o szczególnych cechach

przełęcz szyjkowa brodawki dziąsłowej

nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący

Nabłonek łączący – przyczep nabłonkowy szczególne cechy

Dużo siateczki szorstkiej, aparatu Golgiego oraz cytoplazmy, a mniej filamentów pośrednich, przestrzeń międzykomórkowa 18% V, występują szerokie przerwy między komórkami które połączone są 4x mniej liczbą desmosomów

Błona śluzowa dziąsła

nie posiada gruczołów, włókna kolagenowe 60% V, unaczynione prze odgałęzienia dziąsłowych tętnic wyrostka zębodołowego, odgałęzienia nerwów odpowiedzialnych za unerwienie przylegających okolic twarzy

mniejsza liczba desmosomów

nabłonek jest łatwo przepuszczalny dla płynów, białek, ciał stałych i białych krwinek

język mięśnie

podstawową masę stanowią parzyste mięśnie wewnętrzne (mięsień podłużny górny, podłuży dolny, poprzeczny, i pionowy języka).

język skład się z:

trzonu mięśniowo-łącznotkankowego (przednie 2/3 długości) • nasady – (tylna 1/3 część)

język pokryty jest błoną śluzową:

górna powierzchnia błony śluzowej tworzy liczne uwypuklenia nazwane brodawkami • boczna i dolna powierzchnia języka – pokryta typową błoną śluzową (nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący)

Budowa histologiczna powierzchni trzonu języka:

występują uwypuklenia nazywane brodawkami językowymi nitkowatymi, grzybowatymi, liściastymi i okolonymi  powierzchnia grzbietowa trzonu języka nie ma błony podśluzowej jej miejsce zajmuje rozcięgno języka

komórki nabłonka języka wydzielają

peptydowe antybiotyki nazywane defenzynami - LAP

powierzchnia grzbietowa trzonu języka nie ma błony podśluzowej jej miejsce zajmuje

rozcięgno języka

Brodawki języka

nitkowate • liściaste • grzybowate • okolone

Brodawki nitkowate:

 wysokie do 3 mm  najliczniejsze około 90% wszystkich brodawek  układają się równolegle do bruzdy granicznej  dobrze unerwione (pełnią funkcje receptorów dotyku)  ścierają się podczas żucia  pokryte silnie zrogowaciałym nabłonkiem

Brodawki liściaste:

 występują na brzegach i tylnej części trzonu języka  na bocznych ścianach brodawek nabłonek zawiera kubki smakowe  do bruzd brodawek uchodzą gruczoły surowicze

Brodawki grzybowate:

występują na koniuszku i brzegach języka  dobrze unaczynione  na powierzchniach bocznych brodawek kubki smakowe

Brodawki okolone: cz 1

występują wzdłuż przedniej krawędzi bruzdy granicznej języka od 7 do 12  otoczone są wałem brodawki  występują kubki smakowe około 250 w nabłonku brodawki i wale otaczającym brodawkę

Brodawki okolone: cz 2

rowek otaczający brodawkę jest przemywany wydzieliną z gruczołów brodawek okolonych (gruczołów Ebnera)  w nabłonku brodawek występują komórki pokryte rzęskami – utrzymujące w ruchu wydzielinę gruczołów Ebnera

jest śródnabłonkowym receptorem smaku.

Kubek smakowy

Kubek smakowy

kubek smakowy opiera się o błonę podstawną nabłonka a na przeciwległym biegunie kontaktuje się z jamą ustna przez tzw. otwór smakowy  kubki smakowe najliczniej występują w brodawkach okolonych języka, są też w nabłonku brodawek grzybowatych i liściastych

4 typy komórek kubka smakowego

dwie z nich to komórki II i III typu mają charakter komórek zmysłowych (receptorowych) które stanowią od 30% do 35% komórek kubka • pozostałe komórki typu I i IV, którym przypisuje się funkcje podporową lub rolę komórek macierzystych

Komórki ciemne I typu

I)-Są najliczniejsze (ok. 60%) syntetyzują i wydzielają substancje wypełniające por (otwór) kubka smakowego

Komórki jasne II typu

stanowią od 15% do 20%, bogate w euchromatynę, dobrze rozwiniętą siateczkę gładką oraz krótkie mikrokosmki.

Komórki typu III

od 5% do 10%, posiadają liczne mikrotubule oraz mniejsze i większe wakuole cytoplazmatyczne

Komórki typu IV

niezróżnicowane komórki podstawne (znajdują się w śród nich komórki macierzyste)

Kubki smakowe odbierają 4 podstawowe smaki:

gorzki, kwaśny, słodki, słony oraz dodatkowe smaki umami (pokarm zawierający L-aminokwasy, a szczególnie L-glutaminian) i smak Ca2+.

Smak słony i kwaśny-mechanizm

mechanizm odbierania polega na biernym przenikaniu przez kanały białek transbłonowych do wnętrza komórek zmysłowych Na+ i depolaryzacji błony i H+ w cytosolu otwiera białka kanałowe dla K+ i prowadzi do hiperpolaryzacji błony.

Smak słodki-mechanizm

receptory typu I oddziaływują na białko G (gustducynę) powodując wzrost stężenia cyklicznego AMP lub IP3 (trójfosforan inozytolu) w konsekwencji do zwiększenia stężenia Ca2+ w cytosolu.

Smak gorzki-mechanizm

receptory typu II zawierające (alfa- gustducynę) powodujące w komórce spadek stężenia cyklicznego AMP lub cyklicznego GMP co otwiera kanały na Ca2+ i jony Ca2+ otwierają białka kanałowe dla K+ prowadząc do hiperpolaryzacji błony.

Smak umami-mechanizm

typu I wiążą L-aminokwasy z receptorami aktywującymi białko G powodując zmniejszenie stężenia cyklicznego AMP i otworzenie kanałów błonowych dla Ca2+

Smak Ca2+ -mechanizm

Ca2+-odbierany przez receptory TIR3, które są fragmentami receptorów odbierających smak słodki.

Budowa histologiczna nasady języka:

powierzchnia nasady języka pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym  blaszka właściwa nie wytwarza brodawek  grudki limfatyczne tworzą migdałek językowy

Budowa histologiczna dolnej powierzchni języka:

pokryta gładką i cienką błoną śluzową  nie zawiera brodawek i grudek chłonnych  wiotka błona podśluzowa zawiera liczne gruczoły śluzowe

narząd zębowy tworzą:

ząb wraz ozębną, wyrostkiem zębodołowym i dziąsłem,

przyzębie anatomicznie i klinicznie to:

ozębna, dziąsło, wyrostki zębodołowe,

przyzębie rozwojowo i fizjologicznie to

ozębna, dziąsło, wyrostki zębo dołowe i cement,

u człowieka występują dwa rodzaje uzębienia:

zęby mleczne w liczbie 20 • zęby stałe w liczbie 32

zęby mleczna wyrzynają się

około 6 miesiąca po urodzeniu do 2 roku życia,

mleczne zostają zastąpione przez zęby stałe, kiedy

między 6 a 12 rokiem życia

ząb budowa podstawowa

składa się z korony zęba, szyjki zęba oraz korzenia,

w obrębie korony znajduje się

komora zęba, która przechodzi w kanał korzenia zęba a ten kończy się otworem wierzchołkowym,

części twarde zęba to

szkliwa, zębina, cement,

części miękkie zęba to

miazga zęba,

miejsce styku szkliwa i cementu określa się mianem

szyjki anatomicznej oddzielającej koronę anatomiczną od korzenia,

korona kliniczna zęba

część korony wystająca ponad dziąsło,

szyjka kliniczna

miejsce przylegania dziąsła do zęba.

Szkliwo

– jest najtwardszą i najbardziej mineralizowaną strukturą organizmu jest pochodzenia nabłonkowego  96-99% szkliwa składa się z substancji nieorganicznych • 89% kryształy hydroksyapatytu • 4% węglan wapnia

jony fluoru

mogą zastąpić jony hydroksylowe i powstaje fluoroapatyt słabiej rozpuszczalny w kwasach i zwiększający odporność szkliwa na próchnice,

macierz organiczna szkliwa zbudowana jest z:

z tubularnych struktur glikoprotein, enamelina, ameloblastyna, tuftelina, amelogeniny, enzymy proteolityczne (enamelizyna, proteaza serynowa), fosfataza zasadowa i kwaśna.

enamelina

białko które silnie łączy się z kryształami hydroksyapatytu opłaszcza je, przyspiesza proces krystalizacji oraz modyfikuje kształt kryształów,

ameloblastyna

(tzw. białko pochewki pryzmatu) może pełnić rolę regulującą amelogenezę, ułatwia powstanie hydroksyapatytu oraz jego wzrost,

tuftelina

bierze udział w początkowej fazie mineralizacji szkliwa,

amelogeniny

białka wydzielane przez ameloblasty, które to białka wytwarzają podłoże ułatwiające i przyspieszające dyfuzję jonów wapniowych i fosforanowych w istocie podstawowej

Szkliwo zbudowane jest:

pryzmatów zwanych słupami szkliwnymi,

ilość pryzmatów w konkretnych zębach

występuje od 4-5mln pryzmatów w zębie siecznym i około 15mln w zębie trzonowym,

Budowa pryzmatów

cała szerokość szkliwa,  są węższe w pobliżu linii szkliwno-zębinowej i szersze w warstwie powierzchownej,  na przekrojach poprzecznych mają kształt arkady, rybiej łuski, dziurki od klucza,  przebieg prostolinijny, falisty, spiralny

linie Retziusa

skutek cyklicznego, fizjologicznego odkładania i mineralizacji szkliwa, • zewnętrznym objawem linii Retziusa na powierzchni szkliwa są frezy perikymata • w zębach mlecznych i pierwszym zębie trzonowym widoczna linia urodzeniowa (neonatalna)

na szlifie podłużnym zęba w świetle odbitym widoczne są

ciemne i jasne linie Huntera-Schregera

na powierzchni szkliwa znajduje się

oszkliwie – zredukowany nabłonek szkliwa, błona Nasmytha

Ameloblasty

powstają z komórek wewnętrznego nabłonka narządu szkliwotwórczego pod indukcyjnym wpływem pierwotnej warstwy zębiny

postacie morfologiczne ameloblastów

preameloblast, • dojrzały ameloblast (sekrecyjny), • postać przejściowa, • postać zanikająca.

Ameloblast dojrzały

długie walcowate komórki,  mitochondria równomiernie rozmieszczone w cytoplaźmie, cysterny AG są wydłużone, liczne płaskie zbiorniki siateczki szorstkiej dochodzą do szczytu komórki,

wypustka Tomesa (Ameloblast dojrzały)

posiada powierzchnię formującą i tzw. powierzchnie boczną. stożkowata wypustka cytoplazmatyczna (wypustka Tomesa) położona pod kątem zawiera liczne ziarnistości,

Amelogeneza

powstają ameloblasty z komórek wewnętrznego nabłonka aparatu szkliwotwórczego, 1 ameloblast wytwarza 1 pryzmat szkliwa, istnieją również sugestie, że w formowaniu 1 pryzmatu biorą udział 4 komórki szkliwotwórcze,

amalogeneza fazy

wyróżnia się fazę wydzielniczą, fazę resorpcji i fazę dojrzewania.

Zaburzenia w procesie formowania i mineralizacji szkliwa występują w postaci:

blaszek szkliwa, pęczki szkliwa kolby lub wrzeciona szkliwne

Zębina

pod względem budowy chemicznej i właściwości fizycznych zbliżona jest do kości, zbudowana jest w 70% części wagowych ze związków nieorganicznych, 20% ze związków organicznych, 10% stanowi woda.

Substancje nieorganiczne zebiny

fosforan wapniowy w postaci hydroksyapatytu,  węglan wapnia,  jony magnezu, potasu, sodu, fluoru, żelaza, ołowiu, cynku,

Substancje organiczne zebiny

90-92% kolagen typu I,  fosfoproteiny: zębinowa fosfoproteina, zębinowa sialoproteina, białko macierzy zębiny,  glikoproteiny: osteonektyna, osteopontyna, czynniki wzrostu białka surowicy krwi,  proteoglikany,

Odontoblasty – komórki zębinotwórcze

długa wypustka cytoplazmatyczna (włókno Tomesa), siateczka śródplazmatyczna ziarnista w pobliżu jądra i szczytowej części komórki, aparat Golgiego w środku w wypustce cytoplazmatycznej liczne pęcherzyki, ziarna wydzielnicze, mikrotubule i mikrofilamenty,

Postacie zębiny:

zębina pierwotna – wytwarzana podczas wzrostu zęba, • zębina płaszczowa • zębina kulista • zębina okołomiazgowa  zębina wtórna fizjologiczna – powstaje od momentu osiągnięcia przez ząb wysokości zwarcia zębina trzeciorzędowa

Cement zęba

należy do zmineralizowanych tkanek zęba pokrywa on warstwę zębiny w obrębia korzenia zęba.

Wyróżnić można dwa podstawowe typy cementu:

•Bezkomórkowy odkładany jest przed wyrżnięciem zęba,•Komórkowy od 1/3 wysokości korzenia pokrywa cement bezkomórkowy, powstaje w okresie wyrzynania zęba, zawiera nieregularnie rozmieszczone komórki cementocyty,

Miazga zęba

wypełnia komorę oraz kanał korzenia i przez otwór wierzchołkowy łączy się z tkankami ozębnej.

Ozębna

wypełnia przestrzeń między korzeniem zęba a kością wyrostka zębodołowego i umocowuje ząb w zębodole.

ozębną składa się z (tk łączna)

tkanki łącznej włóknistej zbitej o układzie regularnym, buduje więzadła cementowo – zębodołowe i cementowo – dziąsłowej • tkanka łączna wiotka bogatokomórkowa wypełnia przestrzenie między pęczkami włókien

komórki ozębnej

osteoblasty, osteoklasty, cementoblasty, fibroblasty, niezróżnicowane komórki mezenchymatyczne, makrofagi, komórki tuczne,

komórki ozębnej opcjonalne

mogą wystąpić komórki nabłonkowe (tzw. wysepki Malasseza), które są pozostałością pochewki narządu szkliwotwórczego (Hertwiga-Bruna) tworząc perły szkliwne, lub powstawanie torbieli i guzów.

Ząb umocowany jest w zębodole dzięki grubym pęczkom włókien kolagenowych będących zasadniczym składnikiem aparatu więzadłowego wymień wiezadła

Włókna poziome, Więzadło skośne, Więzadło wierzchołkowe, Więzadłom promieniste

Wyrostki zębodołowe

pokryte z zewnątrz cienką warstwą kości zbitej o budowie blaszkowatej, która pokrywa kość gąbczastą zawierającą szpik,  pęczki włókien ozębnej wnikają do kości zębodołu,

Erupcja

wyrzynanie się zębów to proces w którym rozwijające się zęby przechodzą przez tkanki szczęk i przez pokrywający je nabłonek do jamy ustnej, osiągając kontakt z antagonistami w przeciwległym łuku i podejmują funkcję w procesie żucia.

Erupcja fazy 1

Faza przederupcyjna – wszelkie ruchy zalążków zębów mlecznych jak i stałych od czasu inicjacji ich rozwoju do chwili formowania się koron.

Erupcja fazy 2

Faza przedfunkcyjna – zaliczamy do niej: • tworzenie korzeni • ruchy zawiązków • penetracja szczytu korony • ruchy wewnątrz ustne wyrzynających się zębów do chwili osiągnięcia kontaktu z antagonistą

Erupcja fazy 3

Funkcyjna faza erupcji – ostateczna faza erupcji, rozpoczyna się po podjęciu przez zęby czynności i trwa tak długo aż zęby utrzymuja się w jamie ustnej

Dewitalizacja

uśmiercenie i mumifikacja miazgi zęba stosowana w niektórych stanach zapalnych miazgi.

Próchnica zębów czynniki

Podatność zęba 2) Czas działania czynnika patogennego 3) Obecność bakterii 4) Węglowodanów ulegających fermentacji

Ślina objętość na dobę

ok. 750 do 1000ml. sterowane AUN

Lizozym

enzym rozkłada wiązania 1,4-glikozydowe ścian bakteryjnych, co prowadzi do trawienia ściany komórek bakterii gram dodatnich i ułatwia ich zniszczenie.

Peroksydaza

enzym, hamuje wzrost wielu mikroorganizmów między innymi paciorkowców, pałeczek kwasu mlekowego i grzybów.

Laktoferyna

glikoproteina, wiąże jony żelaza niezbędne do wzrostu niektórych bakterii gram ujemnych oraz grzyba Candida albicans, dzięki czemu hamowany jest wzrost tych drobno ustrojów.

Histatyny

peptydy bogate w histydynę która hamuje rozwój grzyba Candida albicans.

Defensyny

małe kationowe peptydy skierowane przeciwko bakterią gram dodatnich i gram ujemnych, grzybom i pewnym wirusom, wytwarzane przez komórki nabłonka jamy ustnej i granulocyty obojętno chłonne.

Sekrecyjna IgA

Immunoglobulina A powstająca w śliniankach charakteryzuje się obecnością tak zwanej komponenty wydzielniczej która ochrania to przeciwciało przed zniszczeniem przez enzymy bakteryjne w świetle jamy ustnej.